لیکونکئ : مسعود سرلوڅ مرادزئ
د لوی څښتن په نوم
د سرلیکونو لړلیک
د پيل خبرې :
لومړئ څپرکئ :
د کړنوم پېژندنه :
ــ کړنوم څه ته وايي
د پښتو کړنومو ویش اود ویش ځانګړتیاوې :
ــ د کړنوم نښې په لحاظ د کړنومو ویش
ــ د مانا له مخې د کړنومو ویش
ــ د جوړښت له مخې د کړنومو ویش
ــ د موخې او دریځ له مخې د کړنومو ویش
ــ د کړــ اوړون ( فعلي ګردان ) له مخې د کړنومو ویش
دویم څپرکئ :
د پښتو کړنومونو جوړښتلارې :
ــ ( ل ــ والا ) کړنومونو جوړښتلارې
ــ ( ول ــ والا ) کړنومونو جوړښتلارې
ــ ( یدل ــ والا ) کړنومونو جوړښتلارې
ــ ( کول ــ والا ) کړنومونو جوړښتلارې
ــ ( کېدل ــ والا ) کړنومونو جوړښتلارې
ــ ( ويي + بل بسیط کړنوم ) جوړښتلارې
ــ د کړنومونو ځیني مختاړي او روستاړئ
درېیم څپرکئ :
ــ کړ څه ته وايي
ــ مرستیالکړونه او د هغو دندې
ــ د کړــ اوړون ځیني ټولګړي ارونه
له کړنومو څخه د کړاوړون ځانګړتیاوې :
ــ ( ل ــ والا ) کړنومونو څخه د کړاوړون
ــ ( ول ــ والا ) کړنومونو څخه د کړاوړون
ــ ( یدل ــ والا ) کړنومونو څخه د کړاوړون
ــ ( کول ــ والا ) کړنومونو څخه د کړاوړون
ــ ( کېدل ــ والا ) کړنومونو څخه د کړاوړون
ــ ( ويي + بل بسیط کړنوم ) څخه د کړاوړون
څلورم څپرکئ :
ــ له کړونو سره د « مه » او « نه » وییکې کارونه
ـــ ځیني کړوال مختاړي او روستاړي
پنځم څپرکئ :
په ابېڅې سره د یوشمېر کړنومونو لړلیک
د پیل خبرې
پښتو کې هم د ځینیو نورو ژبو غوندې د کړنوم ( مصدر ) او له هغو څخه د کړ اوړون ( فعلي ګردان ) ، یو پېچلئ بحث دئ . ددې کتاب د لیکنې په پيل کې مې زیار وکېښ چې د پښتو د کړنوم او کړ په اړه د پښتنو لیکوالو لیکل شوې کتابونه او لاسپاتې راغونډ کړم او په سړه سینه يي ولولم ، خو دې برخه کې مې ډېر لږ څه ترګوتو شول ، چې ددې کتاب په اخځلیک مې هغو ته اشاره کړې ده .
هڅه شوې چې د کړ په اړه ، زاړه او نوې مالومات په داسې توګه د یوه کتاب په بڼه وړاندې شي چې لوستونکوته له ګټې سره سره ، ددې څانګې د مینه والو او څېړونکو لپاره په کړنوم پوهنه او کړپوهنه کې د لا زیات هڅون او لټون سبب شي . دا لیکنه به له نیمګړتیاوو بې برخې نه وي خو هیله من یم چې د هغو په سمون او رغون کې به د پښتو ژبې پوهنپال او ژبپال ما نهیلې پرینږدي .
په پښتو ژبپوهنه او په ځانګړي توګه په کړپوهنه کې کومه پرمختیا او اوښتون چې په دې روستیو کالونو کې د پوهاند مجاوراحمد زیار په ګډون د پښتو ژبپوهانو له خوا ادامه لري ، له هغې سره په ملتیا کې په دې ټولګه کې هڅه شوې چې نوې کړپوهنه له پښتو سره د خپلوانو ژبو د تړاو ، د منځپانګې ، بڼې او خپلې وييپانګې پر بنسټ ورغول شي .
بېځایه به نه وي ، دلته ددې خبرې یادونه وکړو چې پښتو کړپوهنه باید د عربي ژبې د اوږدمهالې بېخونده او ناوړه واکمنۍ څخه خپلواکه کړو او د ژبې د نورو برخو په شان دې برخه کې هم ، پښتو پخپلو اريايي پښو او ریښو ودروو.
دلته په کړ اوړون کې یو څه نوي وییونه د ښاغلي پوهاند زیار له لیکنو څخه اخیستل شوي ، خو نوي وییونه هم ورزیات شوي چې د کتاب په پای کې د وييپانګې په برخه کې دا وییونه او د هغو پخواني انډول ، د ښه پوهاوي په موخه راوړل شوي دي .
بلخوا مهال سره د کړ په تړاو ، نوي وییونه کارول شوي ، لکه په ( تېرمهال کې راتلونکې مهالکړ ) چې دا هم بیا په بشپړ او نابشپړ ویشل شوئ او د ( احتمالي ، تاکیدي ، تمنايي ماضي ګانو ) د تړښتي وییونو له کارونې څخه لاس اخیستل شوئ .
زما په اند دا چې پخوا موږ ویل : راغلئ به وي ، تللئ به وي احتمالي ماضي ده
او راغلئ به و ، تللئ به و ، تاکیدي ماضي ده
او که تللئ وای ، که راغلئ وای تمنايي ماضي ده .
دا څرګندونې بسیا نه کوي او په داسې توګه موږ خپله ژبه نه شو بیانولئ .
وګورۍ راغلی به وي ، احتمالي ماضي شوه او راغلی به و ، تاکیدي ماضي شوه ، څه پېښ شول چې یوې ته موږ احتمالي ماضی او بلې ته موږ تاکیدي ماضي وایو . بلخوا وایو چې که راغلی وای ، تمايي ماضي ده . خو که ووایو که راشي ، که لاړشۍ ، که لیک ولیکی ، دا باید هم تمايي وسمهالکړ وي ، په داسې حال کې چې دلته خبره ټوله د ( که ) په ويي پورې تړلې ده او ( که ) کومه زمانه ، نه جوړوي بلکې دا د تمې او شرط ويئ د ئ چې کېدئ شي له تېرمهالکړ یا وسمهالکړ سره ګډ وکاریږي.
بلخوا که څوک ووايي :
هغوی به غره ته ختل
یا هغوی به غره ته وختل
یا هغوی به غره ته ختلئ شول
یا هغوی به غره ته وختلئ شول
یا هغوی به غره ته ختلي يي
یا هغوی به غره ته ختلي وي
دلته کټ مټ ، موږ په تېرمهال کې په راتلونکې وخت خبرې کوو. دلته موږ د يو مهالکړ سره نه یو مخ ، بلکې له څو مهالکړونو سره مخ یو او هغه باید راوسپړل شي .
په دې کتاب کې د پورته ستونځې د حل لار په ګوته شوې .
همدارنګه د ( ی ) ګانو په اړه هم زه ځانګړئ وړاندیز لرم او هغه دا ، کومه ( ی ) چې په شړۍ ( شال ) او هغه چې بیا په شړۍ ( نابشپړ امر کړ ) کې کاریږی د ویینګ له مخي یوه او لکۍ واله ( ۍ ) ده . نو بیا موږ ولې په ( شړۍ ) کې چې نوم دئ دا په ( ۍ ) سره لیکو او په کړ ( فعل ) کې يي په ( ئ ) سره لیکو ؟ که دا هڅه د ( کړ ) او ( نوم ) د بېلوالي لپاره وي نو بیا اړ یو چې د ( ادې ) نوم او ( راځې ) کړ تر منځ هم د بېلتون لپاره د ( ی ) بڼوته بدلون ورکړو چې په ځای نه ښکاري .
نو وړاندیز دادئ چې په داسې حال کې د دواړو لپاره باید د ( ی ) یوه بڼه وکاروو او هغه لکۍ واله ( ۍ ) ده .
بلخوا هغه ( ی ) چې د ( ځای ، چای ، لوی ، زوی ) په ویینو ، او هغه چې په یوګړي ( لر ګی ، سړی ، منګی ) کې کاریږي یوه ( ی ) نه ده او بېل بېل لیکل يي پکار دي . لکه په ( ځای ، چای ، زوی ، بوی ) کې داسې ( ی ) لیکل پکار دي چې هیڅ ونه لري او په ( لرګئ ، منګئ او سړئ چې یوګړئ وي ) بیا همزه والا ( ئ ) لیکل پکار دي . په لاتین ابېڅې سره ددغو ( ی ) ګانو بېلتون او پوهه څه ستونځمن کار نه دئ ، خوعربي ابېڅې پښتو ژبه له لويي ستونځې سره مخ کړې ده .
تر هغو چې د پښتو ابېڅې لپاره د حل یوه سمه لار پيداکوو ، په هغو ویینو کې چې په ( ی ) پای ته رسیږي ، موږ اړ یو چې د ( ی ) ګانو دا ویش ومنو .
همدارنګه زما بل وړاندیز دادئ چې د تېرمهال کړوال ستاینوم باید په ټولو حالتونو کې یو ډول ولیکل شي . خو که دا ستاینوم په ځینیو کړونو کې په یوه بڼه او نورو کې يي بیا په بله بڼه کاروو ، د اسانتیاوو پر ځای موږ خپله ژبه کړکېچنه کوو . د بېلګې پتوګه د تللي پر ځای تللای یا د خوړلي پر خای خوړلای یا د ، وي پر ځای وای ژبه سختوي او هغه بېلارې کوي .
همداشان زما په اند پښتو کې الېپ ته مد ورکول او مد والا الېپ لیکل او پنځول پکار نه دي . هغه وییونه چې په الېپ پیل کیږي لکه ( ابا ، انار ، انګور ، اړم ، ار ، اړ ) او نور ، الېپ ته مد ورکول اړین نه ښکاري . لکه څنګه چې د وییونو په منځ لکه (لاس ، لار ، غاښ او نور ) او پای کې لکه ( بابا ، رڼا ، برېښنا او نور ) هم الېپ ته مد ورکول بېځایه ښکاري .
د کتاب لوستلو له مخه ، به ښه دا وي چې لومړئ وییپانګه ولوستل شي ترڅو د نویو او تړښتي وییونو په پوهېدنه کې ستونځه رامنځ ته نه شي .
دلته په ځای بولم له ښاغلي قیس څاپي ، چې د کابل له عامه کتابتون څخه يي د مصدرونو د لارښود په نوم د یوې کوچنۍ رسالې کاپي چې د ارواښاد پوهاند ریښتین لیکنه ده زما په واک کې راکړه ، د زړه له کومي مننه وکړم .
دا کتاب له چاپېدو او خپرېدو څخه له مخه ، د اینټرنیت جالپاڼو په مټ د لوستونکو په واک کې ورکوم . له درنو لوستونکو او ددې څانګې له پوهانو په درناوۍ هیله لرم چې خپلې ارزښتمنې سلاوې او مشورې له ما څخه دریغ نه کړي ، ترڅو د کتاب په چاپ کې د دوی له ښوونو ، پېرزوینو او مشورو څخه پوره ګټه اخیستل شوې وی .
زما ایمیل ــ پته دا ده :
لومړئ څپرکئ
کړنوم څه ته وايي :
کړنوم ( مصدر ) هغه ويئ دئ چې ټول کړونه ( فعلونه ) چې د بېلا بېل مهال پورې اړه لري ترینه جوړیږي ، خو خپله پرته له دې چې کوم مهال پورې اړه ولري ، د کړنې او کار په باره کې موږ ته مالومات راکوي . لکه :
بریالئ ښوونځي ته ځي .
غرڅن ډوډۍ خوري .
لیکل او لوستل د هر چا په کار راځي .
په پورته غونډلو کې ( ځي ، خوري له تلل او خوړل کړنوم څخه جوړیږي او لیکل او لوستل پخپله ځايي بڼه او خټه د کړنوم پتوګه په غونډله کې کارېدلي دي )
د پښتوکړنومو ویش او د ویش ځانګړتیاوې :
لومړۍ ــ د کړنوم نښې له مخې د کړنومو ویش :
د کړنوم له مخې پښتو کړنومونه په پنځو ډلو ویشل کیږي :
الېپ ــ ( ل ــ والا ) کړنومونه :
چې د کړنوم په اخر کې د « ل » نښه وي لکه :
ګڼل ، بلل ، ساتل ، منل ، رټل ، څټل ، ګټل ، تړل ، وتل ، پورې وتل ، سرایستل ، ځان ایستل او نور
ب ــ ( ول ــ والا ) کړنومونه :
چې د کړنوم په اخر کې د « ول » نښه وي لکه :
ځنډول ، ژوبلول ، څرګندول ، ځایول ، پټول ، پوهول ، ټولول ، غوړول ، ډېرول ، تورول ، خپرول ، ډارول او نور
ج ــ ( یدل ــ والا ) کړنومونه :
چې د کړنوم په اخر کې د « یدل » نښه وی لکه :
غوړېدل ، بدېدل ، غورځېدل ، ډارېدل ، سمېدل ، ښويېدل ، ګورېدل ، کارېدل ، ژوبلېدل او نور
د ــ ( کول ــ والا ) کړنومونه :
چې د کړنوم په اخر کې د « کول » نښه وي لکه :
پخلاکول ، اشناکول ، ویناکول ، ژړاکول ، خنداکول ، رڼاکول او نور
و ــ ( کېدل ــ والا ) کړنومونه :
چې د کړنوم په اخر کې « د کېدل » نښه وي لکه :
ویلي کېدل ، اشناکېدل ، پخلاکېدل ، رڼاکېدل ، سباکېدل او نور
دویم ــ د مانا له مخې د کړنومو ویش :
مانا له مخې کړنومونه په درې ډلو ویشل کیږي :
الېپ ــ هغه کړنومونه چې نالیږنده ( لازمي ) کړونه ترې جوړیږي :
ددې کړونو ( فعلونو ) مانا او دنده تر کړند ( فاعل ) پورې وي او کړي ( مفعول ) ته اړتیا نه پېښږي لکه : زه ګرځم ، زه ځم ، زه پاڅیږم او نور
ب ــ هغه کړنومونه چې لیږنده ( متعدي ) کړونه ترې جوړیږي :
په دې ډول کړونو کې د کړ مانا او دنده پر کړند سربېره په کړي پورې هم اړه پیدا کوي لکه : زه هغه ته لیک استوم ، زه چای چښم ، زه د هغه خبره زغمم او نور
ج ــ هغه کړنومونه چې بېچاره ( پسیف ) کړونه ترې جوړیږي :
په دې ډول کړونو کې کړند ( فاعل ) څرګند نه وي او کړ په کړي ( مفعول ) پورې اړه پېدا کوي لکه : ډوډۍ خوړل کېږي ، هغه وهل کیږي او نور
درېیم ــ د جوړښت له مخې د کړنومو ویش :
پښتو کړنومونه د جوړښت له مخې په دوه ډوله دي :
لومړئ ــ ناتړښتي کړنومونه ( بسیط مصدرونه ) :
دا کړنومونه له وییونو سره د کړنوم نښو لکه ( ل ، ول ، یدل ) په یوځای کولو جوړیږي او خپل منځ کې په دریو څانګو ویشل کیږي :
الېپ ــ ( ل ــ والا ) کړنومونه :
ب ــ ( ول ــ والا ) کړنومونه :
ج ــ ( یدل ــ والا ) کړنومونه :
دویم ــ تړښتي کړنومونه ( مرکب مصدرونه ) :
دا ډول کړنومونه له وييونو سره د ( کول ، کېدل او یا بل بسیط کړنوم ) په یوځای کېدو جوړیږي او په ګډه سره ، یوه بېله ، خپلواکه او مانا واله تړښته جوړوي چې موږ يي د تړښتي کړنوم په نوم پېژنو . دا کړنومونه په دریو ډلو ویشلئ شو :
الېپ ــ ( کول ــ والا ) کړنومونه
ب ــ ( کېدل ــ والا ) کړنومونه
ج ــ ( ويي + بل بسیط کړنوم ) کړنومونه
څلورم ــ د کړاوړون له مخې د کړنومو ویش :
د کړ اوړون له مخې کړنومونه په دوو لویو ډلو ویشل کیږي :
۱ ــ سملاري کړنومونه : له دې ډول کړنومو څخه کړونه په یوې لارې سره جوړیږي او د کړنوم خټه د کړجوړښت په مهال بدلون نه مومي .
دا ډله کړنومونه هم په دوو څانګو ویشلئ شو :
الېپ ــ ډله سملارې کړنومونه :
دلته د کړنوم په خټه ( مصدري ماده ) کې ، په بېلابېلو مهالونو کې د کړ په جوړښت کې د پاموړ بدلون نه پېښېږي . لکه : ژغورل ، بایلل ، بلل او نور
ب ــ ډله سملارې کړنومونه :
دلته د کړنوم په خټه کې ، په ځینیو مهالونو کې د کړجوړښت په مهال ، له قانون سره سم بدلون پېښیږي لکه : الوتل ، پرېوتل او نور
۲ ــ بېلارې کړنومونه :
چې د کړنوم په خټه کې د کړجوړښت په مهال بې قانونه بدلون پېښېږي لکه : پېژندل ، پرانیستل ، اخیستل او نور . په بېلارې کړنومو کې يوازې د ( ل ــ والا ) یو شمېر کړنومونه راځي او ( ول ــ والا ، یدل ــ والا ، کول ــ والا او کېدل ــ والا ) کړنومونه د سملارې کړنومونو په ډله کې ګڼل کیږي .
یادونه : روسته به په درېیم څپرکي کې د کړ اوړون په برخه کې ، په دې اړه په تفصیل سره خبرې وشي .
پنځم ــ د موخې او مانا له مخې د کړنومو ویش :
د کړنومو د کارېدنې ساحه او موخه ، کله د کړنوم د ځايي خټې او تړښت د څرنګوالي پورې محدوده وي ، خو کله بیا دا ساحه پراخه او د کړنوم د ځايي خټې او تړښت له محدودیت څخه وتلې وي او زیاتې خواوې سره رانیسي .
د بېلګې پتوګه : په زغمل کې د کړنوم ساحه په زغم پورې محدوده ده ، یا په ویاړل کړنوم کې هم د ورته موخې سره مخامخ یو ، خو په زړه تورېدل کې بیا موخه زړه او تور نه دئ بلکې دلته د کړنوم موخه د خپل جوړښت او خټې له ساحې څخه بېرون او بل څه بیانوي .
همدارنګه په تاراچول کړنوم کې هم ، د بېلا بېلو موخو او اړخونو سره مخامخ یو . دلته په ستنه کې تاراچول چې د کړنوم مستقیمه موخه ده ، د کړنوم یو اړخ بیانوي ، خو تاراچول د اړیکو نېولو او ټينګولو په مانا بیا د کړنوم بله موخه چې مستقیمه نه ده ، څرګندوي .
په دې توګه کړنومونه ، د موخې او دریځ له مخې بېلابېلې بڼې ځانته نېولئ شي :
۱ ــ د کړنوم نیغه موخه :
دلته کړنوم خپل لورئ او موخه په نېغه او مستقیمه توګه څرګندوي او بل اړخ ته نه ځي ، لکه :
لاس غوڅول : هغه خپل لاس غوڅ کړ ، دلته موخه په مستقیمه توګه بیان شوې او له غوڅولو یا پرېکولو څخه پرته بل څه نه غوښتل کیږي . خو په پزه غوڅول کې بیا خبره د پزې له ژوبلولو ، خوږولو او پرېکولو سربېره د شرم اړولو او خجل کولو په ماناو هم راتللئ شي .
په ویاړل ، نارې وهل ، لیکل ، تلل او دا شان نورو کړنومو کې هم خبره او موخه یوه ده . د کړنوم موخه نیغه او په مستقیمه توګه څرګندیږي او کړنوم موږ ته نورې خواوې نه بیانوي . دا شان کړنومونه بېخي ډېر دي .
۲ ــ د کړنوم مجازي او کنایه وي موخه :
دلته کړنوم د خپلې مستقیمې موخې تر څنګ ، مجازي مانا هم وړاندې کوي ، لکه :
زړه خوږېدل : د کړنوم د مستقیمې مانا څخه چې د زړه درد او خوږ دئ سربېره ، دا کړنوم د زړه پسخاک ، مهرباني او پر بل باندې زهېرتیا او پېرزوینه چې د کړنوم مجازي موخې دي هم بیانوی .
د کړنوم د مستقیمې موخو تر څنګ مجازي ماناوې ، زیات وخت په تړښتو کړنومو ( مرکب مصدرونو ) کې راتللئ شي . داسې کړنومونه ډېر او یو څو بېلګې يي په لاندې ډول دي :
پزه غوڅول ، زړه تورېدل ، تاراچول ، خوله تړل ، پښه نېول ، غاړه ایستل ، بډې خوړل ، بډې وهل او نور
۳ ــ کړنوم د اصطلاح سره په ترکیب کې :
دلته کړنوم خپله دنده د اصطلاح په بیان او سپړنې سره ترسره کوي او ځانته کومه مستقیمه مانا نه ورکوي لکه :
لور په لوټه تېره کول ، په اوبو کې خوله کېدل ، په زړه کې ګوړې ماتول او نور
۴ ــ کړنوم د تشبیه په موخه :
دلته کړنوم د مجازي مانا تر څنګ تشبیه هم بیانوي لکه :
د پزې پېزوان کېدل ، د پښو زولنې کېدل ، د لستوڼي مارکېدل ، د غاړې غورکېدل او نور
۵ ــ هغه کړنومونه چې لیکبڼه يي ورته وی ، خو مانا او کارونځایونه يي سره توپير لري لکه :
دمول : د چای پخولو په مانا ( هغه چای دم کړ . )
دمول : د دم او اودې اچولو په مانا ( هغه پر غرزي چې مار چیچیلئ و ، دم واچوه . )
دویم څپرکئ
د پښتو کړنومونو جوړښتلارې :
په دې څپرکي کې د بېلا بېلو کړنومونو جوړښتلارې ښوول شوي دي .
لومړئ ــ ( ل ــ والا ) کړنومونو جوړښتلارې :
دا کړنومونه د ځينو ناتړښتو ( بسیطو ) ویینو سره د ( ل ) په یوځای کولو جوړیږي او لاندې بڼې لري :
۱ ــ چې ( ل ) د ځینو غږ نومونو په اخر کې راشي لکه :
پوکل ، ترپلل ، ټوخل ، غپل ، وهل او نور
۲ ــ چې ( ل ) د شیانو او ذاتي نومونو په اخر کې راشي لکه :
له بوڼ ، پسول ، داړه ، داغ ، ګاڼه څخه ( بڼل ، پسولل ، داړل ، داغل ، ګاڼل ) او نور
۳ ــ چې ( ل ) د ځینو مجردو نومونو او حالاتو په اخر کې راشي لکه :
خندل ، دانګل ، زانګل ، زبېښل ، زغمل ، ژړل ، ویشل ، شمېرل ، لېدل ، ویل او نور
۴ ــ چې ( ل ) د ځینو ستاینومونو په اخر کې راغلئ وي لکه :
له ټګ ، روڼ ، مړ ، مل څخه ( ټګل ، روڼل ، مړل ، ملل ) او نور
۵ ــ چې ( ل ) د داسې وییو په اخر کې راغلئ وي چې هغه کومه خپلواکه مانا نه ورکوي لکه :
تلل ، څټل ، څنډل ، ختل ، ساتل ، شړل ، کتل ، ګڼل ، منل او نور
دویم ــ ( ول ــ والا ) کړنومونو جوړښتلارې :
( ول ــ والا ) کړنومونه دا لاندې جوړښت بڼې لرلئ شي :
۱ــ چې ( ول ) د مجردو نومونو په اخر کې راغلئ وي لکه :
پورول ، تاوانول ، ټالول ، دودول ، ډارول ، شرمول ، وېرول او نور
۲ ــ چې ( ول ) د غږ د نومونو په اخر کې راغلئ وي لکه :
بنګول ، ترنګول ، ټوخول ، ډبول ، سوڼول ، غږول ، کړنګول او نور
۳ــ چې ( ول ) روستاړئ د نورو بېلا بېلو نومو په اخر کې راغلئ وي لکه :
بادول ، بارول ، چڼول ، ځایول ، ږمنځول ، ګزول او نور
۴ ــ چې ( ول ) د بل کړنوم په اخر کې راغلئ وي لکه :
له ( ټوخل ، خندل ، دنګل زنګل ، ژړل ، غپل ، لمبل ، نڅل ) څخه
ټوخول ، خندول ، دنګول ، زنګول ، ژړول ، غپول ، لمبول ، نڅول او نور
۵ ــ چې ( ول ) له ستاینوم څخه روسته راغلئ وي لکه :
اوږدول ، تودول ، تورول ، ړندول ، سپينول ، سورول ، سړول ، کوڼول ، لږول ، ماتول ، ودانول ، یادول ، شتمنول ، زیانمنول او نور
۶ ــ چې ( ول ) د وسمهالکړ ، د کړوالې برخې ( فعلي مادې ) په اخر کې راغلئ وي لکه :
له ( الوتل ، پاڅل ، څملاستل ، ختل ، رغړل ، کېناستل ، لیږل ، نښتل ) څخه د کړوالې برخې لکه :
( الوځم ، پاڅم ، څملم ، خیژم ، رغړم ، کېنم ، لیږم ، نښلم ) څخه
الوځول ، پاڅول ، څملول ، خېژول ، رغړول ، کېنول ، لېږدول ، نښلول او نور
۷ ــ چې ( ول ) روستاړئ د داسې وییو په اخر کې راغلئ وي چې هغه کومه خپلواکه مانا نه لري لکه :
پرځول ، غورځول ، ګرځول او نور
دریم ــ ( یدل ــ والا ) کړنومونو جوړښتلارې :
ددې کړنومو جوړښتلارې په لاندې ډول دي :
۱ ــ چې ( ېدل ) د مجردو نومونو په اخر کې راغلئ وي لکه :
پورېدل ، تاوانېدل ، ټالېدل ، دودېدل ، ډارېدل ، شرمېدل ، وېرېدل او نور
۲ ــ چې ( ېدل ) د غږ نومونو په اخر کې راغلئ وي لکه :
بنګېدل ، ترنګېدل ، ټوخېدل ، ډبېدل ، سوڼېدل ، غږېدل ، کړنګېدل او نور
۳ــ چې ( ېدل ) روستاړئ د نورو بېلا بېلو نومو په اخر کې راغلئ وي لکه :
بادېدل ، بارېدل ، چڼېدل ، ځایېدل ، ږمنځېدل ، ګزېدل او نور
۴ ــ چې ( ېدل ) د بل کړنوم په اخر کې راغلئ وي لکه :
ټوخېدل ، خندېدل ، دنګېدل ، زنګېدل ، ژړېدل ، غپېدل ، لمبېدل ، نڅېدل او نور
۵ ــ چې ( یدل ) له ستاینوم څخه روسته راغلئ وي لکه :
اوږدېدل ، تودېدل ، تورېدل ، ړندېدل ، سپينېدل ، سورېدل ، سړېدل ، کوڼېدل ، لږېدل ، ماتېدل ، ودانېدل ، یادېدل او نور
۶ ــ چې ( یدل ) د وسمهالکړ ، د کړوالې برخې ( فعلي مادي ) په اخر کې راغلئ وي لکه :
پاڅېدل ، رغړېدل ، لېږدېدل ، نښلېدل او نور
۷ ــ چې ( یدل ) روستاړئ د داسې وییو په اخر کې راغلئ وي چې هغه کومه خپلواکه مانا نه لري لکه :
پرځېدل ، غورځېدل ، ګرځېدل او نور
څلورم ــ ( کول ــ والا ) کړنومونو جوړښتلارې :
۱ ــ چې ( کول ) د ځینو مجردو نومونو څخه روسته راشي لکه :
اسره کول ، اشرکول ، ټکر کول ، جرګه کول ، ډنډوره کول ، لښکرکول ، هوډ کول ، یاغي کول او نور
۲ ــ چې ( کول ) د نورو بېلا بېلو نومو په اخر کې راغلئ وي لکه : دېوال کول ، بخۍ کول ، یېوه کول او نور
۳ ــ چې ( کول ) له کړنومړي ( حاصل مصدر ) څخه روسته راغلئ وئ لکه :
لاسوهنه کول ، مننه کول ، درناوئ کول ، غوښتنه کول ، پوښتنه کول او نور
۴ ــ چې (کول ) د ځينو ستاینومونو څخه روسته راشي لکه :
اشناکول ، پوخلاکول ، جوړه کول ، خپه کول ، ښکاره کول ، وېده کول او نور
۵ ــ چې ( کول ) له ځیني کړولونو ( قیدونه ) او یا وییکو څخه روسته راشي لکه :
ایسته کول ، پورې کول ، لاندې کول ، باندې کول ، يوازې کول ، پرې کول ، لرې کول ، نږدې کول او نور
۶ ــ چې ( کول ) له ځيني ناتړښتو کړنومونو ( بسیطو مصدرونو ) څخه روسته راشي لکه :
بخښل کول ، رټل کول ، وهل کول ، خندل کول او نور
۷ــ چې له ( کول ) څخه دمخه له یوه څخه زیات فعلي توکي راغلئ وي ، لکه :
یو موټئ کول ، یو زړه کول ، یو خوله کول ، لاندې باندې کول ، لټ په لټ کول ، څنګ په څنګ کول ، خوله په خوله کول ، خوابدي کول او نور
پنځم ــ ( کېدل ــ والا ) کړنومونو جوړښتلارې
۱ ــ چې ( کېدل ) د بېلو بېلو نومونو څخه روسته راشي لکه :
اسره کېدل ، اشرکېدل ، بخۍ کېدل ، ټکر کېدل ، جرګه کېدل ، ډنډوره کېدل ، یاغي کېدل ، یېوه کېدل او نور
۲ ــ چې ( کېدل ) له کړنومړي ( حاصل مصدر ) څخه روسته راغلئ وئ لکه :
لاسوهنه کېدل ، لاسوهنه کېدل ، درناوئ کېدل ، غوښتنه کېدل ، پوښتنه کېدل او نور
۳ ــ چې (کېدل ) د ځينو ستاینومونو څخه روسته راشي لکه :
اشناکېدل ، پوخلاکېدل ، جوړه کېدل ، خپه کېدل ، ښکاره کېدل ، وېده کېدل او نور
۴ ــ چې ( کېدل ) له ځیني کړولونو او یا وییکو څخه روسته راشي لکه :
ایسته کېدل ، پورې کېدل ، لاندې کېدل ، باندې کېدل ، يوازې کېدل ، پرې کېدل ، لرې کېدل ، نږدې کېدل او نور
۵ ــ چې ( کېدل ) له ځيني ناتړښتو کړنومونو ( بسیطو مصدرونو ) څخه روسته راشي لکه :
بخښل کېدل ، منل کېدل ، رټل کېدل ، وهل کېدل ، خندل کېدل او نور
۶ــ چې له ( کېدل ) څخه دمخه له یوه څخه زیات فعلي توکي راغلئ وي ، لکه :
یو موټئ کېدل ، یو زړه کېدل ، یو خوله کېدل ، لاندې باندې کېدل ، لټ په لټ کېدل ، څنګ په څنګ کېدل ، خوله په خوله کېدل ، خوابدي کېدل او نور
شپږم ــ ( ويي + بل بسیط کړنوم ) کړنومونو جوړښتلارې :
دلته تړښتئ کړنوم ، له وییونو سره د کول او کېدل له یو ځای کېدو پرته ، د بل ناتړښتي کړنوم ( بسیط مصدر ) په مټ جوړیږي چې دا هم څو بڼې لري :
۱ــ ناتړښتئ کړنوم له ځيني نومونو څخه روسته راشي لکه :
خوله لګول ، ډډه لګول ، لاپې وهل ، زړه اچول ، زړه تړل ، لښکرایستل ، سترګې ایستل او نور
یادونه :
ددې ډلې زیات کړنومونه د بدن د غړو له نومو لکه خوله ، زړه ، سر ، غاړه ، لاس او نور ، اویا د ځینو نورو نومو لکه ریښه ، ځای ، څانګه او داسې نورو سره په تړښته کې جوړیږي ، چې په ابېڅې سره د کړنومو د لړلیک په برخه کې به پرې اړینئ خبرې وشي .
۲ ــ ناتړښتئ کړنوم له کړنومړي ( حاصل مصدر ) څخه روسته راغلئ وي لکه :
بخښنه غوښتل ، پوخلاینه غوښتل او نور
۳ــ نا تړښتئ کړنوم له ځينو ستاینومو څخه رو سته راشي لکه :
اخته ساتل ، اخته لېدل ، ایله پریښودل ، بدګڼل ، ښه منل ، ښه ګڼل او نور
۴ــ ناتړښتئ کړنوم له ځینې کړولونو او یا وییکو څخه روسته راغلئ وي لکه :
ایسته غورځول ، پورته غورځول ، پورې وهل ، پورې وتل ، پورې خندل ، لاندې غورځول او نور
۵ــ ناتړښتئ کړنوم له ځينو نورو ناتړښتو کړنومونو څخه روسته راغلئ وي لکه :
وهل خوړل ، ټکول خوړل ، څښل ښودل ، خوړل ښودل ، څښل خوښول ، وهل خوښول ، خوړل خوښول ، ګنډل خوښول او نور
۶ــ چې ناتړښتئ کړنوم ( بسیط مصدر ) څخه د مخه له یوه څخه زیات وییتوکي راغلئ وي لکه :
په زړه کې ساتل ، په زړه کې اچول ، له سره تېرول ، له ځانه تېرول ، له غوږه تېرول ، له غوږه ایستل او نور
د تړښتي کړنومونو نورې جوړښتلارې
تړښتي کړنومونه چې له وییونو سره د ( کول ، کېدل او یا بل بسیط کړنوم ) د یوخای کېدو په مټ جوړیږي ، نورې جوړښتلارې هم لری چې ځینې يي دا دي :
لومړئ ــ چې ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) د ویینو اضافي ترکیب سره کړنوم جوړ کړي چې دا هم څو بڼې لري:
الېپ : چې ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) د وییونو اضافي ترکیب سره کړنوم جوړ کړي چې د اضافت نښه ( د ) هم خوندي وي لکه :
د ملنګۍ جامې اغوستل ( په پخوانو سترګو مې ګوره *** اوس مې جامې د ملنګۍ اغوستې دینه ) ، د ګلو کر کول ( کر د ګلو کړه چې سیمه دې ګلزار شي *** اغزي مه کره پښو کې به دې خار شي . رحمان بابا ) ، د زرکو ښکار کول ، د زغم کاسه نسکورېدل ، د زړه ویني خوړل ، د زړه بړاس یستل ، د غاړې غور کېدل ، د پښو زولنې کېدل ، د لستوڼې مار کېدل ، د کبر کاسه نسکورېدل او نور
ب : چې ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) د وییونو اضافي ترکیب سره کړنوم جوړ کړي چې د اضافت نښه ( د ) غورځېدلې وي لکه :
سهار سترګه ختل ، سبا نارئ کول ، بادپکئ چالانول او نور
پ : چې ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) د وییونو اضافي ترکیب سره کړنوم جوړ کړي او د اضافت نښې له غورځېدو پرته څه بدلون هم پېښ شوئ وي لکه :
غویمنډ جوړول ، غوبل کول ، غړوندئ اچول او نور
دویم ــ چې ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) د وصفي ترکیب سره کړنوم جوړ کړي چې دا هم لاندې بڼې لري :
الېپ : چې ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) له داسې وصفي ترکیب سره چې له ساده ستاینوم او موصوف څخه جوړ شوئ وي ، کړنوم جوړ کړي لکه :
چوپه خوله پاتې کېدل ، مړې سترګې نېول ، توره بلا کېدل ، خړې سترګې نېول ، پوچې خبرې کول او نور
ب : چې ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) د تړښتي ستاینوم سره کړنوم جوړ کړي لکه :
زړه بدي کول ، خواشیني کول ، مړسترګي کول ، ټيټ سترګي کېدل او نور
دریم ـ چې ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) د وصفي ترکیب له اړولې بڼې سره کړنوم جوړ کړي لکه :
خوله پټه ساتل ، سترګې پټې نېول او نور
څلورم ــ چې ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) د عطفي ترکیب سره کړنوم جوړ کړي چې دا هم څو بڼې لري :
الېپ : چې د وییونو تر منځ د عطف وییکې شتون ولري لکه :
نوک و ورۍ کېدل ، همغږي کېدل ، سره جوړه کول ، سره وهل ، سره ګډول او نور ( دلته و ، په نوک او ورۍ کې ؛ هم ، په همغږې کېدل ؛ سره ، په جوړول او ګډول کې د عطف وییکي دي )
ب : چې د وییونو تر منځ د عطف وییکې غورځېدلي وي لکه :
تګ راتګ کول ، ناسته ولاړه کول او نور
پنځم ــ چې ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) د نفې له وییکو سره د جوړشوي ويي ، په مټ کړنوم جوړ کړي لکه: بې زړه کېدل ، بېځایه کول ، ناولي کول ، ناوخته کول ، ناروغه کول او نور
شپږم ــ چې ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) د یوې اصطلاح سره کړنوم جوړ کړي لکه :
لور په لوټه تېرهکول ، تر بوسو لاندې اوبه تېرول ، اوبو کې خوله کېدل ، د زغم کاسه نسکورېدل او نور
اووم ـ چې ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) د بېلا بېلو وییکو سره کړنوم جوړ کړي ، ځیني بېلګې يي په لاندې ډول دي :
پر : پرځان تېرول ، پر زړه تېرول ، زړه پرکېناستل ، پر زړه مالګې دوړول
پر ... باندې : پر زړه باندې اوښتل ، پر سر باندې راتلل
پسې : پسې اخیستل ، پسې ژړل ، پسې کېدل
په : زړه په تړل ، زړه په ننوتل ، زړه په سړول ، په پښو تلل ، په توره وهل ، په چاړه پريکول
په ..... پورې : په خوا پورې نېول ، په زړه پورې مښل ، په چا پورې خندل
په ... کې : په زړه کې اچول ، په زړه کې ساتل ، په سترګو کې پوهول ، په کور کې کېنول
په ... پسې : په تېر پسې ګرځېدل ، په تېر پسې ارمان کول
تر : تر غوږ تېرول ، تر سترګو تېرول ،
تر ... پورې : تر کور پورې ځغلول ، تر اوسه پورې ځنډېدل
تر ... لاندې : تر پښو لاندې کول ، تر میز لاندې ایښودل
تر ...ه : تر کوره ځغلول ، تر اوسه ځنډول
له : له زړه اچول ، له زړه غورځول ، له کار ایستل
له ... څخه : د زړه له کومي څخه کار کول
له ... سره : له ځلن سره ویل ، له اوښکو سره ډوډۍ خوړل ( زما په هغو سلام وایه ****** چې د ماښام ډوډۍ له اوښکو سره خورینه )
اتم ــ چې ځینې وییونه د ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) سره د تاکید ، پیاوړتیا او کله د يوې بېلې اوځانګړې مانا لپاره کړنوم جوړ کړي ، چې داهم خپل منځ کې څو بڼې لري :
۱ ــ چې یو ويئ پخپله بڼه تکرارشي او د ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) سره تړښتئ کړنوم جوړ کړي ، ددې ډول کړنومونو څو بېلګې لاندې دي :
الېپ : یوازې د ويي ساده تکراروي لکه :
بیټ بیټ تلل ، تړمې تړمې اوښکې تویول ، جوړه جوړه راتلل ، جیګ جیګ کتل ، ځای ځای درېدل ، ځيرځير کتل ، خړې خړې کتل ، خواږه خواږه کتل ، خوږې خوږې خبرې کول ، ډېر ډېر راتلل ، کږې کږې خبرې کول ، لوی لوی ګامونه اخیستل ، په پښېمانیو پښېمانه کېدل ، په زوره زوره غږېدل ، په کړیکو کړیکو ژړل ، په منډه منډه راتلل ، مړه مړه کتل ، ورو ورو تلل ، ژر ژر تلل او نور
ب : چې د تکراري وییو تر منځ د ( ا ، بې ، په ، را او نا ) وییکو ځای نېولئ وي لکه :
ا : تنګاتنګ وخت لرل ، په رپارپ رارسېدل ، سراسر تاوانېدل ، په لنډالنډ راتلل ، مخامخ کېدل او نور
بې : وخت بې وخت راتلل ، وخت بې وخت کتل او نور
په : پټ په پټ ورتلل ، تار په تار کېدل ، تېر په تېر بلل ، څنګ په څنګ کېدل ، خوا په خوا راتلل ، خوله په خوله کېدل ، سر په سر کېدل ، شا په شا کېدل ، غېږ په غېږ کېدل ، لاس په لاس کېدل ، لور په لور خپرېدل ، هېر په هېر ګڼل او نور
را : پټ را پټ راتلل ، پيښ را پيښ کول ، تګ را تګ کول ، تله راتله کول ، مات را مات کېدل ، ورک راورک کېدل او نور
نا : بلد نابلد ځان اچول ، جوړ ناجوړ کېدل ، روغ ناروغ کېدل ، زړه نا زړه کېدل ، سم نا سم ګڼل ، ښه ناښه ګڼل ، کله نا کله راتلل ، وخت نا وخت خوړل او نور
۲ ــ تکرارد پرتلې لپاره د ( نه او تر ) د وییکو په مرسته لکه :
نه : بد نه بد کېدل ، ټيټ نه ټيټ تلل یا کېدل ، ډېر نه ډېر ختل ، لږ نه لږ ویل ، کم نه کم راتلل ، لوړ نه لوړ ختل او نور
تر : بد تربد کېدل ، ډېر تر ډېر ګڼل ، لږ ترلږ ویل او نور
۳ ــ تکرار د شک او یا کومې بلې مانا لپاره د ( نه ) وییکي په مرسته لکه :
تلل نه تلل، خوړل نه خوړل ، کړل نه کړل او نور
۴ ــ چې په دویم ويي کې د روستاړي په زیاتېدو سره د یوې ځانګړې او بېلې مانا لپاره لومړئ ويئ تکرار شي لکه:
بړبړۍ کول ، تړتړۍ کېدل ، غاړه غړۍ کېدل ، غړغړه کول او نور
۵ ــ چې یو ويئ د خپل هممانیز ( مترادف ) په مرسته پياوړئ شوئ وي لکه :
جنګ جګړه کول ، چوپه چوپتیا خوښېدل ، خواروزار کېدل ، زهروګنډېر کېدل ، ستړئ ستومانه کېدل ، شین زرغون کېدل ، کال دولس میاشتې زیار ګالل ، لالهندوسرګردانه کېدل ، لوڅ لغړ کېدل او نور
۶ ــ چې یو ويئ د خپل متضاد سره په اړوند کې کارېدلئ وي لکه :
اخوادېخوا کېدل ، اور اوبه کېدل ، تور سپین کېدل ، ټيټ وپاس کول ، زیات وکم کېدل ، سپئ او پېشو اوسېدل ، سروپښې کول ، ښکته پورته کېدل ، لاندې باندې کېدل ، لروبر ګرځېدل ، لږوډېر ویل ، لوړوژور ګرځېدل ، مارونولئ کول ، مرګ وژوند ګڼل او نور
۷ ــ چې دواړه وییونه ماناوال وي لکه :
بې لاسوپښو کول ، تاوتریخوالئ درول ، توره تیاره کېدل ، چال چلند کول ، ډنګ ډولۍ کېدل ، ړوندوکوڼ کېدل ، شاړشډل اوسېدل ، شل وشوټ کېدل ، لرئ او کولمې کېدل ، کم کوز ویل ، مرګ ژوبله اوښتل ، نوک و ورۍ کېدل ، وږئ تږئ اوسېدل او نور
۸ ــ چې لومړئ ويئ ماناوال او دویم ويئ کومه ځانګړې مانا ونه لري لکه :
تالا ترغۍ کول ، تورتم کېدل ، خپ دپ کېدل ، خبرې اترې کول ، روغ رمټ اوسېدل ، سم دم کېدل ، ګړپړ کول ، لنډ ګنډ کېدل او نور
۹ ــ چې لومړئ ويئ کومه ځانګړې مانا ونه لري خو دویم يي ماناوال وي لکه :
ادل بدل کول ، اړودوړ پېښېدل ، ټپ ړوند کېدل ، جک جوړ کېدل ، اخلئ پخلئ کول ، اله ګوله جوړول ، انې بانې کول ، الغاوتلغاو جوړول ، تپه تیاره کېدل ، اغه دغه کول ، الوول کېدل او نور
۱۰ ــ چې دویم ويئ د لومړي تکرار وي خو توپير دا وي چې د دویم ويي د پيل تورئ به ( ب ) وي لکه :
ارجل برجل کېدل ، ایله بیله راتلل ، تېر بېر کېدل ، ځل بل کول ، ډډ بډ کېدل او نور
۱۱ــ چې دویم ويئ د لومړي تکرار وي خو توپير دا وي چې د دویم ويي د پيل تورئ به ( پ ) وي لکه :
اکه پکه کېدل ، خړپړ کېدل ، چغ پغ کول ، سوړپوړ کېدل ، کلک پلک کېدل ، ګړپړ کول ، لوڅې پوڅې کول ، وارپار ختاکېدل ، وریت پيت کېدل ، یخ پخ کېدل او نور
۱۲ ــ چې دویم ويي د لومړي تکرار وي خو توپیر دا وي چې د دویم ويي لومړئ تورئ به ( م ) وي لکه :
دېوال مېوال جوړول ، ډوډۍ موډۍ خوړل ، ګوته مته وهل ، لاس ماس وهل او نور
خو که د لومړي ويي پيل په ( م ) توري وي نو بیا لومړئ ويئ کټ مټ تکراریږي لکه :
منګرئ منګرئ کېدل ، منګئ منګئ ویل ، مړۍ مړۍ خوړل ، میوند میوند یادول ، مال مال راوړل او نور
۱۳ ــ چې دویم ويئ د لومړي تکرار وي خو توپير دا وي چې د دویم ويي د پیل تورئ به ( و ) وي لکه :
تالا والاکېدل ، چل ول کول ، څانګې وانګې کېدل ، دړې وړې کېدل ، کړه وړه کول ، ګډ وډ کول ، ګډې وډې ویل ، کوږ ووږتلل او نور
۱۴ ــ چې د دویم ويي په منځ کې ( و ) زیات شي ، دا ډول وییونه زیات د غږ نومونه وي لکه :
ټس ټوس کول ، ټک ټوک کول ، خړس خړوس کول ، ډب ډوب کول ، ډز ډوز کول ، ډنګ ډونګ کول ، شر شور جوړول ، کړپ کړوپ ختل ، کړس کړوس کول ، ګړب ګړوب ختل او نور
۱۵ ــ چې د لومړي ويي ( ی ) او ( و ) توري يي په دویم ويي کې په ( ا ) توري واوړي لکه :
ــ ټيپ ټاپ کول ، ټيک ټاک اوسېدل ، ټيل ټال کول ، چېړ چاړ کول او نور
یادونه :
په هغه تړښتو کړنومونو کې چې د ( کول ، کېدل او یا بل بسیط کړنوم ) څخه دمخه ، وییتوکې يي له یوه څخه زیات وي ، بېلا بېلې بڼې لرلئ شي چې یو څو يي دا دي :
ـ نوم + نو م + ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) لکه : زړه اوبه کول او نور
ـ نو م+ نوم + نوم ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) لکه : خوله اوبه اوبه کېدل او نور
ــ نوم + ستاینوم ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) لکه : نوم بدئ کول ، زړه بدي کېدل ، سترګې مړې اچول ، ځان ښه مړول ، ځان بېخبره اچول ، ځان بېخبره نېول ، ځان ناخبره ښودل ، ځان ناګاره اچول او نور
ــ نوم + ستاینوم + ستاینوم ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) لکه : سترګې مړې مړې اچول او نور
ــ نوم + کړول + ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) لکه : سترګې پورته نېول ، سترګې پورته اچول او نور
ــ نوم + کړول + کړول + ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) لکه : ځان اخوا دېخوا تېرول ، ځان اخوا دېخوا کول او نور
ــ ستاینوم + نوم ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) لکه : ښه نوم پريښودل ، سپينې خبرې کول ، ډېره لاره وهل او نور
ــ ستاینوم + نوم + وییکئ ( کول ، کېدل یابل بسیط کړنوم ) لکه : ښه زړه ته غورځول ،
ــ وییکئ + نوم ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) لکه : له زړه ایستل ، په سترګو خوړل ، په زړه کې اچول ، ترغوږ تېرول ، له سره تېرول او نور
ــ وییکئ + نوم + نوم ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) لکه : په شوتلو کې واښه کول ، به اوبو کې خوله کېدل ، په سترګو ښکار کول ، په ټپوس ښکار کول او نور
ــ وییکئ + نوم + کړنوم ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) لکه : په سترګو ویشتل کول ، په غوږ وهل کول او نور
ــ وییکئ + ستاینوم + نوم ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) لکه : په ښه زړه منل ، په ښي اړخ پاڅېدل ، په درنه سترګه کتل ، په پخوانو سترګو کتل ( په پخوانو سترګو مې ګوره *** اوس مې جامې د ملنګۍ اغوستي دینه ) او نور
ــ وییکئ + کړول + نوم ( کول ، کېدل یا بل بسیط کړنوم ) لکه : له پورته خوا راتلل ، له ښکته لورې نېول او نور د کړنومونو ځيني مختاړي او روستاړي
لومړئ ــ د تړښتي کړنومو مختاړي :
باندې : باندې اېستل ، باندې ختل ، باندې کول ، باندې کېدل ، باندې وتل او نور
بوټ : بوټ ایستل ، بوټ بوټ کتل ، بوټ څرګندېدل ، بوټ وتل او نور
بیا : بیا اورېدل ، بیاپورې کول ، بیاتړل ، بیا ټينګول ، بیا جارېدل ، بیاختل ، بیا ډبول ، بیا سینګارول ، بیاشیندل ، بیاښکارول او نور
بې : بې اسرې کول ، بې پته کول ، بې توښې کول ، بې مټه کول ، بې مخه کول او نور
پر : پرسدول ، پرسدېدل ، پرکالول ، پرکالېدل ، پرمختلل ، پرمخبېول
پرې : پري اېستل ، پريکول ( کېدل ) ، پریوتل ، پریښودل ، پریمینځل ، پریولل او نور
پسي : پسې کول ، پسې کېدل ، پسي را تلل ، پسي زړه تړل ، پسي څارل ، پسي خندل ، پسي ژړل ، پسي بدویل ، پسي تورتړل ، پسي پښې تمبه کول او نور
پښې : پښې رااخېستل ، پښې غزول ، له پښو غورځول ، پښه نېول ، له پښو اچول ، پښې بډۍ نېول ، پښې پرسراخېستل او نور
پورته : پورته اچول ، پورته بلل ، پورته تلل ، پورته کول ، پورته کېدل ، پورته ګڼل ، پورته نېول او نور
پوري : پوري اېستل ، پوري باسل ، پوري کول ، پوري کېدل ، پوري وتل ، پورې وهل او نور
تېر : تېرایستل ، تېرباسل ، تېروتل ، تېرېدل او نور
ټپ : ټپ درول ، ټپ کڼېدل ، ټپ ړندېدل ، ټپ وچېدل او نور
جار : جارایستل ، جارباسل ، جاروتل او نور
ځان : ځان ایستل ، ځان پړسول ، ځان تړل ، ځان تشول ، ځان تورول ، ځان جارول ، ځان جوړول ، ځان خوړل ، ځان ژوبلول ، ځان خوږول ، ځان سپينول ، ځان سړول ، ځان کړول ، ځان لړل ، ځان منل ، ځان ویښول او نور
ختا : ختاایستل ، ختاباسل ، ختاکېدل ، ختاوتل او نور
خوله : خوله اچول ، خوله تړل ، خوله ماتول ، خوله چینګول ، خوله لګول ، خوله لګېدل ، خوله نېول او نور
دننه : ننه ایستل ، ننه باسل ، ننه وتل او نور
را : « را ، در ، ور » دا دریواړه د لور او خوا نومځري او مرستاړي دي :
راتلل ، راکول ، راوړل ، راوستل ، راویستل ، راڅکول ، راښکل ، رالیږدول ، رامخته کول او نور
رټ : رټ کتل ، رټ رټ کتل ، رټ ویل ، رټول ، رټېدل
زړه : زړه اچول ، زړه ایستل ، زړه بدېدل ، زړه تړل ، زړه ټولول ، زړه تشول ، زړه جارول ، زړه خوړل ، زړه سپينول ، زړه سړول ، زړه ته لوېدل ، زړه لګېدل ، زړه ټولېدل ، زړه راغونډېدل ، زړه پر ځای کېدل او نور
زور : زوراخېستل ، زورچلول ، زورښودل ، زورکارول ، زور ورکول او نور
ژبه : ژبه تړل ، ژبه چیچل ، ژبه کول ، ژبه ماتول او نور
سترګه : سترګې تورول ، سترګې خړول ، سترګې رپېدل ، سترګې سپينېدل ، سترګې لاندې اچول ، سترګې نېول ، سترګې وتل ، سترګه وهل او نور
سر : سرپړسول ، سرتلل ، په سرختل ، سرخوړل ، سرخوږول ، سرته رسیدل ، سر په سرکېدل ، سرګرځول ، سرلګول او نور
سره : سره پاشل ، سره خپرول ، سره یوکول ، سره یو ځای کول ، سره جوړه کول ، سره جوړول ، سره پڅول ، سره ټکوهل ، سره ډز وهل ، سره سټ کول ، سره غوړېدل ، سره سره کول ، سره لوړل ، سره نښتل ، سره لګېدل ، سره کول ، سره کېدل :
شان : شان بایلل : شان ګټل : شان ترلاسه کول ، په شان تلل ، په شان ختل : په شان ویل
ښکته : ښکته اچول ، ښکته بلل ، ښکته تلل ، ښکته کول ، ښکته کېدل ، ښکته ګڼل او نور
غاړه : غاړه اوچته وړل ، غاړه اچول ، غاړه بندېدل ، غاړه غړۍ وتل ، غاړه خلاصېدل ، غاړه غړول ، غاړه کول ، غاړه کېدل ، غاړه کېښودل ، غاړه نېول ، غاړه وښکل او نور
غوږ : غوږایښودل ، غوږنېول ، په غوږ وهل او نور
کې : کې اېستل ، کېباسل ، کېښودل ، کېکاږل ، کېکښل ، کېمنډل ، کېناستل ، کېنول ، کېوتل او نور
لاس : لاس اچول ، لاس اخېستل ، لاس اړول ، لاس اېستل ، لاس پورته کول ، لاس پورې کول ، لاس په سرکېدل ، لاس په تندي کېښودل ، لاس په نامه درېدل ، لاس تر زنې کېناستل ، لاس تړل ، لاس خوځول ، لاس رسېدل ، لاس ښورول ، لاس لګول ، لاس نېول ، لاس نېوئ کول ، لاس ورکول ، لاس وهل ، لاس وینځل ، لاس یوکول او نور
لاندې : لاندې اچول ، لاندې اېستل ، لاندې کېباسل ، لاندې باندې کول ، لاندې باندې کېدل ، لاندې زورکول ، لاندې غورځول ، لاندې کول ، لاندې کېدل ، لاندې کېمنډل ، لاندې وتل او نور
( له ) بېخه : ( له ) بېخه اچول ، ( له) بېخه ایستل ، ( له ) بېخه ورکول ، ( له ) بېخه ورکېدل او نور
( له ) پامه : ( له ) پامه اچول ، ( له ) پامه ایستل ، ( له ) پامه غورځول ، ( له ) پامه وتل او نور
( له ) پایه : ( له ) پایه ډوبېدل ، ( له ) پایه ورکېدل او نور
( له ) پخوا : ( له ) پخوا پوهېدل ، ( له) پخوا پېژندل ، ( له ) پخوا ویل او ور
( له ) پښو : ( له ) پښو اچول ، ( له ) پښوغورځول ، ( له ) پښو ایستل او نور
(له ) ځانه : ( له ) ځانه پیلول ، ( له ) ځانه څېړل ، ( له ) ځانه خبرېدل ، ( له ) ځانه پوهېدل ، ( له ) ځانه شرمېدل او نور
( له ) ریښې : ( له ) ریښې پېژندل ، ( له ) ریښې ایستل ، ( له ) ریښې وتل ، ( له ) ریښې پوهول ، ( له ) ریښې خبرول او نور
( له ) زړه : ( له ) زړه اچول ، ( له ) زړه ایستل ، ( له ) زړه خوړینېدل ، ( له ) زړه غورخول ، ( له ) زړه لوېدل ، ( له ) زړه وتل او نور
( له ) سره : ( له ) سره پيلول ، ( له ) سره جوړول ، ( له ) سره سمول ، ( له ) سره نېول ، ( له ) سره ودانول او نور
( له ) لاسه : ( له ) لاسه ایستل ، ( له ) لاسه خوږېدل ، ( له ) لاسه وتل ، ( له ) لاسه ورکول او نور
( له ) مخکې : ( له ) مخکې اشناکېدل ، ( له ) مخکې پوهېدل ، ( له ) مخکې پېژندل ، ( له ) مخکې رسواکېدل ، ( له ) مخکې ویل او نور
( له ) ورایه : ( له ) ورایه پوهېدل ، ( له ) ورایه پېژندل ، ( له ) ورایه ځلېدل ، ( له ) ورایه خندل ، ( له ) ورایه ښکاره کېدل او نور
مټ : مټ پړسول ، مټ تړل ، مټ ښودل ، مټ نېول ، مټ ورکول او نور
مخ : مخ اړول ، مخ پناکول ، مخ پټول ، مخ تورول ، مخ سپینول ، مخښه کول ، مخ ښکلول ، مخنېول ، مخنېوئ کول ، مخ وهل او نور
ن : نغاړل ، نغوتل او نور
یادونه : زیات کړولونه ( قیدونه ) او وییکي د داسې تړښتي کړنومو په جوړښت کې د مختاړو پتوګه لاس لري چې د کړنومو د جوړښتلارې په برخه کې مو پرې اړینې خبرې کړي دی .
دویم ــ د تړښتي کړنومو د روستاړو پتوګه :
اچول : اچاراچول ، اړم اچول ، بچئ اچول ، پال اچول ، پچه اچول ، پرده اچول ، تاراچول ، ټال اچول ، جال اچول ، ځان اچول ، خوله اچول ، دم اچول ، ډاډه اچول ، ډډه اچول ، ډېنګرۍ اچول ، زړه اچول ، سترګې اچول ، سترګې مړې اچول ، لاس اچول ، لاس و پښې اچول ، نسواراچول او نور
اخېستل : اوراخېستل ، بدې ورځې اخېستل ، بډې اخېستل ، پوراخېستل ، توراخېستل ، خندااخېستل ، زوراخېستل ، ژړااخېستل ، سوراخېستل ، سوړاخېستل ، غچ اخېستل ، لاراخېستل ، لاس اخېستل او نور
اېښودل : ــ اورایښودل ( اوربلول ) ، باراېښودل ، پورایښودل ، پيټئ ایښول ، تن اېښودل ، ډبره اېښودل ، زړه اېښودل ( منل ) ، سرایښودل ( تسلیمېدل ) ، غاړه اېښودل ، غوږایښودل ، لاره ایښودل ( جاري ساتل ) ، لاس اېښودل ( ټاکل ) ، نومېښودل ، واراېښودل ، وخت اېښودل ، هوډاېښودل او نور
( پر ) تندي ایښودل ، ( پر ) ځمکه ایښودل ، ( پر ) مېزایښودل او نور
( په ) تاخچه کې ایښودل ، ( په ) جیب کې ایښودل او نور
تړل : خوله تړل ، زړه تړل ، سرتړل ، کارتړل ، لارتړل ، لاس تړل او نور
خوړل : بډې خوړل ، پت خوړل ، پټ خوړل ، پورخوړل ، تورخوړل ، ټکرې خوړل ، ټال خوړل ، ځان خوړل ، زړه خوړل ، سرخوړل ، غم خوړل ، ګولۍ خوړل ، ننګ خوړل ، هواخوړل او نور
کتل : اغیزمن کتل ، په څنګ کتل ، په ځیرکتل ، په غټوغټوکتل ، په یاد کتل ، ترخه کتل ، تروه کتل ، ترسترګو لاندې کتل ، خوارکتل ، خواږه کتل ، خواږه خواږه کتل ، رغنده کتل ، ساړه کتل ، ساړه ساړه کتل ، مړه کتل ، مړه مړه کتل ، وړیاکتل ، هسې کتل او نور
لګول : اړخ لګول ، اوبه لګول ، اورلګول ، پته لګول ، پښې لګول ، خوله لګول ، ډډه لګول ، زړه لګول ، زورلګول ، سرلګول ، شالګول ، شته لګول ، لاس لګول ، مال لګول او نور
لوېدل : ــ زړه لوېدل ، زورلوېدل ، لمرلوېدل او نور
ــ له اغیزې لوېدل ، له بام لوېدل ، له بخت لوېدل ، له پام لوېدل ، له پت لوېدل ، له ځواک لوېدل ، له دريځ لوېدل ، له زړه لوېدل ، له زورلوېدل ، له سالوېدل ، له شان لوېدل ، له ښې لوېدل ( از پا افتید ن ) ، له کاره لوېدل ، له ګړنګ لوېدل ، له لویا لوېدل ، له مټ لوېدل ، له مودلوېدل ، له واک لوېدل ، له وس لوېدل ، له یادلوېدل ، زړه ته لوېدل ، په زړه کې لوېدل
ماتول : اودس ماتول ، اورمېږماتول ، بخت ماتول ، بریدماتول ، بیه ماتول ، پت ماتول ، ځواک ماتول ، دودماتول ، روژه ماتول ، زړه ماتول ، زورماتول ، ژبه ماتول ، سرماتول ، سنګرماتول ، سوګندماتول ، سورماتول ، عقیده ماتول ، غاړه ماتول ، غاښ ماتول ، غونډه ماتول ، قانون ماتول ، کارماتول ، لاس ماتول ، لرګي ماتول ، لښکرماتول ، ملاماتول ، واک ماتول ، وس ماتول ، هوډماتول ، په زړه کې ګوړې ماتول
نېول : بیخ نېول ، پام نېول ، پل نېول ، بډۍ نېول ، پښه نېول ، ځان نېول ، خوله نېول ، زړه نېول ، زنګ نېول ، سپوږمۍ نېول ، سترګې نېول ، سرنېول ، سنګرنېول ، سورنېول ( لکه د ساز ) ، شانېول ، غوږنېول ، ګبڼۍ نېول ، ګوته نېول ، ګودرنېول ، لارنېول ، لاس نېول ، لمرنېول ، مټ نېول ، مخه نېول ، منګ نېول ، مورچل نېول ، وارنېول ، هوډنېول ، یارنېول او نور
وتل : ــ اوبه وتل ، بادوتل ، بڼکې وتل ، ځان وتل ، خوله وتل ( یو ډول ناروغي ده ) ، دمه وتل ، زړه وتل ، زګېروي وتل ، ساوتل ، سترګې وتل ، شاوتل ( شا کړوپ کېدل ) ، یادوتل او نور
ــ په بېړه وتل ، په زوروتل ، په زغم وتل ، په سترګووتل ، په غوروتل او نور
ــ له پامه وتل ، له څمڅې وتل ، له زړه وتل ، له زوره وتل ، له زغم وتل ، له سترګووتل ، له کاره وتل ، له کلي وتل ، له کوره وتل ، له ګوره وتل ، له لارې وتل ، له نرخه وتل ( له کلي ووځه له نرخه مه وځه ! ) ، له هوډ وتل او نور
وهل : باجه وهل ، بډوهل ، بډې وهل ، بلاوهل ، پورې وهل ، تندې وهل ، ټک وهل ، ټېل وهل ، جک وهل ، جل وهل ، چیغې وهل ، چینجووهل ، څړیکې وهل ، خټ وهل ، خدای وهل ، خوله وهل ، ډډه وهل ، ډغرې وهل ، ډول وهل ، رمباړې وهل ، زړه وهل ، زوروهل ، ږلۍ وهل ، سترګه وهل ، ستن وهل ، شخوندوهل ، غوپه وهل ، غم وهل ، کړیکې وهل ، ککړې وهل ، لاروهل ( د مزل په مانا ) ، لاروهل ( د غلا په مانا ) ، لاس وهل ، لکۍ وهل ، لمروهل ، نارې وهل او نور
ویشتل : ــ باټې ویشتل ، توپ ویشتل ، ځان ویشتل ، زړه ویشتل ، په سترګه ویشتل ، مرغۍ ویشتل ، نښه ویشتل ،
ــ په ډبرې ویشتل ، په زړه ویشتل ، په سترګو ویشتل ، په کاڼي ویشتل ، په ګولۍ ویشتل او نور
یادونه : ډېر نور ناتړښتي ( بسیط ) کړنومونه ددې ډول تړښتي کړنومونو په جوړښت کې د روستاړو پتوګه لاس لري. د کړجوړښتلارو په برخه کې په دې اړه اړینې خبرې شوې دي .
درېیم څپرکئ
کړ ( فعل ) څه ته وايي :
کړ ، داسې ويئ دئ چې له مهال سره په تړاو کې ، د چلند او یا حالت د څرګندونې لپاره کارول کیږي . په کړنوم کې له بدلون څخه کړ لاس ته راځي ، چې موږ يي دلته د کړ اوړون په نوم یادوو.
مرستیالکړ او د هغه دندې :
مرستیالکړ ، له مرستیال کړنومونو ( کول ، کړل او کېدل ، شول ) څخه جوړیږي .
له بېلا بېلو کړنومو څخه د کړاوړون په برخه کې به د مرستیالکړ دندې هم وښودل شي .
په کړ اوړون کې ځيني ټولګړي ارونه :
۱ ــ نابشپړ وسمهال او نابشپړ راتلونکي مهالکړونه ، د کړنوم په اخره کې د کړوالو نومځرو په زیاتولو سره جوړیږي کړوال نومځري دا دي :
( م ) د ویونګړي لپاره لکه : زه ګرځم
( و ) د ویونګړیو لپاره لکه : موږ ګرځو
( ې ) د مخامخ ګړي لپاره لکه : ته ګرځې
( ۍ ) د مخامخ ګړیو لپاره لکه : تاسو ګرځۍ
( ي ) د درېیم نرګړي ، درېیم ښځګړي او درېیمو نرګړیو او ښځګړیو لپاره لکه : هلک ګرځي ، جینۍ ګرځي ، هلکان ګرځي ، نجونه ګرځي
۲ ــ په سملارو ( ل ــ والا ) کړنومو او د ( ول ــ والا او یدل ــ والا ) ) په هغه ډله کړنومو کې چې د کړنوم نښې ( ول او یا یدل ) څخه له مخه جز يي نوم او ستاینوم نه وي ، بشپړ کړونه د نابشپړکړ سره د ( و ) په زیاتولو جوړیږي . خو ددې ډلې د نورو پاتې کړنومونو او همدارنګه د ( کول ـ والا او کېدل ـ والا ) کړنومو ، بشپړکړ د کړل او شول مرستیالو کړنومو په مټ جوړیږي .
۳ ــ د وسمهال نابشپړ شونئ کړ : د تېرمهال له کړوال ستاینوم سره د شول له مرستیالکړ + کړوال نومځري یانې ( شم ، شو ، شې ، شۍ ، شي ) په مټ جوړیږي .
۴ ــ راتلونکي مهالکړونه ، د ( به ) مرستاړي په زیاتولو سره جوړیږي .
۵ ــ نابشپړامرکړ د کړنوم نښې په اخره کې د ( ه ، ۍ او دې ) مرستاړو په یوځای کولو سره جوړیږي . لکه :
خوره ( د مخامخ ګړي لپاره )
خورۍ ( د مخامخ ګړیو لپاره )
خوري دې ( د یوګړیو او ډېرګړیو درېیم ګړیو لپاره )
۶ ــ نابشپړ تېرمهالکړ د کړنوم په اخره کې د کړوالو نومځرو په مرسته جوړیږي لکه :
د ویونګړې لپاره ( م ) لکه په ګرځېدم یا ګرځېدلم کې
د ویونګړیو لپاره ( و ) لکه په ګرځېدو یا ګرځېدلو کې
د مخامخ ګړي لپاره ( ې ) لکه په ګرځېدې یا ګرځېدلې کې
د مخامخ ګړیو لپاره ( ۍ ) لکه په ګرځېدۍ یا ګرځېدلۍ کې
د درېیم نرګړي لپاره ( ه ) لکه په ګرځېد یا ګرځېده کې
د درېيم نرګړیو لپاره ( ل ) لکه په ګرځېدل کې
د درېیم ښځګړي لپاره ( ه ، له ) لکه په ګرځېده یا ګرځېدله کې
د درېیم ښځګړیو لپاره ( ې ، لې ) لکه په ګرځېدې یا ګرځېدلې کې
۷ــ نږدې تېرمهالکړ د کړوال ستاینوم سره د ( یم ، یو ، يي ، يۍ ، دئ ، دي ، ده ، دې ) روستاړو په مرسته جوړیږي.
۸ ــ لرتېرمهالکړ د کړوال ستاینوم سره د ( وم ، وو ، وې ، وۍ ، و ، ول ، وه ، وې ) روستاړو په مټ جوړیږي.
۹ ــ د تېرمهال نابشپړشونئ کړ ، د شول مرستیالکړ په مټ جوړیږي .
له بېلا بېلو کړنومو څخه د کړ اوړون :
لومړئ ــ په ( ل ــ والا ) کړنومونو کې د کړ اوړون :
یو زیات شمېر لېږنده ( متعدي ) کړونه له دې کړنومونو څخه جوړیږي ، خو ځيني نالېږنده ( لازمي ) کړونه هم له دې کړنومونو څخه جوړېدئ شي .
د کړاوړون ( فعلي ګردان ) له مخې دا کړنومونه په دوو ډلو ویشل کیږي :
لومړئ ــ هغه کړنومونه چې سملارې کړونه ترې جوړیږي :
چې خپل منځ کې په دوو ډلو ویشل کیږي :
الېپ ــ ډله سملارې کړونه له ( ل ــ والا ) کړنومونه څخه
ب ــ ډله سملارې کړونه له ( ل ــ والا ) کړنومونه څخه
دویم ــ هغه ( ل ــ والا ) کړنومونه چې بېلارې کړونه ترې جوړیږي
۱ ــ الېپ ډله ( ل ــ والا ) کړنومونه چې سملارې کړونه ترې جوړیږي :
څنګه چې له نوم څخه يي پیدا دي له دې کړنومو څخه په کړجوړښت کې د کړنومو په خټه کې کوم بیخچن بدلون او تغیر نه پېښېږي . دا ډول کړنومو څخه لیږنده کړونه جوړیږي . ددې کړنومونو یو شمېر په لاندې ډول دي :
اخېړل ، اغږل ، بښل ، بلل ، پالل ، پلټل ، پلورل ، پوښتل ، تړل ، تلل ، توږل ، توکل ، ټاکل ، چښل ، څټل ، څکل ، څنډل ، څیرل ، څيړل ، داغل ، داړل ، دګل ، راوړل ، رټل ، روزل ، ریبل ، زانګل ، زبېښل ، زغمل ، ژغورل ، ساتل ، سپارل ، ستایل ، سکڼل ، شاربل ، شړل ، شمېرل ، ښندل ، غندل ، کرل ، ګالل ، ګټل ، ګنډل ، ګڼل ، لړل ، لوشل ، لېږل ، لیکل ، منل ، مینځل ، وهل او نور
له ژغورل څخه د کړ اوړون ( فعلي ګردان )
ویونګړئ ویونګړي مخامخ ګړئ مخامخ ګړي درېیم نرګړئ درېیم نرګړي درېیم ښځګړې درېيم ښځګړې
نابشپړ وسمهالکړ ژغورم ژغورو ژغورې ژغورۍ ژغوري ژغوري ژغورې ژغوري
بشپړ وسمهالکړ
وژغورم وژغورو وژغورې وژغورۍ وژغوري وژغوري وژغورې وژغوري
د وسمهال نابشپړشونئ کړ ژغورلئ شم ژغورلئ شو ژغورلئ شي ژغورلئ شۍ ژغورلئ شي ژغورلئ شي ژغورلئ شې ژغورلئ شي
د وسمهال بشپړ شونئ کړ وژغورلئ شم وژغورلئ شو وژغورلئ شې وژغورلئ شۍ وژغورلئ شي وژغورلئ شي وژغورلئ شې وژغورلئ شي
نابشپړ راتلونکئ مهالکړ ژغورم به ژغورو به ژغورې به ژغورۍ به ژغوري به ژغوري به ژغورې به ژغوري به
بشپړ راتلونکئ مهالکړ وبه ژغورم وبه ژغورو وبه ژغورې وبه ژغورۍ وبه ژغوري وبه ژغوري وبه ژغوري وبه ژغوري
د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ ژغورلئ به شم ژغورلئ به شو ژغورلئ به شې ژغورلئ به شۍ ژغورلئ به شي ژغورلئ به شي ژغورلئ به شي ژغورلئ به شي
د راتلونکې مهال بشپړ شونئ کړ وبه ژغورلئ شم وبه ژغورلئ شو وبه ژغورلئ شې وبه ژغورلئ شۍ وبه ژغورلئ شي وبه ژغورلئ شي وبه ژغورلئ شي وبه ژغورلئ شي
نابشپړامر کړ *. * . ژغوره ژغورۍ ژغوري دي ژغوري دي ژغوري دي ژغوري دي
بشپړامرکړ
* * وژغوره وژغورۍ ودې ژغوري ودې ژغوري ودې ژغوري ودې ژغوري
نابشپړ تېرمهالکړ ژغورلم ژغورلو ژغورلې ژغورلۍ ژغوره ژغورل ژغورله ژغورلې
بشپړ تېرمهالکړ وژغورلم وژغورلو وژغورلې وژغورلۍ وژغوره وژغورل وژغورله وژغورلې
نږدې تېرمهالکړ ژغورلئ یم ژغورلي یو ژغورلئ يي ژغورلي يۍ ژغورلئ دئ ژغورلي دي ژغورلې ده ژغورلي دي
لرتېرمهالکړ
ژغورلئ وم ژغورلئ وو ژغورلئ وې ژغورلي وۍ ژغورلئ و ژغورلي ول ژغورلې وه ژغورلې وې
نابشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ ژغورلم به ژغورلو به ژغورلې به ژغورلۍ به ژغوره به ژغورل به ژغورله به ژغورلې به
بشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ وبه ژغورلم وبه ژغورلو وبه ژغورلې وبه ژغورلۍ وبه ژغوره وبه ژغورل وبه ژغورله وبه ژغورلې
نږدې تېرمهال کې راتلونکې مهالکړ ژغورلئ به یم ژغورلئ به یو ژغورلئ به يي ژغورلي به يۍ ژغورلئ به يي ژغورلي به يي ژغورلې به يې ژغورلې به يي
لرتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ ژغورلئ به وم ژغورلي به وو ژغورلئ به وې ژغورلي به وۍ ژغورلئ به و ژغورلي به ول ژغورلې به وه ژغورلې به وې
تېر مهال کې نابشپړ شونئ کړ ژغورلئ شوم ژغورلئ شوو ژغورلئ شوې ژغورلئ شوۍ ژغورلئ شو ژغورلي شول ژغورلې شوه ژغورلې شوې
تېرمهال کې بشپړ شونئ کړ وژغورلئ شوم وژغورلئ شوو وژغورلئ شوې وژغورلئ شوۍ وژغورلئ شو وژغورلئ شول وژغورلئ شوه وژغورلئ شوې
تېرمهال کې د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ ژغورلئ به شوم ژغورلئ به شوو ژغورلئ به شوې ژغورلئ به شوۍ ژغورلئ به شو ژغورلئ به شول ژغورلئ به شوه ژغورلئ به شوې
تېرمهال کې د راتلونکي مهال بشپړ شونئ کړ وبه ژغورلئ شوم وبه ژغورلئ شوو وبه ژغورلئ شوې وبه ژغورلئ شوۍ وبه ژغورلئ شو وبه ژغورلئ شول وبه ژغورلئ شوه وبه ژغورلئ شوې
یادونه :
۱ ــ اړینه نه ده چې له هر کړنوم څخه دې ټول کړونه خامخا جوړ شي . له کړنوم څخه کړونه د ژبنۍ اړتیا په بنست جوړیږي .
۲ــ په غونډله ( جمله ) کې د ( به ) مرستاړئ د کړند ( فاعل ) څخه روسته ځای نیسي .
ب ــ ډله ( ل ــ والا ) کړنومونه چې سملارې کړونه ترې جوړیږي :
دا هم خپل منځ کې څو ډولونه لري لکه :
۱ــ الوتل ، پورې وتل ، پرېوتل ، تېروتل ، جاروتل ، ختاوتل ، راوتل ، ښکېلوتل ، کېوتل ، ننوتل ، وتل ، وروتل ، هېروتل او نور
له پورته کړنومونو څخه د نابشپړ وسمهالکړ ، بشپړ وسمهالکړ ، نابشپړراتلونکئ مهالکړ او بشبړراتلونکئ مهالکړ په جوړښت کې ( ت ) تورئ په ( ځ ) بدلیږي او د کړنوم نښې روسته کړوال نومځري ( یا متصل ضمیرونه) لکه م ، و ، ې ، ۍ ، ي ځای نیسي . همدارنګه د نابشپړ امرکړ او بشپړ امرکړ په جوړښت کې هم ( ت ) تورئ په ( ځ ) اوړي او د کړنوم نښې روسته کړوال نومځري لکه ه ، ۍ ، دې راوړل کیږي .
له دې کړنومو څخه د وسمهال نابشپړ او بشپړ شونې کړ ، د راتلونکې نابشپړ او بشپړ شونې کړ او د تېرمهالکړ ، له لارې سره سم جوړیږي او کوم بدلون نه پېښیږي .
دلته به موږ ددې ډول کړنومونو په استازیتوب ، له وتل کړنوم څخه د کړ اوړون ، په بېلو بېلو مهالونو کې په لاندې جدول کې وښایو :
له وتل څخه د کړ اوړون
ویونګړئ ویونګړي مخامخ ګړئ مخامخ ګړي درېیم نرګړئ درېیم نرګړي درېیم ښځګړې درېيم ښځګړې
نابشپړ وسمهالکړ وځم وځو وځي وځۍ وځي وځي وځي وځي
بشپړ وسمهالکړ
ووځم ووځو ووځی ووځۍ ووځي ووځي ووځي ووځي
د وسمهال نابشپړشونئ کړ وتلئ شم وتلئ شو وتلئ شې وتلئ شۍ وتلئ شي وتلئ شي وتلئ شي وتلئ شي
د وسمهال بشپړ شونئ کړ ووتلئ شم ووتلئ شو ووتلئ شې ووتلئ شۍ ووتلئ شي ووتلئ شي ووتلئ شي ووتلئ شي
نابشپړ راتلونکئ مهالکړ وځم به وځو به وځي به وځۍ به وځي به وځي به وځي به وځي به
بشپړ راتلونکئ مهالکړ وبه وځم وبه وځو وبه وځي وبه وځۍ و به وځي وبه وځي وبه وځي وبه وځي
د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ وتلئ به شم وتلئ به شو وتلئ به شې وتلئ به شۍ وتلئ به شي وتلئ به شي وتلئ به شي وتلئ به شي
د راتلونکې مهال بشپړ شونئ کړ وبه وتلئ شم وبه وتلئ شو وبه وتلئ شې و به وتلئ شۍ و به وتلئ شي وبه وتلئ شي و به وتلئ به شي و به وتلئ شي
نابشپړامر کړ * * وځه وځۍ وځي دې وځي دې وځي دې وځي دې
بشپړامرکړ
* * ووځه ووځۍ ودې وځي ودې وځي ودې وځي ودې وځي
نابشپړ تېرمهالکړ وتلم وتلو وتلې وتلۍ وته وتل وتله وتلې
بشپړ تېرمهالکړ ووتلم ووتلو ووتلې ووتلۍ ووت ووتل ووتله ووتلې
نږدې تېرمهالکړ وتلئ یم وتلي یو وتلئ يي وتلي يۍ وتلئ دئ وتلي دي وتلې ده وتلې دي
لرتېرمهالکړ
وتلئ وم وتلي وو وتلئ وې وتلي وۍ وتلئ و وتلي وو وتلې وه وتلې وې
نابشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ وتلم به وتلو به وتلې به وتلۍ به وته به وتل به وتله به وتلې به
بشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ وبه وتلم وبه وتلو وبه وتلې وبه وتلۍ وبه وت وبه وتل وبه وتله وبه وتلې
نږدې تېرمهال کې راتلونکې مهالکړ وتلئ به یم وتلي به یو وتلئ به يې وتلي به يۍ وتلئ به يي وتلي به يي وتلې به يي وتلي به يي
لرتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ وتلئ به وم وتلي به وو وتلئ به وې وتلي به وۍ وتلي به وي وتلي به وي وتلې به وې وتلي به وي
تېر مهال کې نابشپړ شونئ کړ وتلئ شوم وتلي شوو وتلئ شوې وتلي شوۍ وتلئ شو وتلي شول وتلې شوه وتلې شوې
تېرمهال کې بشپړ شونئ کړ ووتلئ شوم ووتلئ شوو ووتلئ شوې ووتلئ شوۍ ووتلئ شو ووتلئ شول ووتلئ شوه ووتلئ شوې
تېرمهال کې د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ وتلئ به شوم وتلي به شوو وتلئ به شوې وتلي به شوۍ وتلئ به شو وتلي به شول وتلې به شوه وتلې به شوې
تېرمهال کې د راتلونکي مهال بشپړ شونئ کړ وبه وتلئ شوم وبه وتلئ شوو وبه وتلې شوې وبه وتلي شوۍ وبه وتلئ شو وبه وتلي شول و به وتلئ شوه وبه وتلې شوې
ب ــ یستل ، پرېستل ، پورې یستل ، تېریستل ، جاریستل ، کېستل ، ننه یستل او نور
له دې ډول کړنومو څخه د ( نابشپړ او بشپړوسمهالکړ ، نابشپړ او بشپړراتلونکئ مهالکړ او نابشپړ او بشپړ امر کړونه ) د باسل ، پریباسل ، پورې باسل ، تېرباسل ، جارباسل ، کېباسل ، ننه باسل کړنومونو په مرسته چې موږ ورته د ( جوړه ) کړنومو نوم ورکړې ، په مټ جوړیږي .
همدارنګه له دې ډول کړنومونو څخه د کړ په جوړښت کې ، که د غږ زوره ( فشار ) د کړ پر لومړۍ برخه واچول شي بشبړکړونه او که د اواز زوره پر کومې ځانګړې برخې نه وي نابشپړ کړونه جوړیږي . دلته به موږ ددې ډول کړنومونو په استازیتوب ، له تېریستل کړنوم څخه د کړ اوړون ، په بېلو بېلو مهالونو کې په لاندې جدول کې وښایو :
له تېریستل څخه د کړاوړون
ویونګړئ ویونګړي مخامخ ګړئ مخامخ ګړي درېیم نرګړئ درېیم نرګړي درېیم ښځګړې درېيم ښځګړې
نابشپړ وسمهالکړ تېرباسم تېرباسو تېرباسې تېرباسۍ تېرباسي تېرباسي تېرباسي تېرباسي
بشپړ وسمهالکړ
تېرباسم تېرباسو تېرباسې تېرباسۍ تېرباسي تېرباسي تېرباسي تېرباسي
د وسمهال نابشپړشونئ کړ تېر یستلئ شم تېریستلئ شوو تېریستلئ شې تېریستلئ شۍ تېریستلئ شي تېریستلئ شي تېریستلئ شي تېریستلئ شي
د وسمهال بشپړ شونئ کړ تېر یستلئ شم تېریستلئ شوو تېریستلئ شې تېریستلئ شۍ تېریستلئ شي تېریستلئ شي تېریستلئ شي تېریستلئ شي
نابشپړ راتلونکئ مهالکړ تېر به باسم تېر به باسو تېربه باسې تېربه باسۍ تېربه باسي تېربه باسي تېربه باسي تېربه باسي
بشپړ راتلونکئ مهالکړ تېربه باسم تېربه باسو تېربه باسې تېربه باسۍ تېربه باسي تېربه باسي تېربه باسي تېربه باسي
د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ تېر یستلئ به شم تېریستلئ به شوو تېریستلئ به شې تېریستلئ به شۍ تېریستلئ به شي تېریستلئ به شي تېریستلئ به شي تېریستلئ به شي
د راتلونکې مهال بشپړ شونئ کړ تېر یستلئ به شم تېریستلئ به شوو تېریستلئ به شې تېریستلئ به شۍ تېریستلئ به شي تېریستلئ به شي تېریستلئ به شي تېریستلئ به شي
نابشپړامر کړ * * تېرباسه تېرباسۍ تېرباسې دي تېرباسي دي تېرباسې دي تېرباسي دي
بشپړامرکړ
* * تېرباسه تېرباسۍ تېرباسې دي تېرباسي دي تېرباسې دي تېرباسي دي
نابشپړ تېرمهالکړ تېریستلم تېریستلو تېریستلې تېریستلۍ تېریست تېریستل تېریسته تېریستلې
بشپړ تېرمهالکړ تېریستلم تېریستلو تېریستلې تېریستلۍ تېریست تېریستل تېریسته تېریستلې
نږدې تېرمهالکړ تېریستلئ یم تېریستلي یو تېریستلئ يې تېریستلي یۍ تېریستلئ دئ تېریستلي دي تېریستلې ده تېریستلې دي
لرتېرمهالکړ
تېریستلئ وم تېریستلي وو تېریستلئ وې تېریستلي وۍ تېریستلئ و تېریستلي وو تېریستلې وه تېریستلې وې
نابشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ تېریستلم به تېریستلو به تېریستلې به تېریستلۍ به تېریست به تېریستل به تېریسته به تېریستلې به
بشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ تېریستلم به تېریستلو به تېریستلې به تېریستلۍ به تېریست به تېریستل به تېریسته به تېریستلې به
نږدې تېرمهال کې راتلونکې مهالکړ تېریستلئ به یم تېریستلي به یو تېریستلئ به يې تېریستلي به یۍ تېریستلئ به يي تېریستلي به يي تېریستلې به يي تېریستلې به يي
لرتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ تېریستلئ به وم تېریستلي به وو تېریستلئ به وې تېریستلي به وۍ تېریستلئ به و تېریستلي به ول تېریستلې به وه تېریستلې به وې
تېر مهال کې نابشپړ شونئ کړ تېریستلئ شوم تېریستلي شوو تېریستلې شوې تېر یستلئ شوۍ تېریستلئ شو تېریستلئ شول تېریستلې شوه تېریستلې شوې
تېرمهال کې بشپړ شونئ کړ تېریستلئ شوم تېریستلي شوو تېریستلې شوې تېر یستلئ شوۍ تېریستلئ شو تېریستلئ شول تېریستلې شوه تېریستلې شوې
تېرمهال کې د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ تېریستلئ شوم به تېریستلي شوو به تېریستلې شوې به تېریستلئ شوۍ به تېریستلئ شو به تېریستلئ شول به تېریستلې شوه به تېریستلې شوې به
تېرمهال کې د راتلونکي مهال بشپړ شونئ کړ تېریستلئ شوم به تېریستلي شوو به تېریستلې شوې به تېریستلئ شوۍ به تېریستلئ شو به تېریستلئ شول به تېریستلې شوه به تېریستلې شوې به
یادونه :
په ( ل ــ والا جوړه کړنومونه ) کې کاږل او ښکل ، کېدل او شول ، کول او کړل هم راځي . لکه څنګه چې دمخه وویل شول دا ډول کړنومونه په یوازې ځان ټولې صیغي نه شي جوړولئ . په دې کړنومو کې ځيني کړونه له یوه کړنوم او پاتې کړونه يي بیا د جوړې د بل کړنوم په مټ جوړیږي .
ج ــ خندل ، ژړل ، غپل ، لمبل ، نڅل ، ویل او نور
له دې کړنومونو څخه د وسمهالکړ په جوړښت کې ، د لومړي توري نه روسته ، ا لېپ ورزیاتیږي لکه (خاندم ، ژاړم ، غاپم ، لامبم ، ناڅم ، وایم )
همدارنګه ددغو کړنومونو یوه بله ځانګړتیا دا ده چې په تېرمهالکړ کې يي د ټولو کړندانو لپاره د کړ یوه بڼه کارول کیږي لکه :
ما خندل ، موږ خندل ، تا خندل ، تاسو خندل ، ده ( هلک ) خندل ، دې ( جینۍ ) خندل ، هغه ( هلک ) خندل ، هغې ( جینۍ ) خندل ، هغوی خندل هغه ( هلک ) خندل
موږ به دلته ددې ډول کړنومونو په استازیتوب ، له ویل کړنوم څخه د کړجوړښت ، په بېلو بېلو مهالونو کې ، په لاندې جدول کې وښایو :
له ویل څخه د کړ اوړون
ویونګړئ ویونګړي مخامخ ګړئ مخامخ ګړي درېیم نرګړئ درېیم نرګړي درېیم ښځګړې درېيم ښځګړې
نابشپړ وسمهالکړ وایم وایو وايې وايۍ وايي وايي وايي وايي
بشپړ وسمهالکړ
ووایم ووایو ووایې ووايۍ ووايې ووايي ووايي ووايي
د وسمهال نابشپړشونئ کړ ویلئ شم ويلئ شوو ویلئ شې ویلئ شۍ ویلئ شي ويلئ شي ویلئ شي ویلئ شي
د وسمهال بشپړ شونئ کړ وویلئ شم وويلئ شوو وویلئ شې وویلئ شۍ وویلئ شي وويلئ شي وویلئ شي وویلئ شي
نابشپړ راتلونکئ مهالکړ وایم به وایو به وايې به وايۍ به وايي به وايي به وايي به وايي به
بشپړ راتلونکئ مهالکړ و به وایم وبه وایو وبه وایې وبه وايۍ وبه وايې و به وايي وبه وايي و به وايي
د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ ویلئ به شم ويلئ به شوو ویلئ به شې ویلئ به شۍ ویلئ به شي ويلئ به شي ویلئ به شي ویلئ به شي
د راتلونکې مهال بشپړ شونئ کړ و به ویلئ شم و به ويلئ شوو وبه ویلئ شې وبه ویلئ شۍ و به ویلئ شي وبه ويلئ شي وبه ویلئ شي وبه ویلئ شي
نابشپړامر کړ * * وایه وايۍ وايي دې وايي دې وايي دې وايي دې
بشپړامرکړ
* * ووایه ووايۍ و دې وايي ودې وايي و دې وايي ودې وايي
نابشپړ تېرمهالکړ ویل ویل ویل ویل ویل ویل ویل ویل
بشپړ تېرمهالکړ وویل وویل وویل وویل وویل وویل وویل وویل
نږدې تېرمهالکړ ویلي دي ویلي دي ویلي دي ویلي دي ویلي دي ویلي دي ویلي دي ویلي دي
لرتېرمهالکړ
ویلي و ویلي و ویلي و ویلي و ویلي و ویلي و ویلي و ویلي و
نابشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ ویل به ویل به ویل به ویل به ویل به ویل به ویل به ویل به
بشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ وویل به وویل به وویل به وویل به وویل به وویل به وویل به وویل به
نږدې تېرمهال کې راتلونکې مهالکړ ویلي به يي ويلي به يي ویلي به يي ويلي به يي ویلي به يي ويلي به يي ویلي به يي ويلي به يي
لرتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ ویلي به وي ویلي به وي ویلي به وي ویلي به وي ویلي به وي ویلي به وي ویلي به وي ویلي به وي
تېر مهال کې نابشپړ شونئ کړ ویلئ شول ویلئ شول ویلئ شول ویلئ شول ویلئ شول ویلئ شول ویلئ شول ویلئ شول
تېرمهال کې بشپړ شونئ کړ وویل شول وویل شول وویل شول وویل شول وویل شول وویل شول وویل شول وویل شول
تېرمهال کې د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ ویلئ شول به ویلئ شول به ویلئ شول به ویلئ شول به ویلئ شول به ویلئ شول به ویلئ شول به ویلئ شول به
تېرمهال کې د راتلونکي مهال بشپړ شونئ کړ وویل شول به وویل شول به وویل شول به وویل شول به وویل شول به وویل شول به وویل شول به وویل شول به
دویم : ( ل ــ والا ) بېلارې کړنومونه :
په ( ل ــ والا ) بېلارې کړنومونو کې ټولیزه لاره دا ده چې ، له دې کړنومو څخه تېرمهالکړ له لارې سره سم جوړیږي . خو په وسمهالکړ کې يي یو څه بې قانونه تغیر هم لېدلئ شو او هغه دا دئ چې ( نابشپړ او بشپړ وسمهالکړ ، بشپړ او نابشپړ امرکړ او نابشپړ او بشپړ راتلونکئ مهالکړ ) په ټولیزې قاعدې نه بلکې په بېلارې ډول چې خپل منځ کې بیا سره هم قاعده لري جوړیږي .
په دې کړنومو کې څو لاندې بېلګې په ګوته کولئ شو :
یوه ډله کړنومونه داسې دي چې بشپړ وسمهالکړ ، راتلونکې او امر کړونه يي له قاعدې سره سم له نا بشپړ وسمهالکړ څخه ( که څه هم دا نابشپړ وسمهالکړ يي هم بې قاعدې وي ) جوړیږي . لکه په لاندې کړنومو کې :
اخیستل ، اوښتل ، پېژندل ، ختل ، خوړل ، غوښتل ، کتل ، لوستل ، لېدل ، وژل ، ویشتل او نور
خو په ځينو نورو کړنومو کې بشپړ وسمهالکړ ، بشپړ امر او تېربشبړ مهالکړ بیا د لهجې په زوره ( فشار ) جوړیږي لکه : پرانیستل ، پرېښودل ، راوستل ، کېناستل ، څملاستل او نور . که فشار د کړ په لومړۍ برخه و ي ، بشبړ او که فشار په کومه ځانګړې برخه نه وي نابشپړ کړونه به وي لکه : ( پرانیځم ، پرېږدم ، راولم ، کېنم ، څملم ) او نور
همدارنګه تلل ، راتلل او وړل هم بېلارې کړنومونه دي .
د ( تلل ) په بشپړ وسمهالکړ او بشبړ امر کې ، یو بې قاعدې تغیر راځي او د ( لاړ ) ويي د ( شول ) کړنوم له ګردان سره راوړل کېږي.
د ( راتلل ) کړنوم په بشپړ وسمهالکړ ، راتلونکې بشپړ مهالکړ او بشپړ امر کې هم یو تغیر پېښېږي او ( ت ) يي په ( ش ) بدلیږي او په بشپړ تېرمهالکړ او په نورو تېرمهال کړونو کې يي ( ت ) په ( غ ) اوړي .
د ( وړل ) کړنوم په بشپړ وسمهالکړ او بشپړ امر کې هم تغیر پېښیږي لکه : یوسم ، یوسي ، یوسه ، یوسۍ او یووړم ، یووړ او نور
موږ به دلته ددې ډول کړنومونو په استازیتوب ، له غوښتل کړنوم څخه کړجوړښت ، په بېلو بېلو مهالونو کې ، په لاندې جدول کې وښایو :
له غوښتل څخه د کړ اوړون
ویونګړئ ویونګړي مخامخ ګړئ مخامخ ګړي درېیم نرګړئ درېیم نرګړي درېیم ښځګړې درېيم ښځګړې
نابشپړ وسمهالکړ غواړم غواړو غواړې غواړي غواړې غواړۍ غواړې غواړي
بشپړ وسمهالکړ
وغواړم وغواړو وغواړې وغواړۍ وغواړي وغواړي وغواړې وغواړي
د وسمهال نابشپړشونئ کړ غوښتلئ شم غوښتلئ شو غوښتلئ شې غوښتلئ شۍ غوښتلئ شي غوښتلئ شي غوښتلئ شي غوښتلئ شي
د وسمهال بشپړ شونئ کړ وغوښتلئ شم وغوښتلئ شو وغوښتلئ شې وغوښتلئ شۍ وغوښتلئ شی وغوښتلئ شی وغوښتلئ شي وغوښتلئ شي
نابشپړ راتلونکئ مهالکړ غواړم به غواړو به غواړې به غواړۍ به غواړي به غواړي به غواړي به غواړي به
بشپړ راتلونکئ مهالکړ وبه غواړم و به غواړو و به غواړې وبه غواړۍ وبه غواړي وبه غواړي وبه غواړی وبه غواړي
د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ غوښتلئ به شم غوښتلئ به شو غوښتلئ به شې غوښتلئ به شۍ غوښتلئ به شي غوښتلئ به شي غوښتلئ به شي غوښتلئ به شي
د راتلونکې مهال بشپړ شونئ کړ وبه غوښتلئ شم وبه غوښتلئ شو وبه غوښتلئ شې وبه غوښتلئ شۍ وبه غوښتلئ شي وبه غوښتلئ شي وبه غوښتلئ شي وبه غوښتلئ شی
نابشپړامر کړ * * غواړه غواړۍ غواړې دي غواړی دي غواړي دي غواړی دي
بشپړامرکړ
* * وغواړه وغواړۍ ودې غواړي ودې غواړي ودې غواړي ودې غواړي
نابشپړ تېرمهالکړ غوښتلم غوښتلو غوښتلې غوښتلۍ غوښت غوښتل غوښتله غوښتلي
بشپړ تېرمهالکړ وغوښتلم وغوښتلو وغوښتلې وغوښتلۍ وغوښت وغوښتل وغوښتله وغوښتلي
نږدې تېرمهالکړ غوښتلئ یم غوښتلي یو غوښتلئ يي غوښتلي يۍ غوښتلئ دئ غوښتلي دي غوښتلئ ده غوښتلي دي
لرتېرمهالکړ
غوښتلئ وم غوښتلي وو غوښتلي وي غوښتلي وۍ غوښتلئ و غوښتلي ول غوښتلې وه غوښتلې وې
نابشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ غوښتلم به غوښتلو به غوښتلې به غوښتلۍ به غوښته به غوښتل به غوښتله به غوښتلي به
بشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ وبه غوښتلم وبه غوښتلو و به غوښتلې و به غوښتلۍ و به غوښت و به غوښتل و به غوښتله و به غوښتلي
نږدې تېرمهال کې راتلونکې مهالکړ غوښتلئ به یم غوښتلي به یو غوښتلئ به يي غوښتلي به يۍ غوښتلئ به يي غوښتلي به يي غوښتلئ به يي غوښتلي به يي
لرتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ غوښتلئ به وم غوښتلي به وو غوښتلي به وي غوښتلي به وۍ غوښتلئ به وي غوښتلي به وي غوښتلې وي غوښتلې به وې
تېر مهال کې نابشپړ شونئ کړ غوښتلې شوم غوښتلئ شوو غوښتلئ شوې غوښتلئ شوۍ غوښتلئ شو غوښتلي شول غوښتلئ شوه غوښتلئ شوې
تېرمهال کې بشپړ شونئ کړ وغوښتلې شوم وغوښتلئ شوو وغوښتلئ شوې وغوښتلئ شوۍ وغوښتلئ شو وغوښتلي شول وغوښتلئ شوه وغوښتلئ شوې
تېرمهال کې د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ غوښتلې به شوم غوښتلئ به شوو غوښتلئ شوې غوښتلئ به شوۍ غوښتلئ به شو غوښتلي به شول غوښتلئ به شوه غوښتلئ به شوې
تېرمهال کې د راتلونکي مهال بشپړ شونئ کړ و به غوښتلې شوم وبه غوښتلئ شوو وبه غوښتلئ شوې وبه غوښتلئ شوۍ وبه غوښتلئ شو وبه غوښتلي شول وبه غوښتلئ شوه وبه غوښتلئ شوې
دویم ــ د ( ول ــ والا ) کړنومونو ځانګړتیاوې
( ول ــ والا ) ټول لیږنده او سملارې کړنومونه د ي ، یاني له دې کړنومونو څخه ټول کړونه د يوې لارې سره سم جوړیږي . دا کړنومونه په دوو ډلو ویشل کیږي :
الېپ : ( ول ــ والا ) کړنومونه :
له دې کړنومونو څخه د کړونو جوړښت لکه د ( ل ــ والا ) کړنومونو په شان راځي او په بشپړ کړونو کې يي ، بل مرستیالکړ ته اړتیا نه لېدل کیږي . دا هم په دوو څانګو ویشلئ شو :
۱ ــ په دې ډله کې د کړنوم لومړئ جز ستاینوم او یا مجرد نوم نه وي .
د بېلګې په ډول لاندې کړنومونه :
اچول ، استول ، الوزول ، اورول ، بهول ، پاڅول ، تښتول ، ټکول ، جنګول ، چغول ، چلول ، څڅول ، څملول ، ځړول ، ځلول ، ځنډول ، ځورول ، خوځول ، خېژول ، درول ، ډبول ، رپول ، رغړول ، زغلول ، شلول ، غړول ، غږول ، غورځول ، غوړول ( لکه لمن غوړول ) ، غولول ، ګرځول ، لټول ، لړزول ، لګول ، لمبول ، لمسول ، نړول ، نښلول ، وېرول او نور
۲ ــ په دې ډله کې د کړنوم لومړئ جز مجرد نوم وي .
لکه : جنګول ، ډارول ، لوبول او نور
خو له دواړو ډلو کړنومو څخه د کړجوړښت یو شان دئ .
له لټول څخه د کړ اوړون
ویونګړئ ویونګړي مخامخ ګړئ مخامخ ګړي درېیم نرګړئ درېیم نرګړي درېیم ښځګړې درېيم ښځګړې
نابشپړ وسمهالکړ لټوم لټوو لټوې لټوۍ لټوي لټوي لټوي لټوي
بشپړ وسمهالکړ
ولټوم ولټوو ولټوې ولټوۍ ولټوي ولټوي ولټوي ولټوي
د وسمهال نابشپړشونئ کړ لټولئ شم لټولئ شوو لټولئ شي لټولئ شۍ لټولئ شي لټولئ شي لټولئ شي لټولئ شي
د وسمهال بشپړ شونئ کړ ولټولئ شم ولټولئ شوو ولټولئ شي ولټولئ شۍ ولټولئ شي ولټولئ شي ولټولئ شي ولټولئ شي
نابشپړ راتلونکئ مهالکړ لټوم به لټوو به لټوې به لټوۍ به لټوي به لټوي به لټوي به لټوي به
بشپړ راتلونکئ مهالکړ و به لټوم و به لټوو وبه لټوې وبه لټوۍ و به لټوي و به لټوي و به لټوي و به لټوي
د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ لټولئ شم لټولئ شوو لټولئ شي لټولئ شۍ لټولئ شي لټولئ شي لټولئ شي لټولئ شي
د راتلونکې مهال بشپړ شونئ کړ وبه لټولئ شم و به لټولئ شوو و به لټولئ شي و به لټولئ شۍ و به لټولئ شي و به لټولئ شي وبه لټولئ شي و به لټولئ شي
نابشپړامر کړ * * لټوه لټوۍ لټوي دې لټوي دې لټوي دې لتوي دې
بشپړامرکړ
* * ولټوه ولټوۍ ودې لټوي ودې لټوي ودې لټوي ودې لټوي
نابشپړ تېرمهالکړ لټولم لټولو لټولې لټولۍ لټوه لټول لټوله لټولې
بشپړ تېرمهالکړ ولټولم ولټولو ولټولې ولټولۍ ولټوه ولټول ولټوله ولټولې
نږدې تېرمهالکړ لټولئ یم لټولي یو لټولئ يې لټولي يۍ لټولئ دئ لټولي دي لټولې ده لټولې دي
لرتېرمهالکړ
لټولئ وم لټولئ وو لټولئ وې لټولي وۍ لټولئ و لټولي ول لټولې وه لټولې وې
نابشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ لټولم به لټولو به لټولې به لټولۍ لټوه به لټول به لټوله به لټولې به
بشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ و به لټولم و به لټولو و به لټولې و به لټولۍ و به لټوه و به لټول و به لټوله وبه لټولې
نږدې تېرمهال کې راتلونکې مهالکړ لټولئ به یم لټولي به یو لټولئ به يې لټولي به يۍ لټولئ به يي لټولي به يي لټولې به يي لټولې به يي
لرتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ لټولئ به وم لټولئ به وو لټولئ به وې لټولي به وۍ لټولئ به وي لټولي وي لټولې به وي لټولې به وې
تېر مهال کې نابشپړ شونئ کړ لټولئ شوم لټولئ شوو لټولئ شوې لټولئ شوۍ لټولئ شو لټولي شول لټولئ شوه لټولې شوې
تېرمهال کې بشپړ شونئ کړ ولټولئ شوم ولټولئ شوو ولټولئ شوې ولټولئ شوۍ ولټولئ شو ولټولي شول ولټولئ شوه ولټولې شوې
تېرمهال کې د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ لټولئ شوم به لټولئ شوو به لټولئ شوې به لټولئ شوۍ به لټولئ شو به لټولي شول به لټولئ شوه به لټولې شوې به
تېرمهال کې د راتلونکي مهال بشپړ شونئ کړ وبه لټولئ شوم و به لټولئ شوو و به لټولئ شوې و به لټولئ شوۍ و به لټولئ شو و به لټولي شول و به لټولئ شوه و به لټولې شوې
ب ــ ( ول ــ والا ) کړنومونه :
د دې ( ول ــ والا ) کړنومونو لومړئ جز ستاینوم ، مجرد او یا بل ډول نوم وي .
ددې ډول کړنومو نابشپړ کړونه د الېپ ډول ( ول ــ والا ) کړنومونو په څېر جوړیږي او نور کړونه يي بیا د مرستیال کړ ( کړل ) په مټ جوړیږي .
دغه ډول ( ول ــ والا ) کړنومونه یو څو دا دي :
ارزانول ، اسانول ، بندول ، پاکول ، پوهول ، تشول ، جوړول ، چاپول ، څرګندول ، ځایول ، درنول ، ډکول ، روانول ، ړندول ، زیاتول ، ژوبلول ، ږمنځول ، سپکول ، سمول ، غوڅول ، کږول ، کوزول ، ودول او نور
له خرڅول څخه د کړ اوړون
ویونګړئ ویونګړي مخامخ ګړئ مخامخ ګړي درېیم نرګړئ درېیم نرګړي درېیم ښځګړې درېيم ښځګړې
نابشپړ وسمهالکړ خرڅوم خرڅوو خرڅوې خرڅوۍ خرڅوه خرڅول خرڅوله خرڅولې
بشپړ وسمهالکړ
خرڅ کړم خرڅ کړو خرڅ کړې خرڅ کړۍ خرڅ کړ خرڅ کړل خرڅه کړه خرڅې کړې
د وسمهال نابشپړشونئ کړ خرڅولئ شم خرڅولئ شوو خرڅولئ شې خرڅولئ شۍ خرڅولئ شي خرڅولئ شي خرڅولئ شي خرڅولئ شي
د وسمهال بشپړ شونئ کړ خرڅ کړئ شم خرڅ کړئ شوو خرڅ کړئ شې خرڅ کړئ شۍ خرڅ کړئ شي خرڅ کړئ شي خرڅ کړئ شي خرڅ کړئ شي
نابشپړ راتلونکئ مهالکړ خرڅوم به خرڅوو به خرڅوې به خرڅوۍ به خرڅوه به خرڅول به خرڅوله به خرڅولې به
بشپړ راتلونکئ مهالکړ خرڅ به کړم خرڅ به کړو خرڅ به کړې خرڅ به کړۍ خرڅ به کړ خرڅ به کړل خرڅه به کړه خرڅې به کړې
د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ خرڅولئ به شم خرڅولئ به شوو خرڅولئ به شې خرڅولئ به شۍ خرڅولئ به شي خرڅولئ به شي خرڅولئ به شي خرڅولئ به شي
د راتلونکې مهال بشپړ شونئ کړ خرڅ به کړئ شم خرڅ به کړئ شوو خرڅ به کړئ شې خرڅ به کړئ شۍ خرڅ به کړئ شي خرڅ به کړئ شي خرڅ به کړئ شي خرڅ به کړئ شي
نابشپړامر کړ * * خرڅوه خرڅوۍ خرڅوي دې خرڅوي دې خرڅوي دې خرڅوي دي
بشپړامرکړ
* * خرڅ کړه خرڅ کړۍ خرڅ دې کړي خرڅ دې کړي خرڅ دې کړي خرڅ دې کړي
نابشپړ تېرمهالکړ خرڅولم خرڅولو خرڅولې خرڅولۍ خرڅوه خرڅول خرڅوله خرڅولې
بشپړ تېرمهالکړ خرڅ کړم خرڅ کړو خرڅ کړې خرڅ کړۍ خرڅ کړ خرڅ کړل خرڅه کړه خرڅې کړې
نږدې تېرمهالکړ خرڅ کړئ یم خرڅ کړي یو خرڅ کړئ يې خرڅ کړي يۍ خرڅ کړئ دئ خرڅ کړئ دي خرڅه کړئ ده خرڅې کړې دي
لرتېرمهالکړ
خرڅ کړئ وم خرڅ کړي وو خرڅ کړئ وې خرڅ کړي وۍ خرڅ کړئ و خرڅ کړي ول خرڅه کړې وه خرڅې کړې وې
نابشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ خرڅولم به خرڅولو به خرڅولې به خرڅولۍ به خرڅوه به خرڅول به خرڅوله به خرڅولې به
بشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ خرڅ به کړم خرڅ به کړو خرڅ به کړې خرڅ به کړۍ خرڅ به کړ خرڅ به کړل خرڅه به کړه خرڅې به کړې
نږدې تېرمهال کې راتلونکې مهالکړ خرڅ کړئ به یم خرڅ کړي به یو خرڅ کړئ به يې خرڅ کړي به يۍ خرڅ کړئ به يي خرڅ کړئ به يي خرڅه کړئ به يي خرڅې کړې به يي
لرتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ خرڅ کړئ به وم خرڅ کړي به وو خرڅ کړئ به وې خرڅ کړي به وۍ خرڅ کړئ به وی خرڅ کړي به وي خرڅه کړې به وي خرڅې کړې به وې
تېر مهال کې نابشپړ شونئ کړ خرڅولئ شوم خرڅولئ شوو خرڅولئ شوې خرڅولئ شوۍ خرڅولئ بشو خرڅولئ شول خرڅولئ شوه خرڅولې شوې
تېرمهال کې بشپړ شونئ کړ خرڅ کړئ شوم خرڅ کړئ شوو خرڅ کړئ شوې خرڅ کړئ شوۍ خرڅ کړئ شو خرڅ کړئ شول خرڅه کړئ شوه خرڅې کړئ شوې
یادونه :
په ب ــ ( ول ــ والا ) کې داسې کړنومونه هم شته چې په دواړو لارو ترې کړونه جوړېدلئ شي . خو د وینا د ښکلا له مخې به ښه دا وي چې له داسې کړنومو څخه هم د الېپ ( ول ــ والا ) کړنومو پشان کړونه وکاروو. لکه د پوه کړم پر ځای وپوهوم او نور
له دې کړنومونو یو څو يي په لاندې ډول دي :
بارول ، پوهول ، تورول ، ځایول ، ځنډول ، ډارول ، ږمنځول ، غونجول ، غوړول ، غونډول ، ګډول ، قارول او نور
په دواړو لارو له پوهول څخه د کړونو اوړون
ویونګړئ ویونګړي مخامخ ګړئ مخامخ ګړي درېیم نرګړئ درېیم نرګړي درېیم ښځګړې درېيم ښځګړې
نابشپړ وسمهالکړ پوهوم پوهوو پوهوې پوهوۍ پوهوي پوهوي پوهوي پوهوي
بشپړ وسمهالکړ
وپوهوم
پوه کړم وپوهوو پوه کړو وپوهوې پوه کړې وپوهوۍ پوه کړۍ وپوهوي پوه کړي وپوهوي پوه کړی وپوهوی پوه کړي وپوهوي پوه کړي
د وسمهال نابشپړشونئ کړ پوهولئ شم پوهولئ شوو پوهولئ شې پوهولئ شۍ پوهولئ شي پوهولئ شې پوهولئ شې پوهولئ شي
د وسمهال بشپړ شونئ کړ وپوهولئ شم
پوه کړئ شم وپوهولئ شوو
پوه کړئ شوو وپوهولئ شې
پوه کړئ شې وپوهولئ شۍ
پوه کړئ شۍ وپوهولئ شي
پوه کړئ شي وپوهولئ شې
پوه کړئ شي وپوهولئ شې
پوه کړئ شي وپوهولئ شي پوه کئ شي
نابشپړ راتلونکئ مهالکړ پوهوم به پوهوو به پوهوې به پوهوۍ به پوهوي به پوهوي به پوهوي به پوهوي به
بشپړ راتلونکئ مهالکړ ــ و به پوهوم
ــ پوه به کړم ــ و به پوهوو ــپوه به کړو ــ و به پوهوې
ــ پوه به کړې ــ و به پوهوۍ
ــ پوه به کړۍ ــ و به پوهوي
ــ پوه به کړي ــ و به پوهوي
ــ پوه به کړي ــ و به پوهوی
ــ پوه به کړي ــ و به پوهوي
ــ پوه به کړي
د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ پوهولئ به شم پوهولئ به شوو پوهولئ به شې پوهولئ به شۍ پوهولئ به شي پوهولئ به شې پوهولئ به شي پوهولئ به شي
د راتلونکې مهال بشپړ شونئ کړ ــ وبه پوهولئ شم
ــ پوه به کړئ شم ــ و به پوهولئ شوو
ــ پوه به کړئ شوو ــ و به پوهولئ شې
ــ پوه کړئ شې ــ و به پوهولئ شۍ
پوه کړئ شۍ ــ وبه پوهولئ شي
ــ پوه کړئ شي ــ وبه پوهولئ شې
ــ پوه کړئ شي ــ وبه پوهولئ شي
ــ پوه کړئ شي ــ وبه پوهولئ شي
ــ پوه کړئ شي
نابشپړامر کړ * * پوهوه پوهوۍ پوهوي دې پوهوي دې پوهوي دې پوهوي دې
بشپړامرکړ
* * ــ وپوهوه
ــ پوه کړه ــ وپوهوۍ
پوه کړۍ ــ وپوهوي دې
ــ پوه دې کړي ــ وبوهوي دې
ــ پوه دې کړي ــ وپوهوي دې
ــ پوه دې کړي ــ وبوهوي دې
ــ پوه دې کړي
نابشپړ تېرمهالکړ پوهولم پوهولو پوهولې پوهولۍ پوهوه پوهول پوهوله پوهولې
بشپړ تېرمهالکړ ــ وپوهولم ــ پوه کړم ــ وپوهولو
ــ پوه کړو ــوپوهولې
ــپوه کړې ــوپوهولۍ
ــپوه کړۍ ــ وپوهوه
ــ پوه کړه ــ وپوهول
ــ پوه کړل ــ وپوهوله ــ پوه کړه ــوپوهولې ــپوه کړي
نږدې تېرمهالکړ پوهولئ یم پوهولي یو پوهولئ يې پوهولی يۍ پوهولئ دئ پوهولي دي پوهولې ده پوهولې دي
لرتېرمهالکړ
پوهولئ وم پوهولي وو پوهولئ وې پوهولي وۍ پوهولئ و پوهولي ول پوهولې وه پوهولې وې
نابشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ پوهولم به پوهولو به پوهولې به پوهولۍ به پوهوه به پوهول به پوهوله به پوهولې به
بشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ ــ و به پوهولم
ــ پوه به کړم ــ و به پوهولو
ــ پوه به کړو ــ و به پوهولې
ــ پوه به کړې ــ و به پوهولۍ
ــ پوه به کړۍ ــ و به پوهوه
ــ پوه به کړ ــ و به پوهول
ــ پوه به کړل ــ و به پوهوله
ــ پوه به کړه ــ و به پوهولې
ــ پوه به کړې
نږدې تېرمهال کې راتلونکې مهالکړ پوهولئ به یم پوهولي به یو پوهولئ به يې پوهولی به يۍ پوهولئ به يي پوهولي به يي پوهولې به يي پوهولې به يي
لرتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ پوهولئ به وم پوهولي به وو پوهولئ به وې پوهولي به وۍ پوهولئ به و پوهولي به ول پوهولې به وه پوهولې به وې
تېر مهال کې نابشپړ شونئ کړ پوهولئ شوم پوهولئ شوو پوهولئ شوې پوهولئ شوۍ پوهولئ شو پوهولي شول پوهولې شوه پوهولې شوې
تېرمهال کې بشپړ شونئ کړ ــوپوهولئ شوم
ــ پوه کړئ شوم ــوپوهولئ شوو
ــ پوه کړئ شوو ــوپوهولئ شوې
ــپوه کړئ شوې ــوپوهولئ شوۍ
ــپوه کړئ شوۍ ــوپوهولئ شو
ــپوه کړئ شو ــوپوهولي شول
ــپوه کړئ شول ــوپوهولې شوه
ــپوه کړئ شوه ــوپوهولې شوې
ــپوه کړئ شوې
تېرمهال کې د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ پوهولئ به شوم پوهولئ به شوو پوهولئ به شوې پوهولئ به شوۍ پوهولئ به شو پوهولي به شول پوهولې به شوه پوهولې به شوې
تېرمهال کې د راتلونکي مهال بشپړ شونئ کړ ــ وبه پوهولئ شوم
ــ پوه به کړئ شوم ــ وبه پوهولئ شوو
ــ پوه به کړئ شوو ــ وبه پوهولئ شوې
ـپوه به کړئ شوې ــ وبه پوهولئ شوۍ
پوه به کړئ شوۍ
ــ وبه پوهولئ شو
پوه به کړئ شو ــ وبه پوهولي شول
پوه به کړئ شول ــ وبه پوهولې شوه
پوه به کړئ شوه ــ وبه پوهولې شوې
پوه به کړئ شوې
دریم ــ د ( یدل ــ والا ) کړنومونو ځانګړتیاوې :
د ( یدل ــ والا ) کړنومونه له ( ول ــ والا ) کړنومونو څخه داسې جوړیږي چې د ( ول ) کړنوم نښې پر ځای ( یدل ) راځي او ( یدل ــ والا ) کړنومونه جوړیږي . ددې کړنومونو زیات شمېر څخه لیږنده کړونه جوړیږي .
دا کړنومونه هم د ( ول ــ والا ) کړنومونو په شان په دوه ډوله دي :
لومړئ ډول : ( یدل ــ والا ) کړنومونه :
د دې کړنومونو ، لومړئ جز ستاینوم او د ذات نوم نه وي .
له دې ډول کړنومونو څخه کړونه له لارې سره سم جوړیږي ، یانې دا کړنومونه هم سملارې کړنومونه دي . یوازې په وسمهاکړ کې يي « د » په « ږ » بدلیږي .
له غورځول څخه د کړ اوړون
ویونګړئ ویونګړي مخامخ ګړئ مخامخ ګړي درېیم نرګړئ درېیم نرګړي درېیم ښځګړې درېيم ښځګړې
نابشپړ وسمهالکړ غورځېږم غورځېږو غورځېږې غورځېږۍ غورځېږي غورځېږي غږرځېږي غورځېږي
بشپړ وسمهالکړ
وغورځېږم وغورځېږو وغورځېږې وغورځېږۍ وغورځېږي وغورځېږي وغږرځېږي وغورځېږي
د وسمهال نابشپړشونئ کړ غورځېدلئ شم غورځېدلئ شو غورځېدلئ شې غورځېدلئ شۍ غورځېدلئ شو غورځېدلئ شي غورځېدلئ شي غورځېدلئ شي
د وسمهال بشپړ شونئ کړ وغورځېدلئ شم وغورځېدلئ شو وغورځېدلئ شې وغورځېدلئ شۍ وغورځېدلئ شو وغورځېدلئ شي وغورځېدلئ شي وغورځېدلئ شي
نابشپړ راتلونکئ مهالکړ غورځېږم به غورځېږو به غورځېږې به غورځېږۍ به غورځېږي به غورځېږي به غږرځېږي به غورځېږي به
بشپړ راتلونکئ مهالکړ و به غورځېږم و به غورځېږو و به غورځېږې و به غورځېږۍ و به غورځېږي و به غورځېږي و به غورځېږي وبه غورځېږي
د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ غورځېدلئ به شم غورځېدلئ به شو غورځېدلئ به شې غورځېدلئ به شۍ غورځېدلئ به شو غورځېدلئ به شي غورځېدلئ به شي غورځېدلئ به شي
د راتلونکې مهال بشپړ شونئ کړ و به غورځېدلئ شم و به غورځېدلئ شو و به غورځېدلئ شې و به غورځېدلئ شۍ و به غورځېدلئ شو و به غورځېدلئ شي و به غورځېدلئ شي و به غورځېدلئ شي
نابشپړامر کړ * * غورځېږه غورځېږۍ غورځېږي دې غورځېږې دې غورځېږي دې غورځېږې دې
بشپړامرکړ
* * وغورځېږه وغورځېږۍ ودې غورځېږي ودې غورځېږي ودې غورځېږي ودې غورځېږي
نابشپړ تېرمهالکړ غورځېدلم غورځېدلو غورځېدلې غورځېدلۍ غورځېده غورځېدل غورځېدله غورځېدلې
بشپړ تېرمهالکړ وغورځېدلم وغورځېدلو غورځېدلېو وغورځېدلۍ وغورځېده وغورځېدل وغورځېدله وغورځېدلې
نږدې تېرمهالکړ غورځېدلئ یم غورځېدلي یو غورځېدلئ يي غورځېدلئ يۍ غورځېدلئ دئ غورځېدلي دي غورځېدلې ده غورځېدلې دي
لرتېرمهالکړ
غورځېدلئ وم غورځېدلي وو غورځېدلئ وې غورځېدلئ وۍ غورځېدلئ و غورځېدلي ول غورځېدلې وه غورځېدلې وې
نابشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ غورځېدلم به غورځېدلو به غورځېدلې به غورځېدلۍ به غورځېده به غورځېدل به غورځېدله به غورځېدلې به
بشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ و به غورځېدلم وبه غورځېدلو وبه غورځېدلې و به غورځېدلۍ و به غورځېده و به غورځېدل وبه غورځېدله و به غورځېدلې
نږدې تېرمهال کې راتلونکې مهالکړ غورځېدلئ به یم غورځېدلي به یو غورځېدلئ به يي غورځېدلئ به يۍ غورځېدلئ به يي غورځېدلي به يي غورځېدلې به يي غورځېدلې به يي
لرتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ غورځېدلئ به وم غورځېدلي به وو غورځېدلئ به وې غورځېدلئ به وۍ غورځېدلئ به وي غورځېدلي به وي غورځېدلې به وي غورځېدلې به وې
تېر مهال کې نابشپړ شونئ کړ غورځېدلئ شوم غورځېدلئ شوو غورځېدلئ شوې غورځېدلي شوۍ غورځېدلئ شو غورځېدلئ شول غورځېدلئ شوه غورځېدلئ شوې
تېرمهال کې بشپړ شونئ کړ وغورځېدلئ شوم وغورځېدلئ شوو وغورځېدلئ شوې وغورځېدلي شوۍ وغورځېدلئ شو وغورځېدلئ شول وغورځېدلئ شوه وغورځېدلئ به شوې
تېرمهال کې د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ غورځېدلئ به شوم غورځېدلئ به شوو غورځېدلئ به شوې غورځېدلي به شوۍ غورځېدلئ به شو غورځېدلئ به شول غورځېدلئ به شوه غورځېدلئ شوې
تېرمهال کې د راتلونکي مهال بشپړ شونئ کړ و به غورځېدلئ شوم و به غورځېدلئ شوو و به غورځېدلئ شوې و به غورځېدلي شوۍ و به غورځېدلئ شو و به غورځېدلئ شول و به غورځېدلئ شوه و به غورځېدلئ شوې
دویم ډول : ( یدل ــ والا ) کړنومونه :
ددې کړنومونو لومړئ جز به ستاینوم ، د ذات اوبل ډول نوم وي .
دلته هم وسمهالکړ کې له لارې سره سم « د » په « ږ » بدلیږي او په نورو کړونو کې يي د « شول » مرستندویه کړنوم ګردانیږي .
له خوښېدل څخه کړ اوړون
ویونګړئ ویونګړي مخامخ ګړئ مخامخ ګړي درېیم نرګړئ درېیم نرګړي درېیم ښځګړې درېيم ښځګړې
نابشپړ وسمهالکړ خوښېږم خوښېږو خوښېږې خوښېږۍ خوښېږي خوښېږي خوښېږي خوښېږي
بشپړ وسمهالکړ
خوښ شم خوښ شو خوښ شوې خوښ شوۍ خوښ شو خوښ شول خوښه شوه خوښې شوې
د وسمهال نابشپړشونئ کړ خوښېدلئ شم خوښېدلئ شوو خوښېدلئ شې خوښېدلئ شۍ خوښېدلئ شي خوښېدلې شي خوښېدلئ شي خوښېدلې شي
د وسمهال بشپړ شونئ کړ خوښ کړئ شم خوش کړئ شوو خوښ کړئ شې خوښ کړئ شۍ خوښ کړئ شي خوښ کړئ شي خوښ کړئ شي خوښ کړئ شي
نابشپړ راتلونکئ مهالکړ خوښېږم به خوښېږو به خوښېږې به خوښېږۍ به خوښېږي به خوښېږي به خوښېږي به خوښېږي به
بشپړ راتلونکئ مهالکړ خوښ به شم خوښ به شو خوښ به شې خوښ به شۍ خوښ به شي خوښ به شي خوښه به شې خوښې به شي
د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ خوښېدلئ به شم خوښېدلئ به شوو خوښېدلئ به شې خوښېدلئ به شۍ خوښېدلئ به شي خوښېدلې به شي خوښېدلئ به شي خوښېدلې به شي
د راتلونکې مهال بشپړ شونئ کړ خوښ به کړئ شم خوښ به کړئ شو خوښ به کړئ شي خوښ به کړئ شۍ خوښ به کړئ شي خوښ به کړئ شي خوښ به کړئ شي خوښ به کړئ شي
نابشپړامر کړ * * خوښېږه خوښېږۍ خوښېږي دي خوښېږي دې خوښېږي دي خوښېږي دې
بشپړامرکړ
* * خوښ شه خوښ شۍ خوښ دې شي خوښ دې شي خوښه دې شي خوښې دې شي
نابشپړ تېرمهالکړ خوښېدلم خوښېدلو خوښېدلې خوښېدلۍ خوښېده خوښطدل خوښېدله خوښېدلې
بشپړ تېرمهالکړ خوښ شوم خوښ شوو خوښ شوې خوښ شوۍ خوښ شو خوښ شول خوښه شوه خوښې شوې
نږدې تېرمهالکړ خوښ شوئ یم خوښ شوي یو خوښ شوئ يي خوښ شوي يۍ خوښ شوئ دئ خوښ شوي دي خوښه شوې ده خوښې شوې دي
لرتېرمهالکړ
خوښ شوئ وم خوښ شوي وو خوښ شوئ وې خوښ شوي وۍ خوښ شوئ و خوښ شوي ول خوښه شوې وه خوښې شوې وې
نابشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ خوښېدلم به خوښېدلو به خوښېدلې به خوښېدلۍ به خوښېده به خوښېدل به خوښېدله به خوښېدلې به
بشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ خوښ به شوم خوښ به شوو خوښ به شوې خوښ به شوۍ خوښ به شو خوښ به شول خوښه به شوه خوښې به شوې
نږدې تېرمهال کې راتلونکې مهالکړ خوښ شوئ به یم خوښ شوي به یو خوښ شوئ به يي خوښ شوي به يۍ خوښ شوئ به دئ خوښ شوي به دي خوښه شوې به ده خوښې شوې به دي
لرتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ خوښ شوئ به وم خوښ شوي به وو خوښ شوئ به وې خوښ شوي به وۍ خوښ شوئ به و خوښ شوي به ول خوښه شوې به وه خوښې شوې به وې
تېر مهال کې نابشپړ شونئ کړ خوښېدلئ شوم خوښېدلئ شوو خوښېدلئ شوې خوښېدلئ شوۍ خوښېدلئ شو خوښېدلئ شول خوښېدلئ شوه خوښېدلئ شوې
تېرمهال کې بشپړ شونئ کړ خوښ شوم خوښ شوو خوښ شوې خوښ شوۍ خوښ شي خوښ شول خوښه شوه خوښې شوې
تېرمهال کې د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ خوښېدلئ به شوم خوښېدلئ به شوو خوښېدلئ به شوې خوښېدلئ به شوۍ خوښېدلئ به شو خوښېدلئ به شول خوښېدلئ به شوه خوښېدلئ به شوې
تېرمهال کې د راتلونکي مهال بشپړ شونئ کړ
یادونه :
په دویم ډول ( یدل ــ والا ) کړنومونو کې یو شمېر داسې هم شته چې کړ اوړون يي په پورته دواړو لاروسره کېدلئ شي .
ددې کړنومونو یو څو په لاندې ډول دي :
بارېدل ، پوهېدل ، تورېدل ، ځایېدل ، ځنډېدل ، ډارېدل ، ږمنځېدل ، غونجېدل ، غوړېدل ، غونډېدل ، ګډېدل ، قارېدل او نور
څلورم ــ د ( کول ــ والا ) د کړنومونو ځانګړتیاوې :
( کول ــ والا ) کړنومونه ټول لیږنده ( متعدي ) کړنومونه دي ، چې کړ يي یوازې په کړند نه تمامیږي ، بلکې کړئ ( مفعول ) هم غواړي .
په ( کول ــ والا ) کړنومونو کې د وسمهالکړ د کړند په مټ ګردانیږي ، خو تېرمهالکړ بیا د کړي ( مفعول ) په مټ ګردانیږي .
په ټولیزه توګه د ( کول ــ والا ) کړنومونه په دوه ډوله دي .
لومړئ ډول ( کول ــ والا ) کړنومونه :
دا هغه کړنومونه دي چې د کړ لومړئ توکئ يي د کړ جز یا برخه وي او بل کړي ( مفعول ) ته اړتیا لېدل کیږي .
په داسې کړنومونو کې چې د کړ لومړئ توکئ يي د کړ جز وي او بل کړي ( مفعول ) ته اړتیا لېدل کیږی ، کړ ددې بل کړي په مټ ګردانیږی . لکه : هغه زه پخلاکولم ، هغه موږ پخلاکولو تر اخره . دلته بل کړئ ( زه ، موږ نومځري دي چې کړ د دوی په مټ ګرادنیږي )
همدارنګه په دې کړنومونو کې چې ټول يي تړښتي کړنومونه ( مرکب مصدرونه ) دي ، هغه کړنومونه چې د کړ ( فعل ) د لومړي جز توکي يي ستاینوم ، کړول او وییکي وی ، شاملیږي . خوکه د کړنومونو د کړوال جز توکي نومونه وي ، په دې کې لومړئ او دویم ډول ( کول ــ والا ) کړنومونه دواړه راتللئ شي .
لومړئ ډول ( کول ــ والا ) کړنومونه هم خپل منځ کې په دوو څانګو ویشل کیږي :
الېپ : په دې کړنومونو کې یوازې یو توکې د کړ جز وي .
یو څو بېلګې يي په لاندې ډول دي :
اشناکول ، پاتې کول ، پخلاکول ، پري کول ، پوري کول ، پوکول ، خپه کول ، خواشیني کول ، راکول ، رسواکول ، رڼاکول ، لري کول ، نږدې کول ، ورکول ، ویده کول او نور
ب : په دې کړنومونو کې له یوه څځه زیات توکي د کړ جز وي .
لکه په لاندې بېلګو کې :
زړه توري کول ، زړه ته نږدې کول ، زړه بدي کول ، غاړه غړۍ کول ، لاس پرنامه کول او نور
یادونه :
د (الېپ ) او ( ب ) ډول کړنومونو کړ اوړون یو شان دئ .
له پوخلاکول څخه د کړ اوړون
ویونګړئ ویونګړي مخامخ ګړئ مخامخ ګړي درېیم نرګړئ درېیم نرګړي درېیم ښځګړې درېيم ښځګړې
نابشپړ وسمهالکړ پخلاکوم پخلاکوو پخلاکوې پخلاکوۍ پخلاکوي پخلاکوي پخلاکوي پخلاکوي
بشپړ وسمهالکړ
پخلاکړم پخلاکړو پخلاکړې پخلاکړۍ پخلاکړي پخلاکړي پخلاکړي پخلاکړي
د وسمهال نابشپړشونئ کړ پخلاکولئ شم پخلاکولئ شوو پخلاکولئ شي پخلاکولئ شۍ پخلاکولئ شي پخلاکولئ شي پخلاکولئ شي پخلاکولئ شي
د وسمهال بشپړ شونئ کړ پخلاکړئ شم پخلاکړئ شوو پخلاکړئ شې پخلاکړئ شۍ پخلاکړئ شي پخلاکړئ شي پخلاکړئ شي پخلاکړئ شي
نابشپړ راتلونکئ مهالکړ پخلاکوم به پخلاکوو به پخلاکوې به پخلاکوۍ به پخلاکوي به پخلاکوي به پخلاکوي به پخلاکوي به
بشپړ راتلونکئ مهالکړ پخلا به کړم پخلا به کړو پخلا به کړې پخلا به کړۍ پخلا به کړي پخلا به کړي پخلا به کړي پخلا به کړي
د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ پخلاکولئ به شم پخلاکولئ به شوو پخلاکولئ به شي پخلاکولئ به شۍ پخلاکولئ به شي پخلاکولئ به شي پخلاکولئ به شي پخلاکولئ به شي
د راتلونکې مهال بشپړ شونئ کړ پخلا به کړئ شم پخلا به کړئ شوو پخلا به کړئ شې پخلا به کړئ شۍ پخلا به کړئ شي پخلا به کړئ شي پخلا به کړئ شي پخلا به کړئ شي
نابشپړامر کړ * * پخلاکوه پخلاکوۍ پخلاکوي دي پخلاکوي دي پخلاکوي دي پخلاکوي دي
بشپړامرکړ * * پخلاکړه پخلاکړۍ پخلادې کړي پخلادې کړي پخلادې کړي پخلادې کړي
نابشپړ تېرمهالکړ پخلاکولم پخلاکولو پخلاکولې پخلاکولۍ پخلاکوه پخلاکول پخلاکوله پخلاکولې
بشپړ تېرمهالکړ پخلاکړم پخلاکړو پخلاکړې پخلاکړۍ پخلاکړ پخلاکړل پخلاکړله پخلاکړلې
نږدې تېرمهالکړ پخلاکړئ یم پخلاکړي یو پخلاکړئ يې پخلاکړي يۍ پخلاکړئ دئ پخلاکړي دي پخلاکړې ده پخلاکړي دي
لرتېرمهالکړ
پخلاکړئ وم پخلاکړي وو پخلاکړئ وې پخلاکړي وۍ پخلاکړئ و پخلاکړي ول پخلاکړې وه پخلاکړي وي
نابشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ پخلاکولم به پخلاکولو به پخلاکولې به پخلاکولۍ به پخلاکوه به پخلاکول به پخلاکوله به پخلاکولې به
بشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ پخلا به کړم پخلا به کړو پخلا به کړې پخلا به کړۍ پخلا به کړ پخلا به کړل پخلا به کړله پخلا به کړلې
نږدې تېرمهال کې راتلونکې مهالکړ پخلاکړئ به یم پخلاکړئ به یو پخلاکړئ به يې پخلاکړي به يۍ پخلاکړئ به يي پخلاکړئ به يي پخلاکړې به يي پخلاکړي به يي
لرتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ پخلاکړئ به وم پخلاکړئ به وو پخلاکړئ به وې پخلاکړئ به وۍ پخلاکړئ به و پخلاکړئ به ول پخلاکړې به وه پخلاکړي به وي
تېر مهال کې نابشپړ شونئ کړ پخلاکولئ شوم پخلاکولئ شوو پخلاکولئ شوې پخلاکولئ شوۍ پخلاکولئ شو پخلاکولئ شول پخلاکولئ شوه پخلاکولئ شوې
تېرمهال کې بشپړ شونئ کړ پخلاکړئ شوم پخلاکړئ شوو پخلاکړئ شوې پخلاکړئ شوۍ پخلاکړئ کړئ شو بخلاکړئ شول پخلاکړئ شوه بخلاکړئ شوې
تېرمهال کې د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ پخلاکولئ به شوم پخلاکولئ به شوو پخلاکولئ به شوې پخلاکولئ به شوۍ پخلاکولئ به شو پخلاکولئ به شول پخلاکولئ به شوه پخلاکولئ به شوې
تېرمهال کې د راتلونکي مهال بشپړ شونئ کړ پخلا به کړئ شوم پخلا به کړئ شوو پخلا به کړئ شوې پخلا به کړئ شوۍ پخلا به کړئ شو پخلا به کړئ شول پخلا به کړئ شوه پخلا به کړئ شوې
دویم ډول ( کول ــ والا ) کړنومونه :
دا هغه کړنومونه دي چې د کړ لومړئ توکئ يي ( له کول څخه دمخه توکئ ) د کړنوم جز نه وي بلکې پخپله کړئ ( مفعول ) وي .
په ( کول ــ والا ) کړنومونو کې ، لکه څنګه چې دمخه وویل شول ، د وسمهالکړ د کړند ( فاعل ) په مټ او تېرمهالکړ د کړي ( مفعول ) په مټ ګردانیږي .
په داسې کړنومو کې چې د کړ لومړئ توکئ يي د کړنوم جز نه وي بلکې پخپله کړئ ( مفعول ) وي ، کړ اوړون د کړ د همدغه مفعول جز په مټ ترسره کیږي لکه : ما تلوار کوه ، موږ تلوار کوه ، تا تلوار کوه ، هغوی تلوار کوه تر اخره
( په دغو بېلګو کې تلوار د کړي بڼه لري ، نو کړ د تلوار په مټ ګردانېږي )
په دې کړنومونو کې چې ټول تړښتي کړنومونه ( مرکب مصدرونه ) دي ، هغه کړنومونه چې د کړ د لومړي جز توکئ يي بل کړنوم وي هم شاملیږي . خوکه د کړنومونو د کړوال جز توکي نومونه وي ، په دې کې لومړئ او دویم ډول ( کول ــ والا ) کړنومونه دواړه راتللئ شي .
دا کړنومونه هم خپل منځ کې په دوو څانګو ویشل کیږي :
الېپ : په دې کړنومونو کې یوازې یو توکئ د کړ جز وي .
یو څو بېلګې دا دي :
زاري کول ، لوکول ، تلوارکول ، غورکول ، غوبل کول ، غورې کول ، ننواتې کول ، واښه کول او نور
ب : په دې کړنومونو کې له یوه څځه زیات توکي د کړ جز وي. خو بیا هم ټول سره په ګډه ، د کړي ( مفعول ) دنده لوبوي .
لکه : سم ځوابي کول ، غوړه مالي کول ، بوټ پاکي کول ، زړه سوزي کول او نور
یادونه :
د (الېپ ) او ( ب ) ډول کړنومونو کړ اوړون یو شان دئ .
له تلوارکول څخه کړ اوړون
ویونګړئ ویونګړي مخامخ ګړئ مخامخ ګړي درېیم نرګړئ درېیم نرګړي درېیم ښځګړې درېيم ښځګړې
نابشپړ وسمهالکړ تلوارکوم تلوارکوو تلوارکوې تلوارکوۍ تلوارکوي تلوارکوي تلوارکوي تلوارکوي
بشپړ وسمهالکړ
تلوارکړم تلوارکړو تلوارکړې تلوارکړۍ تلوارکړي تلوارکړي تلوارکړي تلوارکړي
د وسمهال نابشپړشونئ کړ تلوارکولئ شم تلوارکولئ شوو تلوارکولئ شې تلوارکولئ شۍ تلوارکولئ شي تلوارکولئ شي تلوارکولئ شي تلوارکولئ شي
د وسمهال بشپړ شونئ کړ تلوار وکولئ شم تلوار وکولئ شوو تلوار وکولئ شې تلوار وکولئ شۍ تلوار وکولئ شي تلوار وکولئ شي تلوار وکولئ شي تلوار وکولئ شي
نابشپړ راتلونکئ مهالکړ تلوار به کوم تلوار به کوو تلوار به کوې تلوار به کوۍ تلوار به کوي تلوار به کوي تلوار به کوي تلوار به کوي
بشپړ راتلونکئ مهالکړ تلواربه کړم تلوار به کړو تلوار به کړې تلوار به کړۍ تلوار به کړي تلوار به کړي تلواربه کړي تلوار به کړي
د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ تلوار به کولئ شم تلواربه کولئ شوو تلوار به کولئ شې تلوار به کولئ شۍ تلوار به کولئ شي تلوار به کولئ شي تلوار به کولئ شي تلوار به کولئ شي
د راتلونکې مهال بشپړ شونئ کړ تلوار به وکولئ شم تلوار به وکولئ شوو تلوار به وکولئ شې تلوار به وکولئ شۍ تلوار به وکولئ شي تلوار به وکولئ شي تلوار به وکولئ شي تلوار به وکولئ شي
نابشپړامر کړ * * تلوارکوه تلوارکوۍ تلوار دې کوي تلوار دې کوي تلوار دې کوي تلوار دې کوي
بشپړامرکړ
* * تلوار وکړه تلواروکړۍ تلوار دې وکړي تلوار دې وکړي تلوار دې وکړي تلوار دې وکړي
نابشپړ تېرمهالکړ تلوارکوه تلوارکوه تلوارکوه تلوارکوه تلوارکوه تلوارکوه تلوارکوه تلوارکوه
بشپړ تېرمهالکړ تلواروکړ تلواروکړ تلواروکړ تلواروکړ تلواروکړ تلواروکړ تلواروکړ تلواروکړ
نږدې تېرمهالکړ تلوار کړئ دئ تلوارکړئ دئ تلوار کړئ دئ تلوارکړئ دئ تلوار کړئ دئ تلوارکړئ دئ تلوار کړئ دئ تلوارکړئ دئ
لرتېرمهالکړ
تلوارکړئ و تلوارکړئ و تلوارکړئ و تلوارکړئ و تلوارکړئ و تلوارکړئ و تلوارکړئ و تلوارکړئ و
نابشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ به تلوارکوه به تلوارکوه به تلوارکوه به تلوارکوه به تلوارکوه به تلوارکوه به تلوارکوه به تلوارکوه
بشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ به تلواروکړ به تلواروکړ به تلواروکړ به تلواروکړ به تلواروکړ به تلواروکړ به تلواروکړ به تلوار وکړ
نږدې تېرمهال کې راتلونکې مهالکړ به تلوار کړئ يي به تلوار کړئ يي به تلوار کړئ يي به تلوار کړئ يي به تلوار کړئ يي به تلوار کړئ يي به تلوار کړئ يي به تلوار کړئ يي
لرتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ به تلوارکړئ و به تلوارکړئ و به تلوارکړئ و به تلوارکړئ و به تلوارکړئ و به تلوارکړئ و به تلوارکړئ و به تلوارکړئ و
تېر مهال کې نابشپړ شونئ کړ تلوارکولئ شو تلوارکولئ شو تلوارکولئ شو تلوارکولئ شو تلوارکولئ شو تلوارکولئ شو تلوارکولئ شو تلوارکولئ شو
تېرمهال کې بشپړ شونئ کړ تلوار وکولئ شو تلوار وکولئ شو تلوار وکولئ شو تلوار وکولئ شو تلوار وکولئ شو تلوار وکولئ شو تلوار وکولئ شو تلوار وکولئ شو
تېرمهال کې د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ تلوار به کولئ شو تلوار به کولئ شو تلوار به کولئ شو تلوار به کولئ شو تلوار به کولئ شو تلوار به کولئ شو تلوار به کولئ شو تلوار به کولئ شو
تېرمهال کې د راتلونکي مهال بشپړ شونئ کړ تلوار به وکولئ شو تلوار به وکولئ شو تلوار به وکولئ شو تلوار به وکولئ شو تلوار به وکولئ شو تلوار به وکولئ شو تلوار به وکولئ شو تلوار به وکولئ شو
پنځم ــ د ( کېدل ــ والا ) د کړنومونو ځانګړتیاوې :
( کېدل ــ والا ) کړنومونه له ( کول ــ والا ) کړنومونو څخه لاس ته راځي داسې چې د ( کول ) پر ځای ( کېدل ) راوړل کېږي او ( کېدل ــ والا ) کړنومونه ترې جوړیږي .
( کېدل ــ والا ) کړنومونه هم په دوو څانګو ویشل کیږي :
الېپ : نالیږند ( کېدل ــ والا ) کړنومونه :
ب : بېچاره ( کېدل ــ والا ) کړنومونه :
که د کړنوم د کړوال جز لومړئ توکئ ستاینوم او یا وییکئ وي ، بیا به ځيني نالیږند ( لازمی ) کړنومونه وي چې دا هم خپلو کې په دوو څانګو بېلیږي ۱ ــ چې د کړوال جز دمخه توکئ يي یو وي لکه پورته کېدل ، وېده کېدل او نور . ۲ ــ چې د کړوال جز دمخه توکي يي له یوه څخه زیات وي لکه لاس په نامه کېدل او نور او ځیني به بېچاره کړنومونه وي لکه خوندي کېدل او باندې کېدل او نور .
خو که د کړنوم د کړوال جز لومړئ توکئ بل کړنوم وي ، نو بېچاره کړنوم به وي لکه ، بېول کېدل . خوړل کېدل ، وهل کېدل او نور
کړ اوړون يي داسې راځي چې نابشپړکړونو کې يي « د » په « ږ » بدلیږي او نور کړونه يي د « شول » د مرستندویه کړنوم په مټ جوړیږي .
له ( کېدل ــ والا ) کړنومونو څخه ټول کړونه له لارې سره سم جوړیږي .
له دې کړونو څخه د وسمهال ، راتلونکی مهال او تېرمهال بشټړ شونئ کړ نه جوړیږی .
له وېده کېدل ( نالیږند کړنوم ) څخه د کړ اوړون
ویونګړئ ویونګړي مخامخ ګړئ مخامخ ګړي درېیم نرګړئ درېیم نرګړي درېیم ښځګړې درېيم ښځګړې
نابشپړ وسمهالکړ وېده کېږم وېده کېږو وېده کېږې وېده کیږۍ وېده کیږي وېده کیږي وېده کیږي وېده کیږي
بشپړ وسمهالکړ
وېده شم وېده شوو وېده شې وېده شۍ وېده شي وېده شي وېده شې وېده شي
د وسمهال نابشپړشونئ کړ وېده کېدلئ شم وېده کېدلئ شوو وېده کېدلئ شې وېده کېدلئ شۍ وېده کېدلئ شي وېده کېدلئ شي وېده کېدلئ شي وېده کېدلئ شي
د وسمهال بشپړ شونئ کړ
نابشپړ راتلونکئ مهالکړ وېده کېږم به وېده کېږو به وېده کېږې به وېده کیږۍ به وېده کیږي به وېده کیږي به وېده کیږي به وېده کیږي به
بشپړ راتلونکئ مهالکړ وېده به شم وېده به شوو وېده به شي وېده به شۍ وېده به شي وېده به شي وېده به شي وېده به شي
د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ وېده کېدلئ به شم وېده کېدلئ به شوو وېده کېدلئ به شې وېده کېدلئ به شۍ وېده کېدلئ به شي وېده کېدلئ به شي وېده کېدلئ به شي وېده کېدلئ به شي
د راتلونکې مهال بشپړ شونئ کړ
نابشپړامر کړ * * وېده کیږه وېده کیږۍ وېده کیږي دې وېده کیږي دې وېده کیږي دې وېده کیږي دې
بشپړامرکړ
* * وېده شه وېده شۍ وېده دې شي وېده دې شي وېده دې شي وېده دې شي
نابشپړ تېرمهالکړ وېده کېدلم وېده کېدلو وېده کېدلې وېده کېدلۍ وېده کېده وېده کېدل وېده کېدله وېده کېدلې
بشپړ تېرمهالکړ وېده شوم وېده شوو وېده شوې وېده شوۍ وېده شو وېده شول وېده شوه وېده شوې
نږدې تېرمهالکړ وېده شوئ یم وېده شوي یو وېده شوئ يې وېده شوي يۍ وېده شوئ دئ وېده شوي دي وېده شوې ده وېده شوي دي
لرتېرمهالکړ
وېده شوئ وم وېده شوي وو وېده شوې وې وېده شوي وۍ وېده شوې و وېده شوي ول وېده شوې وه وېده شوې وې
نابشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ وېده کېدلم به وېده کېدلو به وېده کېدلې به وېده کېدلۍ به وېده کېده به وېده کېدل به وېده کېدله به وېده کېدلې به
بشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ وېده به شوم وېده به شوو وېده به شوې وېده به شوۍ وېده به شو وېده به شول وېده به شوه وېده شوې
نږدې تېرمهال کې راتلونکې مهالکړ وېده شوئ به یم وېده شوي به یو وېده شوئ به يې وېده شوي به يۍ وېده شوئ به يې وېده شوي به يي وېده شوې به يي وېده شوي به يي
لرتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ وېده شوئ به وم وېده شوي به وو وېده شوې به وې وېده شوي به وۍ وېده شوې به و وېده شوي به ول وېده شوې به وه وېده شوې به وې
تېر مهال کې نابشپړ شونئ کړ وېده کېدلئ شوم وېده کېدلئ شوو وېده کېدلئ شوې وېده کېدلئ شوۍ وېده کېدلئ شو وېده کېدلي شول وېده کېدلئ شوه وېده کېدلې شوې
تېرمهال کې بشپړ شونئ کړ
تېرمهال کې د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ وېده کېدلئ به شوم وېده کېدلئ به شوو وېده کېدلئ به شوې وېده کېدلئ به شوۍ وېده کېدلئ به شو وېده کېدلي به شول وېده کېدلئ به شوه وېده کېدلې به شوې
تېرمهال کې د راتلونکي مهال بشپړ شونئ کړ
ب : بېچاره ( کېدل ـ والا ) کړنومونه :
په بېچاره ( کېدل ــ والا ) کړنومو کې د وسمهالکړ او د تېرمهالکړ ، د کړي ( مفعول ) په مټ ګردانیږي . ځکه دا ډول کړونه ، څرګند کړند ( فاعل ) نه لري .
د ( کېدل ــ والا ) بېچاره کړنومونه هم د ( کول ــ والا ) کړنومونو په شان په دوو ډلو ویشل کیږي :
لومړئ ډول ( کېدل ــ والا ) کړنومونه :
دا هغه کړنومونه دي چې د کړ لومړئ توکئ يي د کړ جز وي او بل کړي ( مفعول ) ته اړتیا لېدل کیږي . دلته هم د کړ اوړون ددې بل کړي ( مفعول ) په مټ ترسره کیږي لکه : زه رټل کېدلم ، موږ رټل کېدلو ، هغوی رټل کېدل تر اخره ( زه ، موږ او هغوی دلته د کړي بڼه لري او کړ د همدوی تابع دئ )
همدارنګه په دې ډله کې چې ټول يي تړښتي کړنومونه ( مرکب مصدرونه ) دي ، هغه کړنومونه شاملیږي چې د کړ د لومړي جز توکي يي ستاینوم ، کړول او وییکي او یا بل کړنوم وی . خوکه د کړنومونو د کړوال جز توکي يي نومونه وي ، په دې کې لومړئ او دویم ډول ( کېدل ــ والا ) کړنومونه دواړه راتللئ شي .
یو څو بېلګې يي په لاندې ډول دي :
ــ چې د کړوال جز لومړې توکئ يي ستاینوم وي لکه : اشنا کېدل ، خپه کېدل ، خواشیني کېدل ، رسواکېدل او نور
ــ چې د کړوال جز لومړئ لومړئ توکئ يي کړول وي لکه : پورې کېدل ، لرې کېدل ، نږدې کېدل او نور
ــ چې د کړوال جز لومړئ توکئ يي وییکئ وي : پرې کېدل ، پاتې کېدل او نور
ــ چې د کړوال جز لومړئ توکئ يي بل کړنوم وي لکه : بېول کېدل ، خوړل کېږل ، وهل کېدل او نور
ــ چې د کړوال جز لومړئ توکئ يي نوم وي لکه : رڼاکېدل ، اشرکېدل ، پلمه کېدل او نور
لومړئ ډول ( کېدل ــ والا ) کړنومونه هم خپل منځ کې په دوو څانګو ویشل کیږي :
الېپ : په دې کړنومونو کې یوازې یو توکې د کړ جز وي .
لکه : اشنا کېدل ، خپه کېدل ، خواشیني کېدل ، رسواکېدل ، پورې کېدل ، لرې کېدل ، نږدې کېدل ، پرې کېدل ، پاتې کېدل ، بېول کېدل ، خوړل کېږل ، وهل کېدل ، رڼاکېدل ، اشرکېدل ، پلمه کېدل او نور
ب : په دې کړنومونو کې له یوه څځه زیات توکي د کړ جز وي .
لکه په لاندې بېلګو کې :
زړه ته نږدې کېدل ، غاړه غړۍ کېدل او نور
یادونه :
د (الېپ ) او ( ب ) ډول کړنومونو څخه د کړ اوړون یو شان دئ .
له رټل کېدل څخه د کړ اوړون
ویونګړئ ویونګړي مخامخ ګړئ مخامخ ګړي درېیم نرګړئ درېیم نرګړي درېیم ښځګړې درېيم ښځګړې
نابشپړ وسمهالکړ رټل کیږم رټل کیږو رټل کیږې رټل کیږۍ رټل کیږي رټل کیږي رټل کیږي رټل کیږي
بشپړ وسمهالکړ
ورټل شم ورټل شوو ورټل شې ورټل شۍ ورټل شي ورټل شي ورټل شي ورټل شي
د وسمهال نابشپړشونئ کړ رټل کېدلئ شم رټل کېدلئ شوو رټل کېدلئ شې رټل کېدلئ شۍ رټل کېدلئ شي رټل کېدلئ شي رټل کېدلئ شي رټل کېدلئ شي
د وسمهال بشپړ شونئ کړ
نابشپړ راتلونکئ مهالکړ رټل کیږم به رټل کیږو به رټل کیږې به رټل کیږۍ به رټل کیږي به رټل کیږي به رټل کیږي به رټل کیږي به
بشپړ راتلونکئ مهالکړ وبه رټل شم وبه رټل شوو و به رټل شې و به رټل شۍ و به رټل شي و به رټل شي و به رټل شي وبه رټل شي
د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ رټل کېدلئ به شم رټل کېدلئ به شوو رټل کېدلئ به شې رټل کېدلئ به شۍ رټل کېدلئ به شي رټل کېدلئ به شي رټل کېدلئ به شي رټل کېدلئ به شي
د راتلونکې مهال بشپړ شونئ کړ
نابشپړامر کړ * * * * رټل کیږي دې رټل کیږي دې رټل کیږي دې رټل کیږي دې
بشپړامرکړ
* * * * ودې رټل شي ودې رټل شي ودې رټل شي ودې رټل شي
نابشپړ تېرمهالکړ رټل کېدلم رټل کېدلو رټل کېدلې رټل کېدلۍ رټل کېده رټل کېدل رټل کېدله رټل کېدلې
بشپړ تېرمهالکړ ورټل شوم ورټل شوو ورټل شوې ورټل شوۍ ورټل شو ورټل شول ورټل شوه ورټل شوې
نږدې تېرمهالکړ رټل شوې یم رټل شوي یو رټل شوئ يې رټل شوي یۍ رټل شوئ دئ رټل شوي دي رټل شوې ده رټل شوې دي
لرتېرمهالکړ
رټل شوئ وم رټل شوي وو رټل شوي وې رټل شوي وۍ رټل شوئ و رټل شوي ول رټل شوې وه رټل شوې وې
نابشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ رټل کېدلم به رټل کېدلو به رټل کېدلې به رټل کېدلۍ به رټل کېده به رټل کېدل به رټل کېدله به رټل کېدلې به
بشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ وبه رټل شوم و به رټل شوو وبه رټل شوې وبه رټل شوۍ وبه رټل شو و به رټل شول و به رټل شوه و به رټل شوې
نږدې تېرمهال کې راتلونکې مهالکړ رټل شوې به یم رټل شوي به یو رټل شوئ به يې رټل شوي به یۍ رټل شوئ به دئ رټل شوي به دي رټل شوې به ده رټل شوې به دي
لرتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ رټل شوئ به وم رټل شوي به وو رټل شوي به وې رټل شوي به وۍ رټل شوئ به و رټل شوي به ول رټل شوې به وه رټل شوې به وې
تېر مهال کې نابشپړ شونئ کړ رټل کېدلئ شوم رټل کېدلئ شوو رټل کېدلئ شوې رټل کېدلئ شوۍ رټل کېدلئ شو رټل کېدلئ شول رټل کېدلئ شوه رټل کېدلئ شوې
تېرمهال کې بشپړ شونئ کړ
تېرمهال کې د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ رټل کېدلئ به شوم رټل کېدلئ به شوو رټل کېدلئ به شوې رټل کېدلئ به شوۍ رټل کېدلئ به شو رټل کېدلئ به شول رټل کېدلئ به شوه رټل کېدلئ به شوې
تېرمهال کې د راتلونکي مهال بشپړ شونئ کړ
دویم ډول ( کېدل ــ والا ) کړنومونه :
دا هغه کړنومونه دي چې د کړ لومړئ توکئ يي ( له کېدل څخه دمخه توکئ ) د کړنوم جز نه وي بلکې پخپله کړئ ( مفعول ) وي او بل کړي ته اړتیا نه لېدل کېږي .
لکه دمخه چې وویل شول ، دلته کړ اوړون د همدغه کړي په مټ چې د کړ جز نه دئ ، ترسره کیږي .
همدارنګه په دې ډله کې هم هغه کړنومونه شاملیږي چې د فعل د لومړي جز توکي يي ستاینوم ، کړول او وییکي او یا نومونه وی .
د بېلګې په ډول :
ــ چې د کړوال جز لومړې توکئ يي ستاینوم وي لکه : خوندي کېدل ، بوټ پاکي کېدل او نور
ــ چې د کړوال جز لومړئ توکئ يي وییکئ وي : باندې کېدل او نور
ــ چې د کړوال جز لومړئ توکئ يي نوم وي لکه : زاري کېدل ، لوکېدل ، غور کېدل ، غوبل کېدل ، ننواتې کېدل او نور
چې دا هم خپل منځ کې په دوو ډلو ویشل کیږي :
الېپ : په دې کړنومونو کې یوازې یو توکئ د کړ جز وي .
ددې ډول کړنومونو یو څو بېلګې دا دي :
زاري کېدل ، لوکېدل ، غورکېدل ، غوبل کېدل ، غورې کېدل ، ننواتې کېدل او نور
ب : په دې کړنومونو کې له یوه څځه زیات توکي د کړ جز وي . خو بیا هم په ګډه سره د کړي ( مفعول ) دنده لوبوي .
لکه : سم ځوابي کېدل ، غوړه مالي کېدل ، بوټ پاکي کېدل ، زړه سوزي کېدل او نور
یادونه :
د (الېپ ) او ( ب ) ډول کړنومونو څخه د کړاوړون یو شان دئ .
له ننواتې کېدل څخه د کړ اوړون
نابشپړ وسمهالکړ ننواتې کیږي
بشپړ وسمهالکړ
ننواتې وشي
د وسمهال نابشپړشونئ کړ ننواتې کېدلئ شي
د وسمهال بشپړ شونئ کړ
نابشپړ راتلونکئ مهالکړ ننواتې به کیږي
بشپړ راتلونکئ مهالکړ ننواتې به وشي
د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ ننواتې به کېدلئ شي
د راتلونکې مهال بشپړ شونئ کړ
نابشپړامر کړ *
بشپړامرکړ
*
نابشپړ تېرمهالکړ ننواتې کېدلئ
بشپړ تېرمهالکړ ننواتې وشوئ
نږدې تېرمهالکړ ننواتې شوې دي
لرتېرمهالکړ
ننواتې شوي وي
نابشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ ننواتې به کېدلئ
بشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ ننواتې به
و شوي
نږدې تېرمهال کې راتلونکې مهالکړ ننواتې به شوي يي
لرتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ ننواتې به شوي وي
تېر مهال کې نابشپړ شونئ کړ ننواتې کېدلئ شوې
تېرمهال کې بشپړ شونئ کړ
تېرمهال کې د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ ننواتې به کېدلئ شوې
تېرمهال کې د راتلونکي مهال بشپړ شونئ کړ
شپږم ــ د ( فعلي توکي + بل بسیط کړنوم ) کړنومو ځانګړتیاوې
دلته کړنوم له کول او کېدل پرته ، د بل ناتړښتي کړنوم ( بسیط مصدر ) په مټ جوړ شوئ وي .
د ( فعلي توکي + بل بسیط کړنوم ) کړنومو څخه د کړ اوړون کت مټ د ( ل ــ والا ) کړنومو پشان یانې له کړوال توکي سره د مل شوي بسیط کړنوم په مټ ترسره کیږي ، د بېلګې پتوګه : د پورې وهل څخه د کړ اوړون د ( وهل ) کړنوم په مټ ترسره کیږي او د ( پورې ) ويي ورسره تکراریږی ، لکه : پورې وهم ، پورې وهو ، پورې وهي تر اخره .
په دې کړنومو کې یو شمېر يي نالیږند ( لازمی ) کړنومونه دی لکه : پورې وتل او نور
خو زیات شمېر يي د بېچاره کړنومو په ډله کې راځي ، لکه : وهل خوړل ، رټل خوړل او نور
همدارنګه په دې کړنومو کې لیږند هم شته لکه : پورې وهل ، ټک وهل او نور
یادونه :
په دې کړنومو کې یو شمېر داسې کړنومونه هم شته چې د کړنوم د کړوال توکي لومړئ جز يي د کړند بڼه لري او په کړ اوړون کې کړي ته اړتیا لري . وسمهالکړ يي د ( ما ، موږ ، تا ، تاسو ، دئ ، دا ، هغوی ، دوی ) نومځرو په مټ ترسره کیږي . تېرمهالکړ يي د ( زه ، موږ ، ته ، تاسو ، هغه ، دا ، هغوی ، دوی ) نومځرو په مټ ګردانیږی . داسې کړنومونه لږ او یو شمېر يي دا دي :
تبې نېول ، سپي خوړل ، مچۍ چیچل ، بزو وهل ، چینجی خوړل او نور
بېلګې يي دا دي :
وسمهالکړ : ما تبه نیسي ، تا تبه نیسي تر اخره
تېرمهالکړ : زه تبې ونېولم ، ته تبې ونېولې تر اخره
وسمهالکړ : ما سپئ خوري ، موږ سپئ خوري ، تا سپئ خوري تر اخره
تېرمهالکړ : زه سپي وخوړلم ، موږ سپي وخوړلو ، ته سپي وخوړلي تر اخره
څلورم څپرکئ
له کړونو سره د « مه » او « نه » وییکې کارونه :
په پښتو کې منفي کړ د « مه» او « نه » وییکو په مرسته جوړیږي .
الېپ ــ د « مه » وییکې په مرسته دا لاندې کړونه منفي کیږي :
۱ ــ د مخامخ ګړي امر د نفې کولو لپاره لکه : مه ځه ! ، مه خوره ! مه کېنه !
۲ ــ د ځینو تړښتو کړونو په منځ کې د « مه » وییکئ راځي لکه : ناروغ مه شي ، خپه مه شي
ب ــ د « نه » وییکۍ په مرسته لاندې کړونه منفي کیږي :
۱ ــ د درېیم ګړي امر د منفي کولو لپاره لکه : نه دې راځي ، نه دې خپه کیږي .
۲ ــ د نابشپړکړونو د منفي کولو لپاره لکه : نه پېژني ، نه خوري ، نه مني
۳ ــ د بشپړ کړونو د منفي کولو لپاره لکه : ونه ګوري ، ونه ساتي
۴ ــ د تېرمهالکړ د نورو کړونو د منفي کولو لپاره لکه : نه پوهېدلم ، نه وم تللئ ، نه و راغلئ
ځيني کړوال مختاړي او روستاړي :
واو ( و) : د لاندې کړونو په جوړونه کې مرسته کوي :
۱ ــ بشپړ وسمهالکړ لکه :
ولیکم : زه باید ( هلک ، جینۍ ، هغوی ) ته لیک ولیکم
ولیکو : موږ باید ( هلک ، جينۍ ، هغوی ) ته لیک ولیکو
ولیکې : ته « هلک ، جینۍ » باید ( هلک ، جینۍ ، هغوی ) ته لیک ولیکې
ولیکۍ : تاسو باید ( هلک ، جینۍ ، هغوی ) ته لیک ولیکۍ
ولیکي : دا « جینۍ » باید ( هلک ، جینۍ ، هغوی ) ته لیک ولیکې
ولیکي : دئ « هلک » باید ( هلک ، جینۍ ، هغوی ) ته لیک ولیکي
ولیکي : دوی ، هغوی باید ( هلک ، جینۍ ، هغوی ) ته لیک ولیکي
۲ ــ د وسمهال بشپړ شونئ کړ لکه :
وګرځولئ شم ( که زه هغه له خپله هوډه را وګرځولئ شم ښه به وي )
وګرځولئ شوو ( که موږ هغه له خپله هوډه راوګرځولئ شوو ښه به وي )
وګرځولی شې ( که ته هغه له خپله هوډه راوګرځولئ شې ښه به وي )
وګرځولئ شۍ ( که تاسو هغه له خپله هوډه راوګرځولئ شۍ ښه به وي )
وګرځولئ شي ( که هلک هغه له خپله هوډه راوګرځولئ شي ښه به وي )
وګرځولئ شي ( که جېنۍ هلک له خپله هوډه راوګرځولئ شي ښه به وي )
وګرځولئ شي ( که هغوی هغه له خپله هوډه راوګرځولئ شي ښه به وي )
۳ ــ بشپړ امر لکه :
لیک ولیکه ! ( مخامخ ګړئ )
لیک ولیکۍ ! ( مخامخ ګړي )
ودې لیکي ( درېیم نر ګړئ ، نرګړي ، ښځګړئ ، ښځګړي ) ، هلک دې لیک ولیکي ! هلکان دې لیک ولیکي ! ، جینۍ دې لیک ولیکي ! ، نجونه دې لیک ولیکي !
۴ــ بشپړتېرمهالکړ لکه :
وساتلم ( هغه زه له لويي پېښې وساتلم )
وساتلو ( هغه موږ له لويي پېښې وساتلو )
وساتلې ( هغه ته له لويي پېښې وساتلې )
وساتلۍ ( هغه تاسو له لويي پېښې وساتلۍ )
وساته ( هغه هلک له لويي پېښې وساته )
وساتله ( هغه جېنۍ له لويي پېښې وساتله )
وساتل ( هغه هلکان له لويي پېښې وساتل )
وساتلې ( هغه نجونې له لويي پېښې وساتلې )
۵ ــ تېرمهال کې بشپړ شونئ کړ :
وساتلئ شوم ( زه له لويی پېښې وساتلئ شوم )
وساتلئ شوو ( موږ له لويي پېښې وساتلئ شوو )
وساتلئ شوې ( ته له لويي پېښې وساتلئ شوې )
وساتلئ شوۍ ( تاسو له لويي پېښې وساتلئ شوۍ )
وساتلئ شو ( هلک له لويي پېښې وساتلئ شو )
وساتلې شوه ( جېنۍ له لويي پېښې وساتلې شوه )
وساتلئ شول ( هلکان له لويي پېښې وساتلئ شول )
وساتلې شوې ( نجونې له لويي پېښې وساتلې شوې )
وبه : دا مرستاړئ د لاندې کړونو په جوړونه کې مرسته کوي :
۱ ــ بشپړ راتلونکئ مهالکړ لکه :
وبه لیکم ( زه به هغه ته لیک ولیکم )
وبه لیکو ( موږ به هغه ته لیک ولیکو )
وبه لیکې ( ته به هغه ته لیک ولیکې )
وبه لیکۍ ( تاسو به هغه ته لیک ولیکۍ )
وبه لیکي ( دئ به هغه ته لیک ولیکي )
وبه لیکي ( دوی به هغه ته لیک ولیکي )
۲ ــ د راتلونکې مهال بشپړ شونئ کړ لکه :
وبه چلولئ شم ( زه به مې ژوند وچلولئ شم خو چې کار ولرم )
وبه چلولئ شوو ( موږ به ژوند وچلولئ شوو خو چې کار ولرو )
وبه چلولئ شې ( ته به ژوند وچلولئ شې خو چې کار ولرې )
وبه چلولئ شۍ ( تاسو به ژوند وچلولئ شۍ خو چې کار ولرۍ )
وبه چلولئ شي ( هغه به ژوند وچلولئ شي خو چې کار ولري )
وبه چلولئ شي ( هغوی یا دوی به ژوند وچلولئ شي خو چې کار ولري )
۳ ــ تېرمهال کې د راتلونکي مهال بشپړ شونئ کړ لکه :
وبه ختلم ( زه به چې غره ته وختلم د شاوخوا ننداره به مې کوله )
وبه ختلو ( موږ به چې غره ته وختلو د شاوخوا ننداره به مو کوله )
وبه ختلې ( ته به چې غره ته وختلې سا به دې بنده شوه )
وبه ختلۍ ( تاسو به چې غره ته وختلۍ سا به مو بنده شوه )
وبه خوت ( هلک به چې غره ته وخوت سا به يي بنده شوه )
وبه ختله ( جېنۍ به چې غره ته وختله سا به يې بنده شوه )
وبه ختل ( هلکان به چې غره ته وختل سا به يي بنده شوه )
وبه ختلې ( نجونې به چې غره ته وختلې سا به يي بنده شوه )
به : دا مرستاړئ د راتلونکي مهالکړ په جوړونه کې مرسته کوي :
۱ ــ نابشپړراتلونکې مهالکړ لکه :
خېژم به ( زه به خېژم )
خېژو به ( موږ به خېژو )
خېژې به ( ته به خېژې )
خېژۍ به ( تاسو به خېژۍ )
خېژي به ( هلک ، جېنۍ به خېژي )
خېژي به ( دوی به خېژي )
۲ ــ نا بشپړتېرمهال کې راتلونکئ مهالکړ لکه :
ختلم به ( زه به غره ته ختلم )
ختلو به ( موږ به غره ته ختلو )
ختلې به ( ته به غره ته ختلې )
ختلۍ به ( تاسو به غره ته ختلۍ )
خوت به ( هلک به غره ته خوت )
ختله به ( جېنۍ به غره ته ختله )
ختلې به (نجونې به غره ته ختلې )
ختل به ( هلکان به غره ته ختل )
به یم ، به یو ، به يې ، به يۍ ، به يي ، به يي :
( دا مرستاړي په نږدې تېرمهال کې د راتلونکې مهالکړ په جوړښت کې مرسته کوي ) لکه :
ختلئ به یم ( زه به غره ته ختلئ یم )
ختلي به یو ( موږ به غره ته ختلي یو )
ختلئ به يې ( ته به غره ته ختلئ يي )
ختلي به يۍ ( تاسو به غره ته ختلي يۍ )
ختلئ به يي ( هلک به غره ته ختلئ يي )
ختلې به يي ( جېنۍ به غره ته ختلې يي )
ختلي به يي ( هلکان به غره ته ختلي يي )
ختلې به يي ( نجونې به غره ته ختلې يي )
به وم ، به وو ، به وې ، به وۍ ، به وي ، به وي :
( دا مرستاړي په لرتېرمهال کې د راتلونکي مهالکړ په جوړښت کې مرسته کي ) لکه :
ختلئ به وم ( زه به غره ته ختلئ وم )
ختلي به وو ( موږ به غره ته ختلي وو )
ختلئ به وې ( ته به غره ته ختلې وې )
ختلي به وۍ ( تاسو به غره ته ختلي وۍ )
ختلئ به وي ( هلک به غره ته ختلئ وي )
ختلې به وي ( جېنۍ به غره ته ختلې وي )
ختلي به وي ( هلکان به غره ته ختلي وي )
ختلې به وي ( نجونې به غره ته ختلې وي )
یم ، یو ، يې ، يۍ ، دئ ، دي ، ده ، دي : « د نږدې تېرمهالکړ په جوړښت کې مرسته کوي » لکه :
زه راغلئ یم
موږ راغلي یو
ته راغلئ يې
تاسو راغلي يۍ
هلک راغلئ دئ
جېنۍ راغلې ده
هلکان راغلي دي
نجونې راغلې دي
وم ، وو ، وې ، وۍ ، و ، وو ( ول ) ، وه ، وې : « لرتېرمهالکړ په جوړښت کې مرسته کوي » لکه :
زه راغلئ وم
موږ راغلي وو
ته راغلې وې
تاسو راغلي وۍ
هلک راغلئ و
جېنۍ راغلې وه
هلکان راغلي وو ( ول )
نجونې راغلې وې
پنځم څپرکئ
په ابېڅې سره د ځینو کړنومونو لړلیک :
په الېپ توري پیل کړنومونه :
اباداوسېدل : خوښ اوسېدل ، نیکمرغه اوسېدل ، هوسااوسېدل ، ارام اوسېدل ، روغ اوسېدل
ابادول ـ یدل : ودانول ، ابادي کول ، جوړول ، له سره جوړول ، نوي کول
د ابادول په مټ جوړ ځيني کړنومونه :
ځان ابادول : ځان بډای کول ، ځان شتمنول . کورابادول : کوژده کول ، واده کول ، ښځه کول ، کور ودانول ، د کور غوښتنې پوره کول . ولس ابادول : ولس ښېرازه کول ، د ولس مادي او معنوي اړتیاوې ترسره کول ، ولس په هر څه پوره کول . ښارابادول ، غرابادول ، کلئ ابادول
ابادي کول ـ کېدل : ابادول ، ودانول ، جوړول
اباکول ـ کېدل : پلار کېدل ، د درناوئ وړ سړي کچې ته رسېدل
ابۍ کول ـ کېدل : ښځې ته خپله مور ویل او هغې ته د مور په شان درناوئ لرل
اپلتې ایشتل : اپلتې ویل ، بې مانا خبرې کول ، بېځایه خبرې کول ، چټي خبرې کول
اپلتې ویل : بې مانا خبرې کول ، چټې خبرې کول ، هغه څه ویل چې ریښتیا نه وي
اپېلل : بلل ، راغوښتل .
اتل جوړول ـ یدل : اتلول ، څوک د اتل کچې ته رسول یا خېژول
اتلول ـ کېدل : اتل جوړول ، څوک د اتل کچې ته رسول یا خېژول
اتڼ اچول : ملي نڅا کول په پردي اتڼ کې کېوتل : له وړتوب پرته په کار ورګډېدل
اټلول ـ یدل : ځنډول ، ایسارول ، ټالول ، وروکول
اټکلول ـ یدل : تخمینول ، شمېرل ، ګڼل ، ازمایل اټکل وهل : تخمینول
اټېرل : زیات خوراک کول ، زیات خوړل چې څوک پرې بدهضمه شي .
اچارول ـ یدل : د مېوو او سبو د ځینو ډولونو څخه د سرکې په مټ اچارجوړول ، زیرمه کول
اټۍ کول ـ کېدل : زنګول د ماشومانو په ژبه
اچول ـ کېدل : غورځول ، ارتول ، ښندل ، پيلول
د اچول په مټ یو شمېر تړښتي کړنومونه جوړېدلئ شي ، یو څو يي دادي :
اچاراچول : اچارچمتوکول ، اچاربرابرول ، اچارتیارول . اړم اچول : په اړم سره وربندول ، اړم اېښودل . اغیزه اچول : اغیزه بخښل ، اغیزه ښندل . انګتۍ اچول : پښه بندول . اوبه اچول : اوبه پاشل ، اوبه شیندل . اوده اچول : د مار یا لړم چیچلئ دمول ، څوک تر خپل اغیز لاندې راوستل . اوراچول : اورلګول ، اوربلول بچي اچول : ماشوم بېوخته زیږول ، ماشوم غورځول . بزغلئ اچول : د بوټو ، مېوو ، سبو اوغلو بېلګې په یوه خوندي ځای کې داسې کرل چې څه وخت روسته کله چې لږ لوی شي ، له هغه ځایه بل چېرته د کرلو لپاره یووړل شي . . بندۍ اچول : د چا مخه بندول ، د اوبو د راګرځولو لپاره بند جوړول . پوټکئ اچول : د لمر ، تودوخۍ او یا ډېر کار له مخې د بدن د پوټکئ یوه برخه غورځول . تاراچول : ۱ لکه په ستنه کې تاراچول ۲ له چا سره اړیکې ټينګول . تربګني اچول : سره په ښمني ککړول . تنسته اچول : ۱ د جامو داوبدلو کاروبار کول ۲ زیات تګ راتګ کول . تنوراچول : ډوډۍ پخولو لپاره تنور تودول . ټال اچول : زانګل ، ټال خوړل ، ټال وهل ؛ اول دې دور د ډنډو و **** اوس په ډنډو کې دې جنډې وهي ټالونه ( د پاکستان د پوځي حکومت په اړوند ، د ولي خان له یوې وینا څخه ) ، جال اچول : د کبانو ، مرغیو او نورو مرغانو د نېولو لپاره دام یا جال غوړول ، چک اچول : ۱ بزګران په یو جال ډوله کڅوړه کې ډبرې اچوي او د هغه په مټ له سین څخه اوبه راګرځوي ، ګبین اچول ۲ لکه غالبوزې چې ځاله جوړوي . ځان ور اچول : د دوو تنو په خبرو او منځ کې ځان ورګډول . ځولۍ اچول : زاري کول ، ننواتې کول ، ځولۍ غوړول . خوله اچول : چا پورې لګېدل ، داړل لکه سپئ . دانې اچول : ۱ مرغانو ته خوراک ورکول ۲ د چا د راجلبولو لپاره پلمه جوړول ، چا ته چل جوړول . دم اچول : دمول لکه مار او لړم چې څوک وخوري ، د ځان تابع کول . ډاډه اچول : د جوارو د وږو پخول . ډډه اچول : تکیه کول ، لنګرغورځول ، دمه کول . رڼايي اچول : یوه سکالو ( موضوع ) څېړل ، د یو څه یا یو چا په اړوند څرګندونې کول . زړه اچول : زړه غورځول ، چاپسې خپه کېدل . زوندۍ اچول : د چا ستونئ کېکاږل او تر زور لاندې راوستل . زهر اچول : لکه په ډوډۍ ، اینګولي یا کتغ کې زهر ګډول . سترګې اچول : وړاندې یا لیرې کتل . سترګې لاندې اچول : شرمېدل ، د بد او خراب کار له مخې چا ته له شرمه نه کتل . سترګې مړې اچول : شرمېدل . سیورئ اچول : سیورئ لوېدل ، سیورئ غورځېدل ، تر اغیز لاندې راوستل . لاس اچول : لاس لګول ، جګړه کول ، تېرئ کول . لاس و پښې اچول : ډېر زیارایستل ، هڅه کول ، لوڅې پوڅې کول . لمن اچول : زارۍ کول ، پټول . لنګراچول : دمه کول ، تاکید کول . ملګري اچول : انډېوالي کول ، دوستي کول . وړانګه اچول : رڼا غورځول ، رڼاکول . هګۍ اچول : مرغان د بچو زیږولو نه دمخه هګۍ اچوي او د هګیو له شربلو روسته بچې زیږوي . ياري اچول : ملګري کول ، دوستي کول له خولې اچول : له خولې غورځول ، له خولې لیرې کول له زړه اچول : له زړه غورځول ، ستړي کول ، بېوسې کول . له زوراچول : بېوسې کول ، بېوزله کول ، له شان او پرتم راغورځول . له وسې اچول : له وسې غورځول ، بېوسه کول . زړه کې اچول : زړه کې ساتل
اڅڼل : اوار ول ، غوړول ( د میز پوښ ) ، سینګارول ، بڼل ( لکه د کټ ) ، ویل ( لکه د سندرې ) .
اخته : د اخته ( ستاینوم ) په مټ جوړ ، ځيني کړنومونه :
اخته بلل ، اخته پرېښودل ، اخته ساتل ، اخته کول ، اخته کېدل ، اخته ګڼل او نور
اخښل : د لاس د خپړو په زور یا د کومې الې په مټ ، د غنمو ، جوارو یا اوربشو اوړه له اوبو سره ګډول چې د ډوډۍ د پخولو لپاره تیار شي ، خمېره کول
اخ و ډب کول ـ کېدل : وهل ټکول کول ، وهل ټکول خوړل
اخېړل : د بوسو ، خاورو او اوبو څخه جوړ اخېړ بام ، دیوال او نورو ورته شیانو ته ورکول .
اخېړول ـ کېدل : اخېړل ولولۍ .
اخېستل ـ کېدل : ۱ ــ د رانیول ، راکول په مانا لکه : قلم اخیستل
۲ ــ د پېرېدل په مانا لکه : بوټ اخیستل ، جامې اخیستل ، ګاڼه اخېستل
۳ــ په نورو بېلو بېلو ماناو لکه : اوراخېستل : اورلګېدل ، سوځېدل . ازموینه اخېستل . امتحان اخېستل . باراخېستل : چا سره مرسته کول ، له چا ستونځه کمول . پت اخېستل : څوک سپکول ، د چا بې عزتي کول . پسې اخېستل : تعقیبول ، ماتول . پوراخېستل : له چا څخه ورکړئ شي بېرته اخیستل ، غچ اخیستل ، ځواک اخېستل : بېوسې کول خوله اخېستل : ۱ مچې کول ، ښکلول ۲ په چا پورې له بېځایه خبرو کولو څخه لاس اخیستل خونداخېستل : لکه د ډوډۍ له خوړلو یا د موزیک له اورېدلو څخه لذت وړل زړه اخېستل : زړه بایلل زوراخېستل : زیاتېدل ژونداخېستل : وژل سااخېستل ۱ تنفس کول ۲ وژل سراخېستل : له کنترول څخه وتل سوراخېستل : لکه د موزیک تال غچ اخېستل : بدله اخیستل ، وار اخیستل غم اخېستل : چا سره غمرازي کول کاراخېستل : څوک بېکارول ، له کاره شړل لاراخېستل : تر کنترول لاندې راتلل لاس اخېستل : تېرېدل ، پسې نه ګرځېدل واراخېستل : غچ اخیستل ، بدل اخیستل واک اخېستل : ترکنترول لاندې راوستل وراخېستل ( د یو څه د لاس ته راوړلو لپاره ټولې لارې کارول او هرې وسیلې ته لاس اچول ) ، پر غاړه اخېستل : منل ، خپله دنده ګرځول پر سراخېستل : مستېدل ، زیاتوالئ راتلل او ددې لړۍ نور څوکړنومونه دادي : په واک اخیستل ، په زوراخیستل ، په سلا اخیستل ، په لاس اخیستل ، په واک اخیستل ، له لاس اخېستل ، تر منځ اخېستل او نور
اداکول ـ کېدل : سرته رسول ، ورکول ( لکه پور ) اجراکول ، پوره کول ( لکه حق ) .
ارتول ـ یدل : ۱ غورځول ، وړاندې اچول ۲ پراخول ( لکه پښې ) ارت نېول ( لکه خوله ) . پښې ارتېدل ( لکه زوم چې د لومړي ځل لپاره د خپلې ناواده ناوې کور ته ځي )
د ارتول په مټ جوړ ځیني کونومونه :
۱ ډبرې ارتول ، کاڼې ارتول ، کاړ ارتول ( کاړ ارتئ = جغل انداز ) ۲ پښې ارتول ، خوله ارتول ، زړه ارتول
ارزانول ـ یدل : بیه ټيټول ، ارزښت لږول
ارزول ـ یدل : بیه ایښودل ، بیه ټاکل ، بیه کول
ارږمئ کښل : له ګېډې څخه ( په تېره بیا له ډوډۍ خوړلو روسته یا د مړښت په وخت کې ) ځانګړي غږ وتل ارږمي کول : لکه ارږمئ کښل
ارغوچېدل : د ویالې پر موړګو د اوبو اوښتل ( په ویاله کې د اوبو د ډېرېدو له کبله ) یا په بل لوښي کې د بل اوبلن توکي داسې زیاتوالئ چې د نوموړي لوښي پر غاړو یا شونډو واوړي .
ارمان کول ـ کېدل : هیله درلودل ، پښيمانېدل ، لاسونه مښل
ارڼي اخیستل : د یو څه د لاس ته راوړلو لپاره ډېر وارختاکېدل ، موخې ته د رسېدو لپاره ګبڼۍ نېول
اروا الوتل : ۱ مړکېدل ۲ وارختاکېدل ۳ یو څه ته ګیچ پاتې کېدل اروا ختل : اروا الوتل اروا وږې کېدل : وږسترګي کېدل
اریانول ـ یدل : د ( څه یا چا ) د ناڅاپي پېښېدنګ یا پېښون په وړاندې غبرګون ښودل ، هک پک کول ، هېښول
اړکول ـ کېدل : د خپل ( واک او ځواک ) په مټ له ( بل چا ) څخه دهغه د هېلي په خلاف ګټه پورته کول ، اړمنول ، مجبورول ، اړیستل اړوتل : اړکېدل اړول : اړکول
اړو و دوړ جوړول : پاڅون کول ، اوښتون راوستل ، وهل ټکول کول
اړول ـ یدل ـ کېدل : ۱ ــ د چپه کول ، نسکورول په مانا لکه : جام اړول ، کاسه اړول ، موټر اړول او نور
۲ــ د بدلول په مانا لکه : ځان اړول ، زړه اړول او نور
۳ ــ د بند اوښتلو او بې ځایه کېدلو په مانا لکه : اورمیږاړول ، پښه اړول ، غاړه اړول ، لاس اړول ، مت اړول
۴ــ په نورو بېلو بېلو ماناو لکه : پام اړول : بل خوا کتل پيغور اړول : بد کار کول چې د خلکو په نږد پيغور ولري څنګ اړول : خوا ګرځول ، چا ته پام نه کول څڼې اړول : ویښته ږمنځول او يوې خوا ته کول خوله اړول : خوله ماتول خوی اړول : خول بدلول زړه اړول : ناامیده کول ژبه اړول : چا سره په جګړه خبرې پيلول سترګې اړول : چا ته کتل سراړول : غاړه غړول ، د چا خبره نه منل له سره اړول : یو کار سر سري کول شااړول : ارزښت نه ورکول غاړه اړول : نه منل لاراړول ، لاس اړول : پر چا برکېدل . مخ اړول : پاملنه کول پر سراړول : چښل پرغر اړول : له غره تېرول پر میرو اړول : څوک لري بیول تر سترګو اړول : له سترګو پناکول له بيخه اړول : لکه ځمکه کولبه کول ، چپه کول له ریښې اړول : له ریښې راایستل له چتې اړول : بې زغمه کېدل له ژبې اړول : له ژمنې تېرول له ژمنې اړول : له قوله تېرول له ګروهې اړول : له عقیدې ګرځول غرمه اړول : پر چا د غرمې ډوډۍ خوړل سور اړول : لکه په موسیقۍ کې تال بدلول چا کره اړول : بل کره اوسېدل پښه اړول : سپرېدل لکه پر سایکل پښه پر پښه اړول : بې پروا کېناستل پر اړول : ګنا پر بل چا تپل او په هغه اقرار کول سره اړول : سره ګډوډول سترګې مړې اړول : خجالت ایستل ، شرمېدل په غم اړول : په غم اخته کول ، په غم ورپېښول
اړیستل ـ کېدل : اړکول ، تراغیز لاندې راوستل ، ناچارول
ازادول ـ یدل : فشار او تنګونکي چاپېریال لري کول ، پخپل واک او خوښه پرېښودل ، خپلواکول ، پخپله خوښه پرېښودل
ازارول ـ یدل : په ستونځه کې اچول ، کړول ، غمول ، ځورول د چا ازاراخیستل : د بېوزله کسانو د ځورلو له کبله بدبختېدل ازارلرل : وبال لرل پر ازار او پر بازار کېدل : رسوا کېدل او سخته جزا موندل
ازمایښت کول ـ کېدل : تجربه کول
ازمایل ( ازمویل ) : په سختیو او ستونځو کې د یو ( چا ) د زغم او غبرګون ځواب لېدل
اسانول ـ یدل : له ( چا څخه یا د چا په وړاندې ) فشار لږول اسانه ګڼل : اسانه شمېرل ، اسانه بلل په اسانه پوهول : د چا د پوهاوي لپاره ساده لارې کتل
استول ـ کېدل : ( څوک یا څه ) په ټاکلي لور د یوې موخي لپاره لېږل
اسره کول ـ کېدل : زغم کول ، زغمل ، خیال ساتل ، نه اړیستل
اسوېلل : د ستړیا ، غم یا خپګان په وخت له خولې څخه د هوا په ایستلو سره غبرګون ښودل ، اسویلي کول
اشناکول ـ کېدل : سره ښې او نږدې اړیکې پيلول ، دوستول
اشر کول ـ کېدل : ډله یز کار کول اشرجوړول : ۱ ډله یز کار کول ۲ زوږ او شور جوړول
اغزنول ـ یدل : ۱ په اغزیو لړل
اغزي کرل : بدکار کول ( کر د ګلو کړه چې سیمه دې ګلزار شي **** اغزي مه کره چې پښو کې به دې خار شي ، رحمان بابا ) اغزي په لار کې اچول : د چا د مختګ مخه نېول د سترګو اغزي کېدل : چا ته بد نیتي کېدل
اغوستل ـ کېدل : جامې په تن کول
اغیړول ـ یدل : زیات خوراک کول چې ( څوک ) پرې بد هضمه او یا ناروغ شي
اغیزمنول ـ یدل : پر ( څه ، چا ) باندې خپل اغیز ښندل ، کارنده کول ، کارول ، ګټورول
اغیزه : کارنده توب ، ګټورتوب
د اغیزې سره په تړښته کې ځيني کړنومونه :
اغیزه کول : اغیزه لرل : تر اغیزې لاندې راتلل : د چا سیورئ پر چا لوېدل تر اغیزې لاندې کېدل : تر اغیزې لاندې راوستل : اغیزه بخښل : اغیزه ښندل :
الاجي کول ـ کېدل : د یوې الې په مټ له پنبې څخه دانې جلاکول
الاکول ـ کېدل : په منډه تلل
الوتل ـ الوځول : د وزرو په مټ مرغان او د الوتکو په مټ انسانان د هوا په لور پورته کېدل ، د هوا په لور تلل
اله ګوله جوړول : اړودوړ جوړول
الېشول : لکه : افغانۍ په نورو پيسو بدلول ، اړول
ام کول : خوړل
امبارول ـ یدل : سر پر سر ایښودل ، ډېرۍ کول
انجړول ـ یدل : سره ګډوډول ، سره پېچل ، سره اوښتل ، سره تاوول ، سره خړ پړ کول ، خرابول . څو بېلګې : ( تار، مزئ ، سیم ) انجړول ، خبرې انجړول ، اړیکې انجړول ، د ( چا ) ماغزه انجړول او نور
انځورول ـ یدل : په مغزو یا خیال کې ، د بېرونیو پېښندو ( پدیدو ) او شتونتیاوو ، بېرته او بیا راګرځول ، رنګول ، ترسیمول ، نقاشي کول
اندیښنه کول ـ کېدل : سوداکول ، زړه ختل ، چرت وړل ، سوچ وړل ، سوچ کې ډوبول ، اندیښمنول اندیښنه لرل : اندیښنه کول ، سودا کول ، زړه ډوبېدل اندیښمنول ـ یدل : سودايي کول ، په چرت کې اچول ، په سوچ کې ډوبول
انګارکول ـ کېدل : چې اور څخه لوګئ لري شي او نګه سکروټې پاتې شي
انګل ـ انګول ـ انګول کېدل : د خرو او ورته نورو څارویو چیغې او کوکې
انګولا جوړول : شور او زوږ جوړول
انګولل : د سپیو لېوانو او نورو ورته ځناورو چیغې او کوکې
انګېرل : شمېرل ، ګڼل
اڼول ـ کېدل : ټولول ( لکه : اینځران ، بنګړۍ ، رومیان او بانجان )
اوارول – یدل : هم کچه کول ، په یوه کچه کول ، سمول ، کندې کپرې لري کول ، لوړه ژوره برابرول ، حلول
اوا په سرکې کېدل : مغرورکېدل
اوبدل ـ کېدل : جوړول ( لکه : ټوټه ، رخت ) ، بڼل ( لکه : کټ ، کجاوه ، کتولئ )
اوبلنول ـ یدل : نري کول ، اوبه کول
اوبول : اوبه کول ، اوبه رسېدل اوبه خړول : پلمه جوړول اوبه په سترګو کې درېدل : خجل کېدل ، شرمېدل اوبه تر ورخ تېرېدل : وخت له لاسه ورکول ، اوبه کول : اوبه رسېدل اوبه اچول : اوبه پاشل ، اوبه شیندل ، اوبه کارول ، اوبه تویول اوبه لګول ـ کېدل : اوبه په کاروړل ، اوبه کارول ، له اوبو ګټه اخیستل اوبه کېدل : لکه واوره چې ویلې او اوبه شي ، ویلي کېدل ، له غمه اوبه کېدل ، له قاره اوبه کېدل اوبېدل : ( څه ، چا ) ته اوبه رسېدل ، اوبه کول اوبه په پېچومې ختل : د یوه کار ناشوني کېدل پر اور اوبه اچول : د شر او پسات مخه نېول تر اوبو تږئ پورې ایستل : غولول ، تېرایستل تر اوبو دمخه ګاولې ایستل : د وړ او مناسب وخت څخه دمخه کار پیلول اوبه خوړل : سرچینه نېول ، پيلېدل لکه دا ځمکه له لويي ویالې اوبه خوري .
اوتې بوتې ویل : چټې خبرې کول ، بې ګټې خبې کول ، خوشې خبرې کول ، اپلتې ویل
اوپره کول ـ کېدل : ( لکه : خاوره اوپره کول ، ځمکه اوپره کول ) ، برڅېرنول ، اومول ، سطحي کول ، نرمول
اوچتول ـ یدل : پورته کول ، جیګول ، لوړول ، هسکول ، درنول ، نازول ، ګرانول ، ( د څه ، چا ) ارزښت ورزیاتول
اور : د اور ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
اوراچول : شر اچول اوراخیستل : په قارېدل اور پر بلول : شر اوچتول اور ته لوېدل : په اور کې اچول ، کار ځنډول اور ته نېول : له سختۍ سره څوک ورمخامخول اورګډول : شرګډول اورلګول : خوند کول لکه چې وايي : تورو سترګو پر ما اور ولګاوه اور پورې کول : پسې نه ګرځېدل اور ورته کول : زیات او بېځایه لګښت کول اور وژل : د شر مخه نېول اور پر سر بلېدل : په قارېدل اورلوبه کول : د جشن او نورو ملي ورځو په وخت کې وګړي پټاکۍ الوزوي ، ډزې کوي او خوښي کوي له مخه اور ورېدل : په قارېدل اور سره لوبې کول : د ژوند سختې اسانه ګڼل په اور اوبه اچول : د شر او پسات مخه نېول اور اورېدل : سختي پېښېدل لکه بیي لوړېدل
اورمېږ : د اورمېږ ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
اورمېږ اړول : سرغړول اورمېږماتېدل : چا ته زیان رسېدل اورمېږ کږول : له چا هیله کول او نور
اورول ـ یدل ـ کېدل : ترغوږور رسول ، وریادول ، ور په زړه کول
اوړول - کېدل : نسکورول ، چپه کول ، سر په څېړۍ کول اوړېدل : اوښتل ، نسکورېدل ، چپه کېدل
اوړه کول ـ کېدل : میده کول د اوړو پزه ورایښودل : پر شرمېدلې سړي یو څه پرده اچول په اوړو کې شګه درلودل : شک کول ، شکمنېدل ، په زړه کې څه پټه خبره درلودل
اوږدول ـ یدل ـ کېدل : د یو څه اوږدوالئ زیاتول ، غځول ، کشول .
اوږدول له ځينیو نومونو سره په تړښته کې کارول کیږي :
خبره اوږدول ، شخړه اوږدول ، لاره اوږدول ، وخت اوږدول ، پریکړه اوږدول ، پلمه اوږدول او نور
اوږه : د اوږې ( ويي ) په مټ جوړ ځيني کړنومونه :
اوږه پورته پورته اچول : بېځایه غرور کول اوږه ایستل : غاړه غړول ، پړه په غاړه نه اخیستل پراوږه اخیستل : د چا په غم کې ځان ورګډول له اوږې غورځول : له ځانه بار کمول اوږې سپکول : ستونځې له منځه وړل اوږې درنول : چې د چا مخې ته ډېر کارونه پراته وي اوږه کښل : د کار د نه کولو لپاره پلمې جوړول اوږه ورکول : چا ته د ملاتړ ژمنه ورکول پر اوږه ګرځول : په ریښتیا سره د چا خدمت کول پراوږو وراچول : پر چا کار ورتپل ، پرچا کار وربارول اوږه نېول : کار ته اوږه ورکول ، کار په ټینګار سره کول او نور
اوسوزکول ـ کېدل : خواشیني ښکاره کول ، خوابدي ښکاره کول
اوسول : مېشتول ، مېشت ساتل ، استوګن کول اوسېدل : ژوند کول ، ژوند تېرول ، مېشتېدل ، استوګن کېدل د چا په سیورې کې اوسېدل : سره ګاونډ کې اوسېدل ، سره ګاونډي اوسېدل
اوسېلل : د غم ، خپګان ، ستړیا او داسې نورو په وخت کې له خولې د ناخوښۍ غږ ایستل ، اوسیلي ایستل ، اه ایستل
اوښ په بډه وهل : لوی درواغ ویل ، ښکرور درواغ ویل ، له جامو سره د چا په سترګو کې ورننوتل
اوښتل : نسکورېدل ، چپه کېدل ، سر په څېړۍ کېدل
اوښتون پېښېدل : انقلاب کېدل ، د ټولنې په ژوند کې ژور بدلون راتلل اوښتون راوستل : اوښتون پېښېدل
اومول ـ یدل : د پوخ مقابل ، خامول ( بل شي چې اوم شي پخیږي ، خو سړئ چې اوم شي نه پخیږي ، متل ) په اومه تار تړل : څوک په هیله او امید کې پریښودل
اویجه : د خدای پر اویجه څوک نه پریښودل : له چا سره زیاته دوښمني کول
ایټکي کول : له ډوډۍ خوړلو روسته ، له خولې ځانګړئ غږ راوتل
اېره کول ـ کېدل : ۱ سوځول او په خاورو بدلول ۲ خجالت ایستل ځان ایره کول : ډېر زیارګالل ارزو ایره کول : ناکامېدل ، ارزو خاورې کول
ایسارول ـ یدل : ځنډول ، ټالول ، مخه نېول ، بندول ، درول
ایستل : بهرول ، بېرونول ، شړل ، غورځول ، رابرسېره کول ، اچول ، لاندې کول
دایستل په مټ جوړ ځيني کړنومونه :
بڼکې ایستل ، بېخ ایستل ، پریيستل ، پښې ایستل ، ځان ایستل ، خوله ایستل ، خېټه ایستل ، زړه ایستل ، سټه ایستل ، له زغم ایستل ، زګېروي ایستل ، زیارایستل ، سترګې ایستل ، سرایستل ( چرګوړې له هګۍ څخه سرایستلئ دئ ) ، کېیستل ، لاس ایستل ( هغه د کوچني هلک لاس له بند څخه ایستلئ دئ ) ، لاس ایستل ( هغه له ګټې څخه لاس ایستلئ دئ ) ، لاندې ایستل ، ننه ایستل ، په بېړه ایستل ، په چیغوایستل ، په زورایستل ، په زغم ایستل ، په غورایستل ، په کوکوایستل ، په لاره ایستل ، له پام ایستل ، له خیاله ایستل ، له زړه ایستل ، له زوره ایستل ، له غوږایستل ، له کارایستل ، له ګوره ایستل ، له کوره ایستل ، له لارې ایستل ، له سترګو ایستل ، له هوډه ایستل ، میدان ته راایستل : رسوا کول
ایسته کول ـ کېدل : لري کول ، اخوا کول ، غورځول
ایسول : ښکلا وربخښل ، ښکلي کول
ایسېدل : څرګندېدل ، ښکاره کېدل ښه ایسېدل : ښه راتلل بدایسېدل : بدراتلل
ایشول ـ کېدل : خوټول لکه اوبه ، د اوبلن شي لکه اوبه دومره تودول چې په بړاس بدلې شي
اېښودل ـ کېدل : د غولي پر مخ د یو شي لګول
د اېښودل په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
باراېښودل ، پل ایښودل ، پورایښودل ، پيټئ ایښول ، تن اېښودل ( ايلېدل ) ، ډبره اېښودل ( بنسټ ایښودل ، جاري کول ) ، زړه اېښودل ( منل ) ، سرایښودل ( تسلیمېدل ) ، غاړه اېښودل ، غوږایښودل ( غوږ نېول ) ، لار ایښودل ( جاري ساتل ) ، لاس اېښودل ( په نښه کول ، ټاکل ) ، نومېښودل ، واراېښودل ، وخت اېښودل ، هوډاېښودل ، پرتندي ایښودل ، پرځمکه ایښودل ، پرمېزایښودل ، په تاخچه کې ایښودل ، په جیب کې ایښودل
اېلول ـ یدل : غاړه ایښودلو ته اړیستل ، غاړه ایښودل ، منلو ته اړینول ، تن ایښودلو پورې د ( چا ) اړیستل ، تن ایښودل ، تابع کول ، نېول
اېله کول ـ کېدل : پریښودل ، خوشي کول ، خپلواکول
د ایله ( ويي ) په مټ جوړ ځيني کړنومونه :
اېله بلل ، اېله پرېښودل ، اېله ساتل ، اېله شمېرل ، اېله کول ، اېله کېدل ، اېله ګڼل او نور
اېلېدل : تن ایښودل ، غاړه ایښودل ، تابع کېدل ، تر امر لاندې راتلل
په ب توري پيل کړنومونه :
باباکول : چا ته د بابا د ویاړنې نوم وربخښل
بابولالې ویل : ۱ یو ډول محلې سندرې دی ۲ خوشي خبرې کول ، چټې خبرې کول
بابول ـ یدل : دودول ، رواجول
بابېړئ کول ـ کېدل : د یوې ناروغۍ د لږ څه ښه کېدو روسته ، د ناروغۍ بېرته راګرځېدل
باټول ـ یدل : لمسول ، هڅول
باټې وهل : هسې خبرې کول چې کېدل يي شونې نه وي ، یا د چا له لاسه پوره نه وي او یا يي څوک په لویلاس نه غواړي پلې کړي ، لاپې وهل ، غورې کول ، سینه ډبول ، ټټروهل باټې ویشتل : باټې وهل
بادول ـ یدل : هوا ته نېول ، باد ته نېول ، تر باد لاندې راوستل . درواغ بادول : ډېرې لاپې وهل ، داسې خبرې کول چې کېدل يي شونې نه وي . بادالوتل : هوا لګېدل . باد په توره وهل : لاپې ویشتل ، باټې وهل . باد پیمانه کول : بې ګټې کار کول . بادخوړل : ۱ د جذام په ناروغۍ اخته کېدل . ۲ زنګل ، ټال خوړل . بادوتل : هوا بېرون ته خارجېدل ، تيزاچول . په څنګیزه توګه ؛ ( څوک ) له واک ، ځواک ، دریځ او سړیتوب څخه لوېدل . بادوهل : ( چا ) ته هوا رسېدل ، زکام کېدل . تربادسپکول : بې عزته کول ، څوک ډېر سپکول ، چا ته په سپکه سترګه کتل
بادي کول ـ کېدل : ۱ د باد تر اغیزې لاندې راتلل ، په باد چلول ( لکه بادي ژرنده ) ۲ د چا ګېډه پړسیدل او بادي کېدل
باراچول : ۱ ورئ اچول ، سټه ایښودل ، بارول ، پيټئ ایښودل ۲ په څنګیزه توګه ؛ پړه اچول ، ملامتول باراړول : بار چپه کول ، بار لري کول ، بارغورځول بارتړل : ۱ بارول ۲ کډه کول ، کوچېدل بارچپه کول : بارغورځول ، بارلري کول ، باراړول بارچلول : باروړل ، بارکښل بارول ـ یدل ـ کېدل : ۱ بارتړل ، کډه کول ، کوچېدل ۲ په څنګیزه توګه ؛ تلل ( چې څوک په قار سره چا ته ووايي چې بارکړه ، یانې ځه )
باندې کول ـ کېدل : د پخولو په موخه یو ( څه ) په دېګ کې اچول ، دېګ باندې کول
بایلل ـ کېدل : له لاسه ورکول ، تاوان کول
د بایلل په مټ جوړ خیني کړنومونه :
اسره بایلل ، بخت بایلل ، پت بایلل ، تخت بایلل ، توښه بایلل ، ځان بایلل ، ځواک بایلل ، دریځ بایلل ، رنګ بایلل ، زربایلل ، زړه بایلل ، زغم بایلل ، زوربایلل ، سربایلل ، شته بایلل ، ښکلا بایلل ، لښکربایلل ، لویابایلل ، لیدبایلل ، مټ بایلل ، ملاتړبایلل ، ننګ بایلل ، نوم بایلل ، وخت بایلل ، وړتیابایلل ، وس بایلل او نور
ببرول ـ یدل :۱ رسول ، لویېول لکه: واښه ببرول ، ویښته ببرول ، سرببرول ۲ پړسول ، لوی نېول لکه : ځان ببرول ، ځان ببرنېول ، ځان پړسول ، ځان ښودل
بچول ـ یدل : خوندې کول ، ساتل ، ژغورل ، ګوښه کول ، څنګ ته کول ، شاته کول ، لرې کول
بخښښ کول ـ کېدل : چا ته یو شي یا څيز وړیا ورکول ، دعا کول
بخښل ـ کېدل : وړیا ورکول ، د چا له تېروتنې تېرېدل
بخۍ کول ـ کېدل : ګنډل ، په څنګیزه توګه ؛ ټینګارکول ، په خپله خبره یا ژمنه درېدل
بد : د ښه مفابل ، زیانمن ، په تاوان
د بد ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
بدپوهول ، بدخرڅي کول ، بدخويي کول ، بدډوله کول ، بدراتلل ، بدرټل ، بدکول ، بدرنګول ، بدژبي کول ، بدسترګي کول ، بدسلوکي کول ، بدګماني کول ، بدلارې کول ، بدمخي کول ، بدمرغه کول ، بدنامول ، بدنیتي کول ، بدښکنځل ، بدګرځېدل ، بدګوزاره کول ، بدول ، بدوهل ، بد ویل ،، بدي کول ، بدي کېدل
بدول ـ ېدل : د ښه مفابل ، په زیان کېدل ، د زیان لامل ګرځېدل
د بدېدل په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
بخت بدېدل ، خوابدېدل ، زړه بدېدل ، منځ بدېدل ، نیت بدېدل او نور
بدلول : اړول ، په بله کول ، تغیرورکول
بدلون راوستل : تغیر پېښول بدلون پېښېدل : تغیر پېښېدل
بدرګه کول ـ کېدل : مخه ښه کول ، ملتیاکول ، ملګري کول ؛ بدرګه که محبت راسره نه وای***** یکتنها به په خونخوارو لارو تلل څوک ، خوشحال بابا
بدله اخېستل : چا سره ورته چلند کول ، غچ اخیستل ، پوراخیستل ، وار اخیستل
بدله ورکول : تاوان ورکول ، غچ اخیستل
بدلېدل : په بڼه یا منځپانګه کې اوښتون پېښېدل ، تغیرخوړل
بډای کول ـ کېدل : په بڼه یا منځپانګه کې ورزیاتول ، شتمنول
بډې اخېستل : د یوه کار د سرته رسولو په بدله کې ، له چا ناقانونه پیسې یا د پیسو بدله ترلاسه کول ، بډې خوړل
بډې خوړل : رشوت اخیستل ، بډې اخیستل
بډې ورکول : بډې خور ته ، د کار د سرته رسولو په بدله کې ناقانونه پيسې ورکول
بډې وهل : چمتو کېدل ، تیارېدل
برابرول ـ یدل : په یوه کچه کول ، په یوه اندازه کول ، ورسمول ، ورسیخول ، سمبالول
بربادول ـ یدل : له منځوړل ، ورانول ، زیان ورپېښول
بربنډول ـ یدل : ۱ له چا جامې ایستل ، لوڅول ، لغړول ، په ډاګه کول ، ښکاره کول ۲ رسواکول ، څوک په بده بڼه ښودل
برڅېرول ـ یدل : له منځپانګې څخه بڼې یا بېرون ته راایستل ، څرګندول ، ښکاره کول ، راسپړل
برخه کول ـ کېدل : ټوټه کول ، ونډه کول ، څوک په یوه ښېګڼه کې راګډول یا شریکول
برغنډ جوړول : د تبر یا ارې په مټ ، لرګئ داسې توږل چې کېوتې او ننوتې برخه په کې جوړه شي . په څنګیزه توګه ؛ څوک ټپي کول
برغنډول ـ یدل : برغنډ جوړل
برګول ـ یدل : سپين او تور کول ، رنګ په رنګ کول ، په څنګیزه توګه؛ ځان په قارنېول ، په قارول
د برګول ـ یدل په مت جوړ څو نور کړنومونه :
سترګې برګول ، ځان برګول ، ځان برګ نېول ، اسمان برګېدل
برمته کول ـ یدل : د بدلې ، غچ او یا د پيسو د لاس ته راوړلو په موخه ، ځان سره څوک ساتلئ لرل او کېنول ، یرغمل نېول ، څوک یرغمول
برمه کول ـ کېدل : د سوري جوړولو د یوې الې په مټ ، په لرګي یا دیوال کې سوري جوړول
برندول ـ یدل : د قار په موخه سترګې رااوښکل ، سترګې برندول ، سترګې برګول
بریالي کول ـ کېدل : د یوې چارې یا کار سرته رسول
بریدکول ـ کېدل : پر چا باندې تېرئ کول ، یرغل کول ، چاره یا کار پيلول
بریښول ـ یدل : ځلول ، پړکول ، غاښونه بریښېدل : د تریو شي د خوراک په وخت کې په غاښونو کې چا ته ځانګړئ احساس پيدا کېدل د سینې بریښېدل : سینه دردېدل
بریښلیکول ـ یدل : د اینټرنيټ په مټ پیغام استول
برئ : لاس ته راوړنه ، یو څه تر ګوتو کونه
د بري ( ويي ) په مټ جوړ ځيني کړنومونه :
برئ ګټل ، برئ ترګوتو کول ، بري ته رسېدل ، برئ موندل ، برئ راوړل ، لاس بري کول
برېدل : بریالې کېدل ، ګټه کول ، لاس ته راوړل لاس برېدل : بریالیتوب ګټل ، برئ تر ګوتو کول
بړاسول ـ یدل : اوبلن توکي ( مایعات ) لکه اوبه دومره تودول چې په بړاس ( غاز ) بدلې شي
بړچول ـ یدل : ۱ لکه توره له تورکښ راایستل چې ځانګړئ غږ لکه بړچ کوي ۲ له ډېرو سړو یا یخ څخه د چا ریږدېدل
بړوسول ـ یدل : ځان خپه نېول ، ځان تریو نېول ، ځان مرور نېول
بړیڅول ـ یدل : مريي کول ، غلامول
بسول ـ یدل : پایته رسول ، سرته رسول ، چوپ کول ، پریکول
بسیاکول ـ کېدل : د ( چا ) اړتیاپوره کول ، ارامول ، هوساکول
بشپړول ـ یدل : پوره کول ، سرته رسول ، پایته رسول ، ترسره کېدل
بښل ـ کېدل: د چا له تېروتنې ورتېرېدل ، چا ته یو څه وړیا ورکول
بغول ـ یدل : له ( چا ، څه ) څخه د بغ غږ ایستل ، لکه توغندئ ایشتل ، لکه بزه بغیدل
بګېلول ـ یدل : پشا بېول ، د چا ځواک پایته رسول ( لکه مړز بګېلول )
بلاربول ـ یدل : لکه د غوا چې پرې د غوايي له ختلو روسته بچئ په نس شي . د جنسي ګډ ملاستې په پایله کې ، د ښځې ماشوم په نس کول
بلدول ـ یدل : اشناکول ، روږدې کول ، ( چا ) ته لارښودل ، ور پېژندل
بلل ـ کېدل : کوژدې ، واده ، میلمستیا ، غونډې او نورو ناستو او لېدنو کتنو ته ( څوک ) راغوښتل ، له ( چا ) څخه د راتګ هیله کول ، یادول
بلواکول ـ کېدل : اړودوړ کول ، اله ګوله جوړول
بلوسل : ازارول ، د چا مزاحم کېدل
بلوسول ـ یدل : کرکه ورښودل ، په یرغل راوستل
بلول ـ یدل : لګول ( لکه اور ) ، روښانول ( لکه ډېوه ، څراغ )
بندول ـ یدل : مخه نېول ، درول ، مخنېوئ کول
بنګول ـ یدل : له ( چا ، څه ) څخه د بنګ غږ ایستل ، لکه مچان بنګول ، ځان سره بنګېدل
بنۍ وهل : د کارالې نوم دئ چې پښ يي د اور لګولو او زیاتولو لپاره پخپل کارغالي کې کاروي
بڼول ـ یدل : بنګول
بوټ وتل : بوټ چې د راوتلی په مانا دي ، د یو شمېر ویینو سره په تړاو کې ، تړښتي کړنومونه جوړوي لکه :
ــ زړه بوټ وتل ، سترګه بوټ وتل ، لاس بوټ وتل ، ملابوټ وتل او نور
ــ له اوبو بوټ وتل ، له پېښې بوټ وتل ، له ځنګل بوټ وتل ، له سختې بوټ وتل او نور بوټ ایستل : زړه بوټ ایستل ، سترګه بوټ ایستل ، لاس بوټ ایستل ، ملابوټ ایستل او نور بوټول : تندئ بوټول ، خوله بوټول ، شونډې بوټول ، کونه بوټول او نور
بوټول ـ ټېدل : راوتلي نېول ، راایستل
بوڅول ـ یدل : راوتلي نېول لکه غوږونه ، څک نېول ، بوڅ نېول
بوختول ـ یدل : لګیاساتل ، اخته کول ، اخته ساتل ، مشغولول
بورول ـ یدل : ملا ماتول لکه مور دې درباندې بوره شي
بوږول ـ یدل : غورځول ( په زور سره )
بوغول ـ یدل : پړسول ، هوا ورکول لکه ترومپيټ
بویول ـ یدل : د پزې په مټ حسول لکه د ګل بوی
بڼه : څېره ، شکل
د بڼې ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
بڼه غورځول ، بڼه اچول ، بڼه بایلل ، بڼه بدلول ، بڼه ایستل ، بنه غوړېدل ، بڼه سپورېدل ، بې بڼې کېدل ، بې بڼې کول ، له بڼې څرګندېدل او نور
بهرول ـ یدل : بهر ته ایستل ، بهر ته شړل ، بېرونول ، ( له ) هېواده ایستل
بهول ـ یدل : روانول لکه اوبه او نور اوبلن توکي
بې : د نفې وییکئ دئ
د ( بې ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
بې اسرې کول ، بې ارزښته کول ، بېزوره کول ، بې پرواکول ، بې پته کول ، بې توښې کول ، بیټول ، بې چرته کول ، بېچاره کول ، بېځایه کول ، بې زوره کېدل ، بې ژبې کول ، بې ژبې کېدل ، بېساکول ، بېساکېدل ، بې ستره کول ، بې ستره کېدل ، بې سته تلل ، بې سته جنت ته نه تلل ، بې سته بلل ، بېسده کول ، بېسده کېدل ، بېسکه کول ، بېسکه کېدل ، بېسیاله کول ، بې سیاله کېدل ، بې شرمي کول ، بې شرمي کېدل ، بېکارول ، بېکارېدل ، بې ګټې کول ، بې ګټې کېدل ، بېلارې بیول ، بېلارې تلل ، بېلاري کول ، بېلاري کېدل ، بېلګه کول ، بېلګه کېدل ، بې واره کول ، بې واره کېدل ، بېواکه کول ، بېواکه کېدل ، بېوزله کول ، بېوزله کېدل ، بېوسه کول ، بېوسه کېدل ، بې وسلې کول ، بې وسلې کېدل ، بې هوښه کول ، بې هوښه کېدل ، بې هیلې کول ، بې هیلې کېدل او نور
بیانول ـ یدل : څرګندول ، ویل ، روښانول
بیټول ـ یدل : کړوپول
بیخ : ریښه ، سټه
د بیخ ( ويي ) په مټ جوړ ځيني کړنومونه :
بېخ اچول ، بېخ ایستل ، له بېخه ایستل ، بېخ نېول ، بېخوتل ، له بېخه وتل ، له بېخه ورکول ، له بېخه لوېدل
بېړاکول ـ کېدل : له خبرو اچول ، له خبرو غورځول
بېړه کول ـ کېدل : تلوارکول ، چابکي کول ، چټکي کول ، چټک اوسېدل ،
بېزار ول ـ یدل : له ( ځانه ، ژوند ) خپه کول ، زړه تورول ، زړه بدئ کول ، خواشیني کول ، کرکه کول
بېلول ـ یدل : جلاکول ، سره پرانیستل
بیمه کول ـ کېدل : د ژوند د هوساینې او ډادمنتوب لپاره د ځینو مرستندویه ټولنو سره ( ځان ) ثبتول
بېول ـ کېدل : مخې ته وړل ، مختګ ته هڅول
بیه کول ـ کېدل : په پيسو د یو څیز یا توکی ارزښت ټاکل ، بیه ایښودل
په پ توري پیل کړنومونه :
پاتې راتلل : موخې ته نه رسېدل ، برئ نه تر لاسه کول
پاتې کول : په پخواني حالت اوسېدو ته هڅول ، ځنډول ، ستنول ، نه تلل
پاتې کېدل : اغیزه پاتې کېدل ، ځوان پاتې کېدل ، روسته پاتې کېدل ، غم پاتې کېدل ، نوم پاتې کېدل ، وخت پاتې کېدل ، ویاړپاتې کېدل ، یادپاتې کېدل او نور
پاڅول ـ یدل ـ کېدل : له ارام حالت څخه نوي او ژوندې حالت ته هڅول ، جیګول ، پورته کول ، ویښول ، لوړول ، هسکول
پاڅون کول : چې یوه ولسې ډله د خپلو غوښتنو لپاره پاڅيږي
پارچاوول ـ یدل : درول ، ستنول ، بندول ، مخه نېول ، په ټپه درول
پارول ـ یدل ـ کېدل : لمسول ، هڅول ، ترول ، چوکه کول ، ویښول .
ځیني بېلګې يې لکه : مچۍ پارول ، قارپارول ، زړه پارول او نور
پاسره کول ـ کېدل : بلې ورځې ته ساتل ، زیرمه کول ، خوندي کول ، توښه کول
پاشل ـ کېدل : شیندل . ځيني بېلګې يې لکه : تخم پاشل ، اوبه پاشل
پاکول ـ کېدل : سوتره کول ، کره کول
پالل ـ کېدل : لمانځل ، ګروهه لرل ، ادامه ورکول ، روزل ، چا سره په ملتیا تلل ، پله پسې ملتیا درلودل
پام : د چا خوا یا لورئ ځانته راګرځونه ، توجه اړونه
د پام ( ويي ) په مټ جوړ ځيني کړنومونه :
پام ساتل ، له پام غورځول ، پام کول ، پام لرل ، پام نیول
پامول : د ( چا ) خوا یا لورئ ځانته راګرځول ، پوهول
پاملرنه کول : څارنه کول ، تر نظر لاندې لرل
پانګه اچول : پانګه ایښودل ، پانګه توښه کول ، پانګه پاسره کول
پاڼسي کول ـ کېدل : په دار ځړول ، غرغره کول
پای ته رسول ـ رسېدل : سرته رسول ، ترسره کول ، بشپړول
پایله اخیستل : نتیجه ترلاسه کول بې پایلې کېدل : څه نه ترلاسه کول ، ناکامېدل پایلې ته رسېدل : پایله اخیستل پایلې ته کتل : نتیجې ته انتظار کښل پایله ورکول : ګټه رسول ، ګټور پریوتل
پایېول : پای ته رسول
پایېدل : پاتې کېدل
پتمنول ـ یدل : نمانځل ، درنول ، په درناوي سره پالل
پته لګول ـ لګېدل : پته اخیستل ، ( ځان ) ته مالومات لاس ته راوړل
پتیېل ـ کېدل : هوډ نېول ، پيلول ، هیله کول
پټول ـ یدل ـ کېدل : ۱ د ( څه ) لاندې غلي کول ، له پامه غورځول ، مخ اړول ۲ غلاکول
پچه اچول ـ کېدل : بخت لوبه کول ، د یو څه د لاس ته راوړلو په موخه په وار کې درېدل . د بېلګې په ډول : د فوټبال لوبغاړو تر خپل منځ پچه واچوله ، چې کومه لوبډله به د میدان ښۍ او کومه ډله به کیڼ اړخ ته دریږي .
پڅول ـ یدل : د تېره کول مقابل ، د بېلګې پتوګه چاړه پڅول
پڅ پڅ کول : ( چا ) ته په غوږ کې خبرې کول ، ورو خبرې کول ،
پڅنګول ـ یدل : ګوښه کول ، غاړې ته کول ، بچول ، خوا ته کول
پخلئ کول : ۱ پخول ۲ تاکید کول
( له ) پخوا : له پخوا ( ويي ) سره په تړښته کي ځيني کړنومونه :
( له ) پخوا پېژندل ، ( له ) پخواتیارول ، ( له ) پخوا چمتوکول ، ( له ) پخوازړه بایلل او نور
پخول ـ یدل : ۱ پخلي کول ۲ لکه مېوه هغه وخت او حد ته رسېدل چې د خوراک وړ شي
پراخول ـ یدل : اندازه زیاتول ، غځول ، ارتول ، پلنول ، هراړخیزکول
پرانېستل ـ کېدل : ۱ پيلول لکه غونډه ۲ وازول لکه غیږه ۳ سپړل لکه غوټه
پرانیسته کول : پرانیستل
پرتله کول ـ کېدل : سره میچ کول ، سره برابرول ، سره اندازه کول
پرتې ویل : چټي خبرې کول ، اپلتې ویل ، ګډې وډې خبرې کول چې څوک يي په مانا پوه نه شي .
پرځول ـ یدل : کېدل : له لاس وپښو غورځول ، پر مځکه ایشتل ، پریستل
پرخواکول ـ کېدل : د چا خوا یا لور پياوړئ کول ، د چا خوا یا لور درنول ، ملاتړکول
پرده ساتل : د چا پت ساتل ، د چا تېروتنه پټول
پرده کول ـ کېدل : پرده ساتل
پردئ کول ـ کېدل : د خپلول مفابل ، له ځانه ګوښه او لري کول ، له ځانه خپه کول
پرځول ـ یدل : څاڅکي څاڅکي اوبه پاشل
پرسدول ـ یدل : ویښول ، په هوښ راوستل ، هوښمنول
پرخه لوېدل : ( په تېره بیا ) د شپې له خوا کله چې اسمان شین وي ، له هوا څخه د میده باران د څاڅکو په شان څاڅکې اورېدل
پرکالول ـ یدل : سستول ، کمزوري کول ، بېهوښه کول
پرکټې لرل : د بلې ښځې یا بل میړه څخه ماشوم درلودل
پرګه لرل : خپلوان درلودل
پرمختلل : وده کول ، برئ ته نږدې کېدل یا برئ تر لاسه کول
پرمخبېول : مخ ته کول ، وده ورکول
پرنجول ـ یدل : له پزې څخه په تېزۍ سره د هوا او اوبلنو توکو ( ګړنګ ) وتل ، لکه د والګي په ناروغۍ کې
پرواکول ـ کېدل : پام ساتل ، خیال ساتل ، درناوئ کول
پروا لرل : د چا خیال ساتل ، پرواکول
پروت کول : پوځي ژبه ده ، څملاستل ، پرېوتل
پرې ایستل ـ وتل : غورځول ، له پښو غورځول ، پر مځکه ایشتل ، څملول
پرېښودل ـ کېدل : ( څوک ، څه ) پخواني حال ته وروستل ، خپلواکول ، ایله کول ، لاس اخیستل ، ( ترې ) په څټ کېدل
پریکړه کول ـ کېدل : هوډ نېول ، خبره غوڅول ، کړنه ترسره کول ، تړون کول ، خبره تړل
پریکول ـ کېدل : غوڅول ، په چاکو یا بل تېره شي څېرل
پرې مینځل ـ کېدل : ( زیات مهال ) په اوبو پاکول لکه : ځان پرې مینځل ، لاس پرې مینځل
پرېوتل ـ ایستل : له لوړ حالته ټيت حالته ته کوزېدل ، غورځېدل.
د پرېوتل په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
تندرپرېوتل ، ټکه پرېوتل ، زړه پرېوتل ، غدۍ پرېوتل ، له بخته پرېوتل ، له پت پرېوتل ، له تخته پرېوتل ، له ځانه پرېوتل ، له ځواکه پرېوتل ، له زړه پرېوتل ، له زوره پرېوتل ، له اسمانه پرېوتل ، له شانه پرېوتل ، له غمه پرېوتل ، له واکه پرېوتل ، له وسې پرېوتل ، پړمخه پرېوتل ، پشاپرېوتل
پرېولل : پريمینځل
پړسول ـ یدل ـ کېدل : د هوا په مټ د یو ( شي ) په اندازه کې زیاتوالئ راوستل پړسېدل : د ناروغۍ له کبله د بدن ( غړئ ) پړسېدل له غمه پړسېدل : ډېر غم کول له قاره پړسېدل : ډېر فار کول
پړکول ـ کېدل : ګرمول ، ملامتول ، پړه پر ( چا ) اچول
پړه اچول : ګرمول ، پړول ، ملامتول
پړ کول ـ کېدل : ۱ ځلول ، بریښول . د بېلګې پتوګه : توره پړه کول ۲ رپول لکه ؛ جنډه ، بیرغ
پزه : د پزه ( ويي ) په مټ جوړ ځيني کړنومونه :
۱ پزه په هوا نېول ؛ کبرجنېدل ، ځان مهم او ستر ګڼل ۲ پزه پرېکول ؛ شرمول ، ټيټ سترګي کول ، کم راوستل ۳ پزه تروه کول ؛ په څنګیزه توګه : قارېدل ، مرورېدل ۴ پزه نه درلودل ؛ پت او شرم نه درلودل ۵ پزه وتل ؛ د زیاتې تبې له کبله تبخال وتل ۶ پرپزه مچ نه پريښودل ؛ زیات کبرجنېدل ، ډېر کبرکول ، ځان لوی اومهم ګڼل ۷ پزه سوڼول
پساتې کول ـ کېدل : خرابي کول ، ویجاړول ، ګډوډول ، ورانئ کول ، شرجوړول
پس پسئ کول ـ کېدل : د چا په غوږ کې ورو خبرې کول ، ګنګوسئ کول ، چا پسې سپکې سپورې ویل ، د چا بد ویل
پستول ـ یدل : نرمول ، خیشتول ، په څنګیزه توګه ؛ وهل ، ډبول
پسولل : په ګاڼه سمبالول ، په ګاڼه ښکلي کول ، سینګارول
پسې : د پسې ( کړول ) په مټ جوړ ځيني کړنومونه :
پسې کول ـ کېدل : چا پسې ( څوک ) استول ، تر تعقیب لاندې راوستل پسې اخیستل : پسې کېدل . پسې راتلل : جاري کېدل ، پایښت موندل
پشاکول ـ کیدل : ۱ په شا تمبول ، شاته کول ، شاته پریښودل ۲ ( څوک ، څه ) پر شا وړل ، پيټئ پر شا کول
پښه : د پښه ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
۱ پښه ارتول ( ارتېدل ) ؛ د نکاح له تړلو روسته زوم ته د ناوي د لېدلو اجازه ترلاسه کېدل ۲ پښه اخیستل ؛ کله چې ماشوم نوئ په پل ایښودلو راځي ۳ پښه پر پښه اړول ؛ بېکاره کېناستل ، کار نه درلودل ۴ پښه پر تېرول ؛ ترې تېرېدل ، لاس اخیستل ، له پامه غورځول ۵ پښې راټولول ؛ ځان ایستل ، ځان له میدانه ایستل ۶ پښه نېول ؛ پلمه کول ، پلمه جوړول ، کم کم تلل ۷ پښې اخیستل ؛ چټکي کول ، بېړه کول ۸ پښې پسې وراخیستل ؛ زړورېدل ۹ پښې پسې لوڅول ؛ په یو څه پسې ګرځېدل ، لټه کول ، لټول ۱۰ پښې تڼاکې کول ؛ لټول ، لټه کول ، زیار ګالل ۱۱ پښې ټینګې لګول ؛ ډېر پام کول ۱۲ پښې کښل ؛ تښتېدل ، ( له یوه کاره ) غاړه ایستل ، غاړه غړول ۱۲ پښې مځکې ته نرسېدل ؛ ناکامېدل ، پاتې راتلل ۱۳ پښې غزول ؛ بېکاره کېدل ، بې ښې کېدل ۱۴ پر پښو درول ؛ هڅول ، مرسته کول ، ملاتړکول ۱۵ تر پښو لاندې کول ( کېدل ) ؛ ځپل ، له منځه وړل ، مهم نه ګڼل ۱۶ په پښو کې لویدل ؛ زارۍ کول ، ننواتې کول ۱۷ د پښو خاورې کېدل ؛( چا ) ته ایل کېدل ، تابع کېدل ۱۸ له پښو څخه لویدل ؛ ستړي کېدل ، ستومانه کېدل ۱۹ د پښو له ترپه لویدل ؛ زیات ستومانه کېدل ۲۰ پښه اوږدول ؛ ( چیرته یا چاکره ) ډېر ډېر تلل ، ( چیرته یا چاکره ) بې ځایه تګ راتګ کول ۲۱ له پښو غورځول ؛ ستړئ کول ۲۲ ترپښو نېول ؛ راپرځول ، د چا د پر مختګ مخه نېول ۲۳ د پښو ځای درلودل ، د پښو ځای پیداکول
په لاره کول ـ کېدل : ( چا ) ته لارښوونه کول ، ( څوک ) له بېلاریتوب څخه راایستل ،
پلته لګول ـ لګېدل : ډېوه بلول ، اورلګول ، اور بلول ، په څنګیزه توګه ؛ ( څوک ) په قارول ، لمسول ، هڅول ، پارول
پلتۍ وهل : پر کات شویو پښو اوار او ټينګ کېناستل
پلنول ـ یدل : په اوږدوالي او سور کې د یو ( شي ) زیاتوالئ راوستل ، اوراول او پراخول
پلورل ـ کېدل : د پېرودل مفابل ، خرڅول ، په پيسو ورکول ، په بیه ورکول
پلۍ کول ـ کېدل : نینې کول لکه جوار ، دانې یا لړمۍ راختل ، په څنګیزه توګه ؛ ډېر قارکول
پلي کول ـ کېدل : په پښو تلل ( بېله کومې وسیلې څخه لکه موټر یا بایسېکل )
پنډول ـ یدل : په یو ځای کې سره راټولول ، راغونډول ، پېړول
پڼول : اوبه کول ، خړوبه کول
پوچول ـ یدل : بې زړي کول ، له یو ( شي ) څخه زړئ ایستل ، بې مغزه کول ، بې مانا کول ، شنډول
پورته : د پورته ( کړول ) په مټ جوړ ځيني کړنومونه :
پورته اچول ، پورته بېول ، پورته تلل ، پورته ختل ، پورته غورځول ، پورته غورځېدل ، پورته کتل ، پورته کول
پورته کېدل ، پورته نېول ، پورته ویشتل
پورول ـ یدل : له ( چا ) پور اخیستل ، پورکول ، پورغوښتل
پوره کول ـ کېدل : بشپړول ، سرته رسول ، تکمیلول ، پای ته رسول
څو بېلګې لکه : اړتیاپوره کول ، ځان پوره کول ، غوښتنه پوره کول ، غوښتیاپوره کول ، نیمګړتیاپوره کول ، هوډپوره کول ، هیله پوره کول او نور
پورې : د پورې ( ويي ) په مټ جوړ ځيني کړنومونه :
پورې ایستل : څوک له ویالې ، کاریځ یا سین له یوې غاړې څخه بلې غاړې ته وړل یا بیول پورې تلل : تر یو ځایه ځان رسول پورې کول : ۱ د تړل په مانا لکه : دروازه پورې کول ، کړکۍ پورې کول ، کتاب پورې کول ۲ د پیلول په مانا لکه : لاس پورې کول ۳ د تپل په مانا لکه : تور پورې کول ، ډوډۍ پورې کول ( په تناره کې یا پرتبۍ ) . پورې وهل : ۱ د ټېل وهل په مانا لکه : بري زلمئ پورې واهه او ځان ته يي لاره پرانیسته . ۲ لږ په زور سره د پورې کول په مانا لکه : کړکۍ پورې وهل ، دروازه پورې وهل ۳ په زور سره د تپل په مانا لکه : ډوډۍ په تناره پورې وهل . ځيني نور دا ډول کړنومونه دادي : پورې خندل ، پورې وتل ، پورې کېدل
پوړۍ کول ـ کېدل : درمل په کاغذي مروړه کې تاوول ، لکه پروړه یا نور واښه ګېډۍ کول
پوستول ـ یدل : د ډاګ ( پوسته ) له لارې لیک او یا نور توکي استول
پوښتل ـ کېدل : پوښتنه کول ، د یو څه په اړه له چا څخه څرګندونه غوښتل
پوښتنه کول ـ کېدل : پوښتل
پوښل ـ کېدل : پوښ ورکول لکه ( کتاب ، بالښت ، توشک یا بړستنې ته )
پوښول ـ یدل : پوښل
پوکل : په ( یو څه ) کې هوا ورننه ایستل ، هواورکول ، پړسول
پوکول ـ کېدل : پوکل
پولۍ کول ـ کېدل : نیني کول لکه جوار ، دانې یا لړمۍ په پوټکي راختل
پوڼول ـ یدل : تشول ، د یو شي منځ راایستل
پوول ـ کېدل : څرول لکه څاروي
پوهول ـ یدل : له چاپېریال څخه تر لاسه شوي مالومات بل ( چا ) ته سپارل ، ورزده کول ، وریادول
پوهېدل : له چاپېریال څخه بېلابېل مالومات په مغزو کې کېناستل ، زده کړه ترلاسه کول ، زده کول ، یادېدل
پیانووهل : پیانو ( د ساز یوه اله ده ) غږول
پیاوړي کول ـ کېدل : غښتلي کول ، ټینګول ، کلکول
پیتول ـ یدل : پلنول ، چیتول ، یو ډول اوارول
پيټئ وړل : بار وړل ، پنډ وړل ، سټه وړل ، ورئ وړل
پیچل : تاوول ، پوښل ، اړوپېچ کېدل
پیداکول ـ کېدل : موندل ، لاس ته راوړل ، ترلاسه کول
پېرخوړل : ۱ څرخېدل ، چورلېدل ، تاوېدل ، ګرڅېدل . ۲ سر ګرځېدل
پېرل ـ کېدل : ۱ یو شئ د پيسو په مقابل کې ترلاسه کول ، په بیه اخیستل ۲ بڼل لکه کټ ، کېجاوه ، کتولئ
پېرودل ـ کېدل : د پلورل مقابل ، یو شئ د پيسو په مقابل کې ترلاسه کول ، په بیه اخیستل
پيره کول ـ کېدل : دامنیت په موخه څارنه کول
پېړول ـ یدل : څو برابره کول ، په اندازه کې څو ځلې زیاتوالئ راوستل ، غټول
پېړه کول ـ کېدل : غونډارې جوړول لکه له وړو څخه د ډوډۍ د پخولو په موخه
پېژندل ـ کېدل : د ( چا یا څه ) په اړه مالومات ترلاسه کول ، پوهېدل
پېښول : د ځواک او نورو ناڅرګندو لاملونو په پایله کې منځ ته راوړل ، هستول
پېښدل : چې د ځواک او نا څرګندو لاملونونو په پایله کې منځ ته راځي ، هستېدل ، منځ ته راتلل
پېښې کول ـ کېدل : هغه څه کول چې بل يي کوي ، خو په اصلي بڼه نه
پېغله کېدل : د جینۍ د ښځيتوب مهال ته رسیدل
پیکه کول ـ کېدل : بېخونده کول
پيوازي ( پښيوازي ) کول ـ کېدل : د ناروغ په پوښتنه تلل
پيلول ـ یدل : لاس پورې کول ، مټې رابډوهل ( د یوه کار د کولو لپاره ) ، د یو څه بنسټ ایښودل
پيوندول ـ یدل : سره پيوستول ، سره ګنډل ، سره څوکه په څوکه کول
پېیل ـ کېدل : لړۍ کول ، امیل کول ، سره پيوستول
په ت توري پیل کړنومونه :
تارپه تارکول ـ کېدل : پاشل ، شیندل ، بېلول ، یویوکول ، هرې خوا خپرول ، هرې خوا غورځول
تارلرل : ۱ د تار شتوالئ ښۍ ۲ اړیکه لرل ، ډېر بهرني هېوادونه د جنګسالارانو سره تار لري ( حامد کرزئ ) ، تاراچول
تال نېول : سور نېول لکه په موسیقي کې په تال کول : په سور کول ، په سور سپرول
تالا کول : چورول ، لوټ کول تالا ترغۍ کول ـ کېدل : ۱ چورول ، د بیي له ورکړې پرته د توکو اخیستل او وړل ۲ پاشل ، شیندل ، خپرول ، هرې خوا ته غورځول او خپرول
تالانول ـ یدل : چورول ، د بيي له ورکړې پرته د توکو اخیستل او وړل ، په غلا او چل سره د توکو اخیستل اووړل
تاو پورته کېدل : بړاس ختل ، بړاس وتل تاو اخیسال : ګړندي کېدل ، زور اخیستل تاو خوړل : ګړندي کېدل ، چټک کېدل په تاو کېدل : ډېر چتک کېدل ، په قارېدل
تاوان ورکول : بدله ورکول ، جریمه ورکول تاوان اخیستل : بدله اخیستل تاوان غوښتل : بدله غوښتل ، د رسېدلئ زیان مجره غوښتل تاوان کول : زیان رسېدل پر تاوانول : تاوان پر وراړول ، يو څه په زوره په چا منل تاوان رسول ـ رسېل : د ګټې پر ځای ( چا ته ) زیان رسول ، زیان پېښول ، ( چا ته ) زیان اړول ، زیان اوښتل
تاوان ورکول : ( چا ته ) د رسېدلي زیان بدله ورکول
تاواني کول ـ کېدل : تاوان رسېدل
تاوول ـ یدل : سره پيچل ، سره غبرګول ، سره څرخول ، سره ګرځول
د تاوول په مټ جوړ ځیني تړښتي کړنومونه :
بوڼ تاوول ، تارتاوول ، مزئ تاوول ، سیم تاوول ، لاس تاوول ، مټ تاوول ، پښه تاوېدل خبره تاوول : پسې ویل غوږتاوول ، د رباب غوږئ تاوول ، زړه تاوېدل کولمې تاوېدل : اسهال کېدل اورتاوېدل : اور لګېدل لښکر تاوېدل : لښکر پر یو ځای ورتلل غم تاوېدل : په غم اخته کېدل د غم لښکرې تاوېدل : په غم ککړېدل ځان تاوېدل : ځان دردکول سرتاوېدل : ګیج کېدل ځمکه تاوېدل : ځمکه ګرځېدل
تایدول ـ یدل : د يوې خبرې یاکړنې پخلئ کول ، ملاتړکول ، هوکړه کول ، د يوې خبرې یا کړنې په ملاتړ سرخورول
تبدیلول ـ یدل : د ( څه یا چا ) پر ځای بل ( څه یا څوک ) ځای په ځای کول یا کېنول ، بدلول ، اړول
تبه نېول : تبه کول
تبګۍ نېول : تبه کول
تپل ـ کېدل : یو څه په بل چا وراړول ، بل څوک ګرمول ، بل څوک پړول
تپېدل : زیاته هڅه کول ، کوښښ کول ، زیارګالل ، زیارایستل
تپوس کول : پوښتنه کول ، د ځان د پوهولو لپاره هڅه کول
تخته : د تخته ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
تخته ساتل : تخته شمېرل : تخته کول : تخته کېدل : تخته ګڼل :
تخنول ـ یدل : داسې ګرول چې ( چا ) ته خندا ورشي
ترتیبول ـ یدل : لړۍ کول ، برابرول ، سروسامان ورکول
ترخه کول ـ یدل : ترخه کول = تریخول لکه به مرچکو ډوډۍ ترخه کول
ترسره کول ـ کېدل : بشپړول ، سرته رسول ، پای ته رسول
ترمیمول ـ یدل : پیوندول ، رغول ، د یوې برخې جوړول
ترنګول ـ یدل : لکه رباب ترنګول ، غږول
ترول ـ یدل : لکه څاروي ترول ، ډارول ، وېرول ، خپاره کول
تري تمول ـ تمېدل : ورک کول ، له لاسه وتل
تریخول ـ یدل : تریخول = ترخه کول
ترینګلي کول ـ کېدل : سختول ، ټينګول ، ستونځمنول ، کوټلي کول ، تنګول
تریوول ـ یدل : تریوول = تروه کول ، لکه د نارنج خوند
تړل ـ کېدل : دوه یا څو څيزونه سره پيوستول او ټينګول
د تړل ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
اوبه تړل : ، بارتړل : ، بستره تړل : رخصتول ، بندتړل : ، پټکئ تړل : ، پنډتړل :، ټپ تړل : ، ځان تړل :، خوله تړل : ، زړه تړل : ، ژبه تړل : ، سترګې تړل : ، سرتړل : ، شاتړل : ، شمله تړل :، غواتړل : ، کتاب تړل : ، کارتړل : ، لارتړل : ، لاس تړل : ، لاس و پښې تړل : ، لښتئ تړل : ، ماشوم تړل : ، ښارتړل : ، ملاتړل : ، مټ تړل : ، مخه تړل : ، نکاح تړل : ، نیت تړل : ، ورخ تړل : ، وس تړل : په ټګۍ تړل : ، په خوله تړل : ، په چل تړل : ، په دم تړل : ، په دود تړل : ، په زورتړل : ، په لاس تړل : ، په منځ تړل: ، په موږي تړل : له خولې تړل : ، له منځه تړل : ، له لاس و پښو تړل
تږي کول ـ کېدل : د اوبو څښلو لپاره تلوسه یا اړتیا پيداکول
تس نس کول ـ کېدل : ویجاړول ، ګډوډول ، له منځه وړل ، له ریښې غورځول ، له ریښې ایستل
تسلي ورکول ـ کېدل : ډاډ ورکول ، زړه ورښادول ، زړه ورټولول ، ارامتیا وربخښل
تسلیمول ـ یدل : د ( چا ) په وړاندې له غوښتنې تېرول ، ورسپارل ، ورکول ، ایلول
تشبیه کول ـ کېدل : د دوه یا څو شیانو په منځ کې ورته توب سره په ګوته کول
تشول ـ یدل : ( څوک ، څه ) څخه منځپانګه ایستل ، ګوګول . ځيني بېلګې يي لکه : ځان تشول ، زړه تشول ، خوا تشول ، غم تشول ، منځ تشول او نور
تښتول ـ یدل ـ کېدل : ( څوک ، څه ) په ناقانونه توګه ځان سره وړل ، له ( چا ) څخه سیالي ګټل
تکرارول ـ یدل : یو ( څه ) بیا بیا کول
تکړه کول ـ کېدل : پیاوړي کول ، غښتلي کول ، ځواکمنول
تکل کول : هوډ نېول ، پریکړه کول
تکیه کول ـ کېدل : ډډه لګول ، پر بالښت یا ورته شیانو اړخ لګول ، پر ( چا ، څه ) باندې ډاډ درلودل ، زړه ایښودل
تګ را تګ کول ـ کېدل : راشه درشه کول ، یو د بل پوښتنه کول ، سره ښې اړیکې پالل
تلاشي کول ـ کېدل : د ناقانونه شیانو د درلودلو د مخنېوي په موخه ( څوک ) پلټل
تلل : داسې خوځېدل چې بدن د ولاړتیا په حال کې او یوه پښه مخ پر وړاندې او بله پښه بې خوځښته وي
تلل ـ کېدل : وزن کول ، انډولول ، پرتله کول ، په کچه کول
تلوارکول ـ کېدل : بېړه کول ، چټکي کول ، چابک اوسېدل ، چالاکي کول
تلول ـ یدل : پرځمکه غورځول ، څنډل ، ریبل ، په څنګیزه توګه : له منځ وړل
تماشه کول ـ کېدل : ننداره کول ، سیال کول
تمبول ـ یدل : په شا بیول ، ځنډول ، په شا ټيله کول
تمول ـ یدل : درول ، ستنول ، ځنډول ، ټالول ، له خوځښته غورځول
تن : د تن ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
تن ایښودل : ځان سپارل ، تسلیمېدل ، ایلېدل ، غاړه ایښودل . تن لګول : منل . تن ورکول : ایل کېدل په تن کې وینه وچېدل : د کوم کار له کبله په ستونځه کې ښکېلېدل ، غمجنېدل ، هک پک کېدل ، شرمېدل
تندئ : د تندي ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
تندئ تریوول : په قارېدل ، بدنیتي کېدل . تندئ غوړېدل : خوښېدل . تندئ غوټه کېدل : په قارېدل . پر تندي لیکل : د قضا او قدر څخه ګڼل
تنسته کول ـ کېدل : د یوې الې په مټ تار اوبدل تنستنه اچول : تلل راتلل
تنګول ـ یدل : ۱ اړیستل ، اړکول ۲ د یو شي اندازه لږول لکه لاره تنګول ۳ په نورو بېلو بېلو ماناوو لکه : زړه تنګول ، لاس تنګول ، ځان تنګول ، ځای تنګول ، سا تنګول ، خوا تنګول
تنول : په غرارسره راوستل ، پخپل کار سره نازېدل ، وتلي او ځانګړي کارونه کول
تڼول : سستول ، له شدت څخه کمول
توپيرکول ـ کېدل : سره بېلول ، سره جلاکول ، ځانګړي کول ، سره یو شان نه ګڼل ، سره په یوه سترګه نه کتل
تودول ـ يدل : د سړولو مقابل ، ګرمول ، زیاته تودوخه ورکول ، ګړندي کول . ځيني نورې بېلګې يي دا دي : ټال تودول ، اړیکې تودول ، خوا تودول ، زړه تودول
تورول : ۱ تور رنګ ورکول ۲ ګنا ګار نومول ۳ مختورول ( ګنا کول )
تورېدل : د تورېدل په مټ جوړ ځیني تړښتي کړنومونه :
ځان تورېدل ، زړه توریدل ، سترګې توریدل ، لاس توریدل ، مخ توریدل او نور
تورنول ـ یدل : ګناګار نومول ، ګناګاریادول
توره کول ـ کېدل : ویاړن کار ترسره کول ، په کار کې زیات ځواک لګول ، پتمن او ننګوړ کار سرته رسول
توره ګڼل : د ( چا ) کار له ویاړه ډک ګڼل ، د ( چا ) کړه وړه پتمن او ویاړن بلل
توره وهل : توره کارول ، له تورې کار اخیستل
توږل ـ کېدل : ۱ په توږۍ ( د توږلو اله ) سره لرګئ او لرګي ته ورته شیان اوارول ۲ په اوږده بهیر کې د یو شي سولېدل او خوړل کېدل لکه ؛ د اوبو بهیر د بیلې غاړې توږي . ځیني نورې بېلګې يي دا دي : ډېرو غمونو د هغه زړه توږلئ دئ ، د ژوند تودو سړو د هغه مخ توږلئ دئ
توسول ـ یدل : یو څه ته ( څوک ) ډېر هڅول او بیا نه ورکول ، یو څه پسې ( څوک ) ډېر ځورول ، پارول ، لمسول
توس وهل ـ کېدل : توسول
توشول ـ یدل : د جنګ لپاره د سپي لمسول او پارول
توښه کول ـ کېدل : پاسره کول ، زیرمه کول ، د خوراک څښاک تیاري نېول
توغول ـ یدل : ورخوشې کول ، په لوري ورشړل ، په لوري ورغړول
توکول ـ کېدل : توکاڼه له خولې غورځول ، لکه لاړې توکول
تولول : وزن کول ، په تله تلل
تولول ـ یدل : رغړول ، کولول ، چورلول ، څرخول ، تاوول
تولیدول ـ یدل : منځ ته راوستل ، زیږول ، جوړول
تومنه کول ـ کېدل : د بېلګې پتوګه ؛ شېدو کې تومنه اچول چې مستې شي
تویول ـ یدل : بهول لکه ؛ اوبلن شیان
تیاراوسېدل : چمتو کېدل ، تیارئ نېول
تیارول ـ یدل : ۱ چمتو کول ، سمبالول ، برابرول ، سمول ۲ چاغول ، څربه کول
تیاره کول ـ کېدل : د رڼايي مقابل ، سیورئ کول
تئ ورکول ـ کېدل : شېدې ورکول ، سینه ورکول
تېرایستل ـ وتل : غولول ، ختاکول ، ختاایستل ، ( چا ) سره چل کول ، ( چا ) سره په درواغو تلل ، ټګي کول
تېرول : د تېرول په مټ جوړ ځیني تړښتي کړنومونه :
۱ ــ د خوړل په مانا لکه : خواړه تېرول ، ډوډۍ تېرول او نور
۲ ــ د څښل په مانا لکه : اوبه تېرول ، څښاک تېرول ، لاړې تېرول او نور
۳ په نورو بېلابېلو ماناو لکه : ځان تېرول : ځان بېخبره نېول خبره تېرول : مراعت کول سات تېرول : سرګرمي درلودل غواتېرول : غوا خوسکي ته نېول چې بلاربه شي وخت تېرول : وخت اړول پرځان تېرول : پر زړه تېرول : پر سرتېرول : په څنګ تېرول : په سرتېرول : په شاتېرول : په یاد تېرول : تر غوږتېرول : تر سترګوتېرول : له پامه تېرول : له ځانه تېرول : له زړه تېرول : له ژمنې تېرول : له سره تېرول : بې ارزښته ګڼل ، یو څه ته پام نه کول له لارې تېرول : له منځه تېرول
تېرېدل : د کړنوم لازمي بڼه : ۱ لاس اخیستل ، ( له ) پامه غورځېدل ۲ په لاره تلل ، لاروهل
تېره کول ـ کېدل : د پڅ مقابل ، لکه چاکو ، چاړه او ورته نور شیان تېزول
تېرئ کول ـ کېدل : زیاتئ کول ، لاندې کول ، په زور نېول ، یرغل کول
تېزول ـ یدل : ۱ چټکول ، چابکول ، ګړندي کول ، بېړې ته هڅول ۲ تېره کول لکه چاکو
تېښته کول ـ کېدل : سیمه پرېښودل ، تښتېدل
په ټ توري پيل کړنومونه :
ټاپل : په نښه کول ، شنډ کول ، خصي کول
ټاپول : چاپول ، خپرول
ټاپه کول ـ کېدل : ټاپه لګول ، نښاني کول
ټاپه وهل ـ کېدل : په ټاپې سره نښاني کول
ټاکل ـ کېدل : په نښه کول ، غوره کول ، په ګوته کول ، ګمارل
ټال اچول : د زنګېدلو لپاره ، له لوړ ځای څخه لکه ونه یا نور ، د پړي یا رسۍ په راځوړندېدو سره جوړیږي
ټال خوړل : ۱ زنګل ، په ټال کې سپرېدل ۲ ځنډېدل ، ناوخته راتلل ، ناوخته کېدل
ټالۍ خوړل : ټال خوړل ، زنګل
ټالول ـ یدل : ځنډول ، ناوخته کول ، ډېلول
ټال وهل : زنګل ، په ټال کې سپرېدل ، په هوا کې د ټال په مټ زنګېدل
ټانګه چلول : ګاډۍ کارول ، بګۍ کارول
ټپ اخیستل : خوږېدل ، ژوبلېدل ټپ خوړل : ټپ اخیستل ، ژوبلېدل ټپي کول ـ کېدل : خوږول ، ژوبلول
ټپول ـ یدل : ۱ خبرول لکه ؛ ( څوک ) په لاس ورور وهل ۲ لاپې وهل لکه ؛ سینه یا ټټر ټپول ۳ هڅول لکه ؛ په شا ټپول ۴ د بندولو په موخه لکه لښتئ ټپول ، سورئ ټپول
ټتول ـ یدل : په ګډووډو ( څوک ) راوستل
ټټر: سینه
د ټټر ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
ټټروهل : ژمنه کول ، لاپې کول . ټټر ټپول : لاپې وهل ، باټې ایشتل
ټرول ـ یدل : ۱ له نسه کېناستل ، اسهال کېدل ۲ چټي خبرې کول
ټروهل : ۱ له نسه کېناستل ، اسهال کېدل ۲ چټي خبرې کول
ټسکېدل : پت پټ ژړل ، په ناست غږ ژړل ، له ځان سره ژړل
ټسول ـ یدل : ۱ د ټس غږ ایستل ۲ وهل ، ډبول
ټغر سره پښې غځول : ګوزاره کول
ټغول ـ یدل : د مرغه سابندول داسې چې د ټغ غږ ترې وایستل شي .
ټک کښل : ایشتل ، ډزکول
ټک کول ـ یدل : ډزکول ، په ټوپک د ایشتلو غږ
ټکني کول ـ یدل : ۱ زړه نا زړه کول ۲ وروکول ، اومغړي کول ، سستول
ټکورول ـ یدل : تودول ، په تودولو سره د ژوبل غړي درد غلئ کول
ټکورۍ ویل : په کنايي سره ( چا ) ته خپله خبره اورول ، تر غوږ تېرول ، یو ته ویل بل ته اورول
ټکول ـ یدل : کېدل : دربول لکه دروازه ، څوک وهل ، ټوټې ټوټې کول
د ټکول په مټ جوړ ځيني کړنومونه :
سرټکول : شکایت کول زړه ټکول : خوابدي کول ، خواشیني کول ، شکایت کول
ټکوهل : ۱ خښول لکه میخ ۲ څنډل لکه ټغر
ټکه اچول ـ کېدل : زړه نازړه کول ، شکمنول
ټکه لوېدل : ناورین راتلل ، اسماني کاڼئ پرېوتل
ټګي کول : غلول ، تېرایستل ،غالي کول
ټل تړل : یو زیات شمېر لرګي سره تړل چې د سین په مټ بل چیري یووړل شي
ټمول ـ یدل : غپول لکه سپئ
ټنډول ـ یدل : بلاربول ، پړسول ، زیات مړول
ټنډه : تندئ ، وچولئ
د ټنډې ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
ټنډه تروه نېول : ټنډه پراخه نېول : ټنډه غوټه کول : ټنډه غوټه نېول : ټنډه پرانیستل : له ټنډې پوهېدل
ټنګول ـ یدل : فلزات سره وهل او له هغو غږ ایستل ، سازکول لکه رباب ، غږول
ټنګ ټکورکول : سار غږول ، سازکول
ټوپ وهل : دانګل ، ټوپ اچول ، ورټوپ کول
ټوپنۍ جوړول : ماشومان د لوبو په وخت کې له خاورو او خځلو څخه ټوپنۍ جوړوي
ټوپۍ پرسرول : خولۍ پر سرول
ټوټکه کول : په پخواني دود سره درمل کول ، کوډې کول
ټوټي کول ـ کېدل : په برخو ویشل
ټوخل : ( په ناغوښتي توګه ) د ساایستلو سره غبرګ ناوړه غږ پيداکول چې د ساایستلو لاره کې د ګرېدنې له کبله په ناروغۍ کې منځ ته راځي ، ټوخئ کول
ټوخله نېول : ټوخل
ټوخول ـ یدل : ټوخل
ټوغکي نېول : د (چرګانو یو ډول ناروغي ده ) اخته کېدل
ټوغول ـ یدل : لکه چرګان یا نور مرغان ازارول داسې چې ځانګړي غږونه وباسي
ټوکرټوکرکول ـ کېدل : ټوټې ټوټې کول ، څپک څپک کول ، په برخو ویشل
ټوک ټوک کول : ټوټې ټوټې کول
ټوکې کول : ( چا ) سره د سرګرمۍ لپاره خندنۍ خبرې کول ، ټکالې کول
ټوکول ـ یدل : زرغونول ، شنه کول ، سروهل
ټولول ـ یدل : د پاشل مقابل ، سره یوځای کول ، راغونډول ، ملګري کول . ځیني بېلګي يي دا دي :
پایله راټولول ، ځان ټولول ، خبره ټولول ، خوله ټولول ، خیرټولول ، زړه ټولول ، لمن ټولول ، مېوه ټولول او نور
ټومبل ـ کېدل : د خبرتیا په موخه ( څوک ) چوخول ، د یو ( شي ) په سر کې کېښودل لکه ګل په پګړۍ کې ټومبل
ټونګل ـ کېدل : لکه د ګوتې په چوخلو سره د ( چا ) پام رااړول ، خبرول
ټونګه اچول : ټونګل ټونګه کول ـ کېدل : ټونګه اچول ، پارول
ټيټول ـ یدل : د جیګول مقابل ، ښکته کول ، کوزول ، لاندې کول
ټيټه ویل : د چا خبره تېرول ، د چا د خبرې په وړاندې برابره خبره نه کول ټيټ ګڼل : چا ته په سپکه سترګه کتل
ټيټ وپاس کول : غوړه مالي کول ، بوټ پاکي کول
ټيکول ـ یدل : سمول ، ارامول
ټیکله پخول : ډوډۍ پخول
ټېکه کول : اجاره کول ، په ټیکه اخیستل
ټېل وهل ـ کېدل : ټيله کول ، مخې ته زوره کول ، مخې ته په لنګرراوستل
ټینګارکول ـ کېدل : په خپله خبره درېدل ، زوره اچول ، په یوه خبره لنګراچول ، په یوه خبر توله اچول
ټينګول ـ یدل : د نري کولو مقابل لکه ؛چای ټینګول ، شېدې ټنګول ، شربت ټینګول ، او نور . د سستولو په مقابل لکه ، پړئ ټینګول ، مزئ ټینګول او نور . په نورو بېلو بېلو ماناو : اړیکې ټینګول : پښه ټينګول ، ځان ټينګول : ځواک ټینګول : خوله ټينګول : زړه ټینګول : سا ټینګول : ملاټینګول : مټ تینګول : منځ ټینګول : نظم ټینګول : نوم ټینګول : واک ټینګول
په ج توري پیل کړنومونه :
جادوکول ـ یدل : ۱ کوډي کول ۲ مداري توب کول ، د لاس او خولې چالاکي درلودل
جاریستل ـ وتل : ستنول ، ګرځول ، بندول
جاروهل : د ویښتون لپاره غږ پورته کول ، نارې وهل ، په ښکاره سره د یوې خبرې خپرول
جاروکول ـ کېدل : ۱ د پاکولو د یوې الې په مټ غالئ پاکول ۲ له یوې مخې له منځه وړل
جارول ـ یدل : ښندل ، بلهارول
ځيني بېلګې يي دا دي : ځان جارول ، زړه جارول ، سرجارول
جال اچول ـ کېدل : د مرغانو یا کبانو د نېولو لپاره د جال غوړول یا خپرول
جال غوړول ـ کېدل : جال اچول
جالواني کول ـ کېدل : د پړسول شویو خیګانو په مټ له سیند څخه وګړي پوري یستل
جالۍ اچول : پر کړکیو پرده ځړول ، پرده اچول ، پرده غوړول
جالۍ غوړول : جالۍ اچول
جام پورته کول ـ کېدل : د ( چا ) د روغتیا یا په پاد شراب څښل
جامې اغوستل : کالي په تن کول ، په جامو کې ځان نغښتل
جامې الېشول : جامې بدلول
جامې ورته کېدل : چې د چا رنګ ، څېره یا کړه وړه بل ته ورته وي
جټکه ورکول ـ کېدل : ۱ ډکه ورکول چې چالان شي لکه موټر ۲ ویښول ، ښورول
ججوره درلودل : ۱ په مرغانو کې ججوره او په وګړیو کې جاغور درلودل ۲ زغم لرل ، د چا خبره تېرول ۳ ظرفیت لرل
ججوره کول ـ کېدل : د مرغانو غور رامنځ ته کېدل ، په څنګیزه توګه ؛ بې پروا کېدل
جرړې ایستل ـ وتل : ریښه ایستل ، بېخ ایستل ، له منځ وړل ، له ډګره ایستل
جرګه کول ـ کېدل : په یوې خبرې د سلا لپاره د وګړیو راغونډېدل
جرګه جوړول ـ جوړېدل : جرګه کول
جره اوسېدل : ځانته اوسېدل ، یوځرئ اوسېدل ، یوازې اوسېدل
جره کول ـ کېدل : ( څوک ) بې ښځئ او بې ماشومانو کول ، یوازې کول ، یوځرئ کول ، ځانته کول
جرول ـ یدل : ۱ په سیالۍ کې لاندې کول ، په سیالۍ کې لاندې ایستل ۲ یو په بل پسې تړل لکه دوه یا څو موټرې
جریبول ـ یدل : ځمکه اندازه کول
جریمه کول ـ کېدل : ناغه کول ، پر چا ناغه ایښودل ، پر چا تاوان ایښودل
جړاوول ـ یدل : سینګارول ، په ښکلا سمبالول
جړول ـ یدل ـ کېدل : سره پېچل ، سره غبرګول ، سره ګډودول ، سره نغاړل ، سره اوښتل ، سره تاوېدل
جزول ـ یدل : د اوبلن څيز څخه غږ ایستل لکه غوښه چې په اور وریته شي .
جکړالوتل : سېلۍ الوتل ، تند باد الوتل چې باران یا واوره ورسره وي
جکړراتلل : جکړ الوتل جکړلګېدل : جکړ الوتل
جګړه کول ـ کېدل : جنګ کول ، سره جنګېدل
جنازه کول : د مړي د خښولو دودیزه ترسره کول
جنډه کول ـ کېدل : رسوا کول ، ښکاره کول ، په ډاګه کول ، برسېره کول
جنګول ـ یدل : سره په جګړه اچول ، سره څوکه په څوکه کول ، سره نښلول
جڼ جڼ کول ـ کېدل : زړه نا زړه خبرې کول ، شکمنې خبرې کول
جواري کول ـ کېدل : داسې لوبه کول چې ( څوک ) پيسې په کې وبایلي یا يي وګټي ، د تاوان او ګټې لوبه کول
جوپه کول ـ کېدل : په ډله تلل ، کاروان بیول ، د سوداګرۍ لپاره وتل
جوتول ـ یدل : ښکاره کول ، څرګندول ، بربنډول ، ثبوتول
جوختول ـ یدل : جوړه کول ، سره پيوستول
جوړول ـ یدل : ابادول ، نوي کول ، ودانول لار جوړول : څوک یا څه د یوې موخې د لاس ته راوړلو لپاره پکارول لکه ولسوال ته یوه لار جوړه کړه چې د (هغه ) ستونځه حل کړي ، وسیله برابرول ځان جوړول : ۱ ځان چمتو کول ۲ په ځان ګوتې وهل ، ځان سینګارول ( ځان جوړوي ، بیا د زړونو ښکار پسې ځي ، مسلمانان ازاروي ؛ ملنګ جان) کورجوړول : ۱ په کور کې وداني کول ، کورودانول ۲ کوژده کول ، واده کول
جوړه کول - کېدل : سره دوه دوه کول ، سره یو خای کول
جوړه ورکول : له واده څخه دمخه شاوو خپلې ناوې ته جامې چمتو کوي
جوړه وړل : له واده څخه دمخه د ناوې کور ته د جامو وړل
جوسرول ـ یدل : سره نښلول ، سره څوکه په څوکه کول ، سره پيوستول
جوغه ایستل ـ وتل : لکه چرګ چې په سر کې غوښن غړی پورته ایستلي لري ، په څنګیزه توګه ؛ کبر اخیستل
جونګړه جوړول ـ جوړېدل : لکه په ځنګله کې کوډله جوړول ، له اصلي کوره پرته کوم بل ځای لنډمهاله استوګنځئ ابادول
جیب وهل : غلاکول ، ارزښتوړ شیان له چا پټول یا غلاکول
جیګول ـ یدل : پورته کول ، هسکول ، لوړول ، اوچتول
ځیني بېلګې يي دا دي :
پرده جیګول ، پلو جیګول ( بابولالې .... وه په مین ګرانې ــ پلو راجیګ کړه شین خالۍ ؛ کلیوالي سندره ) ، جنازه جیګول ، جنډه جیګول
جینګ جینګ کول : ( چا ) ته زارۍ کول ، ننواتې کول ، ( چا ) ته خوله وازول او څه ترې غوښتل
په چ توري پیل کړنومونه :
چابکول ـ یدل : ګړندي کول ، چټکول ، په بېړه کول ، تیزول ، په منډه کول ، ځغلول ، بېړګندي کول
چاپول ـ یدل : د ماشین په مټ خپرنتوکي ( چاپي مواد ) لیکل وخپرول ، طبع کول
چاپېرول ـ یدل : کړۍ ( ترې ) تاوول ، راکړۍ کول ، په کړۍ کې ښکېلول ، دېوال ( ترې ) تاوول
چارجول ـ یدل : لکه بېټرۍ ته د بریښنا په مټ ځواک او غښتلتیا ورکول چې بیا کارکولو ته چمتو شي
چاغول ـ یدل : څربول ، تیارول ، مزئ کول ، غوښن کول
چالانول ـ يدل : لکه ولاړ موټر خوځښت او تګ ته چمتو کول
چانه وهل : د مالونو د بیې د سمون او کمښت په موخه د مقابل لوري سره خبرې کول
چاڼول ـ یدل : پاکول ، روڼول ، غلبېلول
چاودل : دوه پړکه کېدل ، ټوټې ټو ټې کېدل ، په ونډو ویشل کېدل ، بېلېدل ، جلاکېدل ، د یو ( شي ) پ منځ کې درځ راتلل
چاودېدل : چاودل
چپاو اچول : یرغل وروړل ، یرغل کول ، د چا مال چورول
چپاوول ـ یدل : چپاو اچول
چپول ـ یدل : ۱ بچول ، څنګ ته کول ، له مخې ایسته کول ، ګوښه کول ۲ مچې کول ، له ( چا ) څخه چپه اخیستل ، ښکلول ۳ خوله چپول لکه د خوند په وخت کې
چپه اخیستل : مچې اخیستل ، ښکلول
چپه ( پر )اتلل : لکه پر ناروغ د ناروغۍ حمله راتلل
چپه کول ـ کېدل : نسکورول ، تویول لکه له کاسې څخه ښوروا
( په ) چپه کېدل : بدل لورئ نېول ، په بل اړخ کېدل
چپه ورکول : مچې ورکول ، د ښکلولو لپاره ( چا ) ته مخ نېول
چپه وهل : په سین کې د پورې وتلو لپاره ډېنګرۍ وهل
چټلول ـ یدل : د پاکول مقابل ، ناپاکول ، په خاورو لړل ، ککړول ، خیرنول ، لړل ، ناولي کول
چخپيتول ـ یدل : کېمنډل ، کېکاږل ، په زور ننه ایستل ، نښتیځل ، زبېښل ، چیتول
چرول ـ یدل : د چر غږ له ( چا ، څه ) څخه ایستل ، غږول
چرول کېدل : غږول کېدل ، د چر غږ له ( چا ، څه ) څخه ایستل
چړپول ـ یدل : د څه شي د ژوولو څخه غږ پورته کېدل ، د خوړلو په وخت کې د ژبې او تالو څخه غږ راوتل
چړکول ـ کېدل : ۱ ښورول ، خوځول ، په خوځښت راوستل ۲ خیرات ټولول
چړنګول ـ کېدل : لکه چرګوړي ټغول
چښل ـ کېدل : لکه اوبه یا نور اوبلن شیان تر ستوني تېرول ، غړپول لکه اوبه
چغول ـ یدل ـ کېدل : د چغ غږ له ( چا ، څه ) څخه ایستل ، لکه مرغان
چکروهل : هواخوري کول ، د سرګرمۍ لپاره وتل
چکړول ـ یدل : په خاورو او خټو ککړول
چل کول ـ کېدل : ( څوک ) تېرایستل ، د ( چا ) د ختاایستلو هڅه کول چل ول کول ـ کېدل : چل کول چلوټه کول : دسیسه جوړول
چلول ـ یدل : پرمخ بیول لکه موټر ، کار ( تري ) اخیستل ، ګوزاره کول ، دودول
چمتوکول ـ کېدل : تیارول ، برابرول ، په لاس کې درلودل ، مخکې له مخکې سمبالول
چوارول ـ یدل : ځوړندول
چوپول ـ یدل : غلي کول ، ارامول ، کرارول ، ( څوک ) له غږ څخه غورځول
چوټول ـ یدل : وړل لکه په جوارۍ کې ، ګټل لکه په جوارۍ کې
چوټي کول ـ کېدل : لکه څڼې یوې خوا راټولول
چوخل : په ګوته یا بل څيز ( څوک ) ورو ډيکه کول
چوخول ـ یدل : چوخل
چورکول ـ کېدل : لوټول ، غلاکول
چورلول ـ یدل : ګرد ګرځول ، تاوول ، څرخول
چورول ـ یدل : لوټول ، غلاکول
چوړول - یدل : د اوبو روانول ، د اوبو بهول
چوغول ـ یدل ـ کېدل : لکه مرغان چڼول ، مرغان په غږ راوستل
چوکه کول ـ کېدل : لکه غوايي په لښته یا چوکه ټومبل
چول : ټوټې کول ، بېلول ، جلاکول
چونټی کول ـ کېدل : لکه څڼې سمبالول
چونګول ـ یدل : د ( چا ، څه ) څخه د چونګ غږ ایستل
چوڼول ـ یدل : لکه مرغان په غږېدو راوستل
چیتول ـ یدل ـ کېدل : کېمنډل ، کېکاږل ، ننه ایستل
چینجنول ـ یدل : خوسا کول ، په چینجو اخته کول ، یو ( څه ) له منځه خوړینېدل
چینګول ـ یدل : وازول ، ویتول ، نیمه پرانیستل لکه خوله ، ښکاره کول لکه داړې
په ځ توري پیل کړنومونه :
ځارول ـ یدل : جارول ، بلهاري کول ، ښندل
ځان : تن ، بدن
د ځان ( ويي ) په مټ جوړ کړنومونه :
ځان بایلل : ځان پړسول : کبرکول ، په نورو ځان لوړ بلل ، ځان لوی ښودل ، ځان لوی نېول ځان پل کول : ځان پر کتل : ځان پر وژل : ځان په جوال کې اچول : ځان په یوه او بله کول : ځان تلل: ځان ته تیشه وهل : ځان جوړول : ځان خوړل : ځان خوندي کول : ځان هوري دوري کول : ځان ساتل : ځان سپارل : ځان سرې غوښې کول : ځان کتل : ځان کښل : ځان کوڼ اچول : ځان ګرانول : ځان لري نېول : ځان من من ګڼل : ځان من بلل : ځان ورته ترخول : ځان ورکول : ځان ورکېدل : ځان ویلي کول : ځان وژل : ځان پورته پورته کول : تر ځان لوی بار وړل : په ځان ګوتې وهل : د ځان لپاره څا کېندل له ځانه تراشل : پرځان تېرول : پر ځان وړل : په خپل مټ ځان ساتل : ځان بېړا اچول : ځان ړوند نېول : ځان کوڼ اچول : ځان کوڼ نېول : ځان ناګاره اچول : ځان نااشنا ښودل : ځان نااشنا نېول : ځان نابلد ښودل : ځان نابلد نېول : له ځانه تراشل : ځان خوندي کول : ځان ساتل : ځان من بلل : ځان پورته پورته کول : تر ځان لوی بار وړل : ځان ویلي کول : ځان سپارل : ځان جوړول : ځان ګرانول : ځان خوړل : ځان کړول : ځان مښل : ځان ګرول ځان تېرول : ځان له غمه ایستل : ځان په ستونځه کې ښکېلول : ځان په ټګۍ اچول او نور
ځای : تون ، غالئ ، مکان
د ځای ( ويي ) په مټ جوړ ځيني کړنومونه :
ځای پريښودل : حق ور پر ځای کول : ځای خالي کول : ځای نېول : ځای وهل : ځای ته رسېدل : پر ځای کېناستل
ځای اچول : په ځای ننوتل : په ځای ورننوتل : ځای پر ځای کول : ځای پر خای کېدل : ځای پر ځای درېدل : ځایول ځايېدل : له سره بېځایول ، له سره ځایول ،
ځایناستي کول ـ کېدل : د بل چا پر ځای ګمارل
ځبل ـ یدل : سره ګڼه کول ، سره ټولول ، سره راغونډول
ځبېښل ـ کېدل : لکه په زور له مېوي څخه اوبه ایستل ، لکه له لمدو جامو څخه په زور سره اوبه ایستل ، رودل ، څکول ، کېکښل ، کېمنډل ، جذبول
ځپل ـ ځپول ـ یدل : ټوټه ټوټه کول ، له ښې ایستل ، پر ( چا ) برئ موندل ، کمزوري کول
ځړول ـ يدل : ځوړندول لکه په دار
ځغستل ـ خغلول ـ یدل : منډه وهل ، چټک چټک تلل ، تښتېدل
ځغول ـ یدل ـ کېدل : په اور د یوه اوبلن شي لکه غوښې سوځول چې ځانګړئ غږ وباسي .
ځغونځول ـ یدل : څنګ تر څنګ ګرځول ، په خوځښت راوستل لکه د چینجي
ځکول ـ یدل : ازارول ، ځورول ، کړول
ځګول ـ ځګ کېدل : لکه د لاس یا جامو پریمینځلو په وخت کې چې سابون له اوبو سره خپل توکې پریږدي او پاکي رامنځ ته کوي
ځلبلاندول ـ یدل : ماڼيجنول ، خپه کول
ځلول ـ یدل : ښکاره کول ، روښانه کول ، په ډاګه کول
ځمکه : د ځمکه ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
ځمکه پرې سره کول ـ کېدل : تر زورې ( فشار ) لاندې نېول ، په ستونځه اخته کول ، په لانجه ککړول ، په کړاو کې ښکېلول ځمکه پرې تنور کول ـ کېدل : په سخت کړاو اخته کول ، ځمکه ځای نه ورکول : د کومې پېښې له مخې ډېر نارامېدل په ځمکه ننوتل : خجالت ایستل ، شرمېدل
ځمل : سترګه وهل
ځنځول ـ یدل ـ کېدل : څاڅکي څاڅکي څڅول ، لږ لږ څڅول
ځنډول ـ یدل ـ کېدل : ټالول ، درول ، ډیلول ، مخه نېول ، بندول
ځواب ورکول ـ ویل : لکه د ( چا ) د پوښتنې په وخت کې هغه ( هغې ) ته وړې خبرې کول یا څرګندونې کول
ځوان : د ځوان ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
ځوان ختل : چې ( څوک ) له یوه کار یا پېښې څخه بریالئ او زړور راووځي ځوانول ـ یدل : چې ( څوک ) د ماشومتوب له پير څخه د ځوانۍ پيرته ګام پورته کړي ځواني کول ـ یدل : له ( چا ) سره مېړانه کول
ځورول ـ یدل ـ کېدل : کړول ، ازارول ، خپه کول ، خوابدي کول ، خواشیني کول
ځوړندول ـ یدل : په هوا کې درول ، ځړول
ځوړول ـ یدل : ځوړندول ، ځړول ، په هوا کې درول
ځوښه ایستل : ښېره ایستل ، له اوبلن شي څخه په زور سره اوبه ایستل
ځوښول ـ یدل : خوټول ، جوشول
ځومبول ـ یدل : ورو خوځول ، ورو کول
ځیګر : اینه
د ځیګر ( ويي ) په مټ جوړ ځيني کړنومونه :
په ځيګر کې تنګېدل : بې زغمه کېدل ، زغم نه لرل
ځيل کول ـ کېدل : سرتمبګي کول ، اړم کېدل ، خرتوب کول
په څ توري پیل کړنومونه :
څا کندل : ۱ کوهئ ایستل ۲ څوک تېرایستل ، د چا بدغوښتل
څارل ـ کېدل : تر سترګو لاندې نېول ، لټول ، پلټل ، ترکتني لاندې لرل
څانګه کول ـ کېدل : برخې برخې کول ، ټوټې ټوټې کول
څانګه وهل : لکه درد جټکه وهل ، د درد غوټه راتلل
څپاڼي کول ـ کېدل : سره ویشل ، غمجنول ، زړه نا زړه کول
څپ کول ـ کېدل : لکه غله په چج باد ورکول ، چج کول څپ وهل : د غلئ غلبېلول
څپول ـ یدل ـ کېدل : څپ ورکول ، غلبېلول
څپه وهل : لکه اوبه جیګېدل او ټيټېدل
څپېړه خوړل : ( څوک ) وهل
څپېړه وهل : ( څوک ) د لاس په خپړو وهل
څټ : د غاړې مفابل ، د اورمیږ شا لورئ
د څت ( ويي ) به مټ جوړ کړنومونه :
څټ ګرول :۱ خجل کېدل ، بخښنه غوښتل ۲ هیله منېدل ( ماما چې څټ وګروي د خوره يي تمه پيډا شي ) پر څټ کول ـ کېدل : ترشاکول ، ترشاکېدل . څټ ته اچول : هېرول ، له یاده ایستل ، ارزښت نه ورکول . څټ ته کول : څنګ ته کول ، ګوښه کول ، له سترګو پټول
څټل ـ کېدل : په یو شي ژبه راښکل ، په ژبه خوند اخیستل لکه غوا چې خپل بچوړئ څټي.
سر څټل : ( څوک ) وژل کېدل ، هغې د خپل زلمي زوی سروڅټه ( زلمي زوی يي مړ شو )
څڅول ـ یدل ـ کېدل : څاڅکي څاڅکي تویول ، ځنځول
څخول ـ یدل ـ کېدل : پر څمکه راکښل ، پرځمکه ښويېدل ، څکېدل
څربول ـ یدل : چاغول
څرخول ـ یدل : چورلول ، ګرځول ، تاوول
څرک : ځل ، بریښ ، سروهنه ، څرګندېدنه ، سرراښکارېدنه
د څرک ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
څرک اخېستل : لټول ، څرک ایستل : د ورک شوي ( څيز ، څوک ) پته لګول . څرک وهل : سروهل لکه لمر ( سپوږمیه څرک وهه راخیژه **** یار د لونګو لو کوي ګوتې ریبېنه )
څرکول ـ کېدل : ځلول ، بریښول ، ښودل
څرګندول ـ یدل : ښکاره کول ، په ډاګه کول ، روښانه کول
څرول ـ یدل : پوول لکه څاروي
څړول ـ څړېدل : څرول ، پوول
څښل ـ کېدل : لکه اوبه یا نور اوبلن توکي له ستوني تېرول ، غړپول
څښول ـ یدل : څخول ، پر خمکه راکښل
څک کول ـ کېدل : بوڅول لکه غوږونه ، غوږ په اوازکېدل
څکل ـ کېدل : په ژبه د یو شي خوند څرګندول
څکول ـ یدل : لکه چلم یا سیګریټ لوګي کول
څکه کول : څکل ، خوند مالومول
څکېړل : بندول ، په لومه یا دام کې ښکېلول
څلوربول تلل : په خپړو تلل لکه ماشوم
( تر ) څلویښتۍ وتل : چې د ښځې د ماشوم زیږد څلویښت ورځې پوره شي
څلېښل ـ څلېښول ـ یدل : دوه یا څو توکي د ښوينده توکو په مټ سره نښلول
څملاستل : د ولاړېدل مقابل ، د خوب یا ارامتیا په موخه اوږد غځېدل
څملول : غځول ، پر ځمکه ویشتل ، په غیږلوبه کې ( څوک ) ماتول
څنډل ـ کېدل : ۱ لکه غالۍ ، ټغر یا لیمڅئ ټکول چې خاورې او دوړې يي ترې لري شي . ۲ کمزورئ کېدل ، بې توښې کېدل ( لکه ژوند هغه ښه وڅنډه ، یانې داچې هر څه يي له لاسه ورکړل ) څنډوهل : څنډل ، ټک ورکول ، ټک وهل
سرڅنډل : خواشیني ښکاره کول ، خوابدي ښودل ، انکارکول . مښوکه څنډل : لکه مرغان چې د څه خوړلو په وخت کې خپله مښوکه ښوروي ترڅو په دې توګه خواړه ټوټې کړي او په اسانه يي تېر کړي . ( کارغه مرداري خوري او مښوکه څنډي ) . ګوته څنډل : نېوکه کول ، ( چا ) ته په قارېدل . پر ( چا ) ګورګرې څنډل : پر چا نازېدل ، له چا څخه هیله درلودل چې د سختۍ او تنګسې په وخت کې به يي پکار شي . زړه څنډل : پر ( چا ) خوا سړول ، زړه تشول ، زړه یخول . ځان څنډل : ځان په پېښه کې ګډ نه ګڼل . لاس څنډل : ارمان کول ، په جوارۍ کې بایلل
څنګ : اړخ ، خوا ، یو لورئ ، ګوښه
د څنګ ( ويي ) په مټ جوړ کړنومونه :
څنګ ته کول ، څنګ ته کېدل ، څنګ ته پرېښودل ، څنګ ته لوېدل ، څنګ کول ، څنګ کېدل ، څنګ لټول ، څنګ لګول ، په څنک تېرېدل ، په څنګ کول ، په څنګ کېدل ، په څنګ وهل ، په څنګ لوېدل ، په څنګ غورځول ، تر څنګ کول ، تر څنګ کېناستل ، تر څنګ لويېدل ، څنګ په څنګ کول
څڼې اچول : څڼې غورځول
څورنګول ـ یدل : ککړول لکه په وینو ، ترپښو لاندې کول ، ټکول
څوکۍ کول : پيره کول ، څارل
څېرل ـ ول ـ یدل ـ کېدل : دوه یا څو ټوټې کول ، شکول ، داړل
څېرمه کول ـ کېدل : ګوښه کول ، یوخواته کول ، څنګ ته کول
څېره اوښتل : رنګ بایلل ، خپل رنګ له لاسه ورکول
څېړل ـ کېدل : پر یوې سکالې خبرې اترې کول
څېلۍ لګېدل ـ الوتل : تند باد لګېدل ، توپان راالوتل
په خ توري پیل کړنومونه :
خاپوړې کول ـ کېدل : لکه ماشوم پر څلور بولي تلل ، په لاس وپښو تلل
خاورې : د خاورې ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
خاوروته تلل : مړ کېدل ، له منځه تلل خاورو ته سپارل : مړئ په ګور کول ، مړې خاوروته سپارل خاورې خوړل : ډېر بېوسې کېدل ، زیات نیستمن کېدل ځان خاورې کول : زیات زیارګالل ، ډېر ې ستونځې ګالل د پښو خاورې کېدل : ایل کېدل ، تابع کېدل له خاورو څخه پورته کول : له بېوزلو سره لاس نېوئ کول خاورې په خوله پورې مښل : ځان بېوزله ښودل ، ځان په بېوزلۍ اچول پر سرخاورې بادول : ارمان کول ، پښېماني ایستل ، ځان پړ بلل ، ځان ګرم ګڼل خاورې پر سر کېدل : زیانمن کېدل ، بدبخت کېدل ، بخت ګرځېدل خاورې نه درلودل : هیڅ نه درلودل ، بېوزلي کېدل
خاوند : د خاوند ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
خاوند بلل : د یو شي څښتن بلل خاوند درلودل : څښتن لرل ، مېړه درلودل خاوند کول : څښتن کول ، مېړه کول بې خاونده کېدل : بې مېړه کېدل ، بې څښتنه کېدل
خبر : د خبر ( وي ) په مټ جوړ ځینې کړنومونه :
خبر اخیستل : د چا پوښتنه کول خبر رسول : چا ته مالومات رسول خبر وړل : مالومات وړل خبرول ـ یدل : د څه په اړه چاته مالومات ورکول
خبره : د خبره ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
خبره پاکول : پریکړه کول ، هوډ نېول : خبره پاکېدل : پر خبره او معاملې باندې سلا راتلل خبره پټول : راز نه ویل خبره په پلو پورې غوټه کول : چغلي کول ، خبره بل چا ته رسول خبره غوټه کول : خبره سرته رسول ، پریکړه کول ، هوډ نېول خبره پېښېدل : کومه نوې پېښه منځ ته کېدل خبره د دامان هوسۍ کېدل : خبره بې ارزښته کېدل خبره سپېنول : خبره پاکول ، پریکړه کول خبره شنل : خبره راسپړل ، د خبرې ریښتینولي ښکاره کول ، د پېښې په اړه ریښتیا ویل خبره له غوږ ایستل : له غوږه ایستل خبره ترغوږ ورتېرول : خبرول ، چاته خبر رسول خبره منل : هوکړه کول خبره اوارېدل : خبره په دلایلو سره څرګندول ښې خبرې کول ، لکۍ يي کږې کول : په خبرو کې ملنډې ویل د خبرې پرخیټه ختل : بېواره خبرې کول ، د بل چا خبرې پریکول په خبره کې خر ګوډول : د چا په خبره کې ځان ور اچول ، د بل په خبره کې ځان ورغورځول ، د چا خبره پریکول په خبره رسېدل : د چا په خبرو پوهېدل په خبره سرخلاصېدل : په خبره پوهېدل د خبرې اړخ لګول : د خبرې ریښتینولي څرګندول له خبرې څخه د وینو بوی تلل : د شخړې او جګړې خبرې کول تر خبرې تېرېدل : له هغه څه څخه چې څوک يي غواړي ووايي او یايي وکړي تېرېدل پر خبره سرپوښ ایښودل : راز نه ښکاره کول ، له راز ویلو څخه ډډه کول خبرې اترې سره کول : جرګه مرکه سره کول
خبرې کول ـ کېدل : د خولې په مټ خپل دنني اندونه د غږ په بڼه راایستل ، ګړېدل ، غږېدل ، ویل
خارښتي خبرې کول : داسې خبرې چې ( څوک ) لمسوي یا پاروي
لمسونکې خبرې کول ـ کېدل : پارونکې خبرې کول ، خارښتي خبرې کول
خپ خپ تلل : ورو ورو تلل
خپ خپ کار کول ـ کېدل : ورو ورو کار کول
خپرول ـ یدل - کېدل : خپرونتوکي ( خپرندویه توکي ، چاپي مواد ) د خلکو په واک کې ایښودل ، لکه ورځپاڼه یا نورې رسنۍ خلکوته رسول ، ویشل
خپړ : د خپړ ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
خپړې لګول : لاس په لاس جګړه کول ، لاس لګول ، لاس پر ځمکه ایښودل خپړ خوړل : څپېړه خوړل ، په څپېړه وهل په خپړو راتلل : لکه ماشوم په ګرځېدو راتلل
خپسکې نېول : په خوب کې ډارېدل ، بد خوب لېدل
خپل : د خپل ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
خپل بارپر بل اچول : خپل بار تر منزله رسول : خپل بار درنول : خپل رزق په لغته وهل : خپل پکې په کې وهل : خپل په کول : خپله پکه لور د بل تر زوی ښه ګڼل : خپل کاسه په لغته وهل : خپله لمن پر سر اړول : خپلې توکلې لاړې بېرته اخیستل : خپلې پلې وهل یا خپلې پښې په تېشه وهل : له خپل سیوري ډارېدل : له خپله لاسه رسېدل : له خپله څخه نه رغېدل : پر خپل سر ډنګول : پخپل سر تلل :
خپلواکول ـ کېدل : ازادول ، ازاد پریښودل ، ایله کول ، واک ورکول
خپلوانول ـ یدل : په خپلوۍ نېول ، خپل کېدل ، د خپلوۍ په کړۍ کې ګډ ګڼل
خپلول ـ یدل : نږدې کول ، دوستي کول ، د ځان کول
خپلوي کول ـ کېدل : دوستي کول ، په خپلې کورنۍ کې راګډول
خپ وچوپ کول ـ کېدل : پټول ، ګل کول لکه اور ( مړ کول ) ، غلئ کول خپ وچپ وړل : په پټه او غلا سره یو څه وړل خپ وچوپ تلل : په پټه تلل ، په غلا تلل
خپه کول ـ کېدل : خواشیني کول ، خوابدي کول ، زندۍ کول
ختاایستل ـ وتل : تېرایستل ، غولول ، په بدله لار بیول
ختل ـ کېدل : پورته کېدل
د ختل ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
بیه ختل : بیه جیګېدل ، بیه لوړېدل پرختل : پرجیګېدل ، د ژوندیانو سره په تړاو کې جنسي یو ځای کېدل پرسرختل : بې لحاظه کېدل ، ډېر نازولئ کېدل خوله وازه ختل : هک پک کېدل ، اریانېدل ، زیات ستړي کېدل ، په زورختل : په زور پورته کېدل ، په زور جیګېدل ، په زور لوړېدل زړه ختل : نا امیده کېدل ، بې باوره کېدل ، ډاډ نه لرل ساختل : مړکېدل غاړه ختل : اورمېږ اوښتل لاس ختل : لاس اوښتل
ختمول ـ یدل : سرته رسول ، ترسره کول ، پای ته رسول ، بشپړول
خت خټ خندل : په جار خندل ، په زوره خندل ، په لوړ غږ خندل خټول : په خندا راوستل ، خندول
خټې کول ـ کېدل : له خاورو ، اوبو او نورو توکو څخه خټه جوړول او بیا هغه کارول
په خټو کې نښتل : په کار یا کومه پېښه کې ښکېل پاتې کېدل
خوټول ـ یدل : جوشول لکه چای
خچ پچول ـ پچېدل : سره مات رامات کول ، سره ګډوډول
خدای ( ج ) : د خدای ( ويي ) په مټ جوړ کړنومونه :
خدای وهل : په کړاو اخته کېدل خدای شرمول : رسوا کېدل خدای ته مخ او سړئ ته شا کول : حق خبره کول ، په کړو وړو کې نیاو کول که خدای کول : د کار د کېدو په اړه هیله درلودل ، شوني کېدل
خر : د خر ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
د خره پر لکۍ سپرېدل : ډېر بېباکه او بې ادبه کېدل د دوو خرو دانه نه ویشل : کم عقل کېدل پرخره سپرول ـ یدل : رسوا کول پرخبل خره سپرېدل : په خپله خبره بې دلیله درېدل ، خپله ناپوهي ټينګه نېول
خرابول ـ یدل : ویجاړول ، ګډوډول ، تاوان رسول
خرپول ـ یدل : داسې وهل چې خرپار ورسره وي ، په خرپ خرپ وهل
خرڅول : پلورل
خرڅېدل : لګېدل ، پای ته رسېدل
خرخشئ کول : غاړه تازه کول ، غږ تازه کول
خرشېدل : د پزې له لارې غږ ایستل
خرول ـ یدل : د خر خر غږ ایستل ، خرخر کول
خرې په خرې کېدل : په لوبه کې سره مساوي کېدل
خرییل : ویښتان لري کول لکه د ګیري ، سر یا بل ځای
خړتول ـ یدل : له یو شي په خړټ خړت غږ ایستل
خړپول ـ یدل : په ژوولو او ماتولو سره له یو شی څخه غږ ایستل
خړچول ـ یدل : د لرګې یا لرګي ته ورته شیانو په ماتېدو او چاودلو سره د غږ وتل
خړسول ـ یدل : په ماتېدو سره له لرګي څخه غږ وتل ، وهل ، ډبول
خړوبول ـ یدل : په اوبو مړول ، اوبه کول
خړول ـ یدل : خړ رنګ ورکول ، په خټو او خاورو لړل سترګې خړول : د چا سترګې ټيټول ، شرمول ، له یو شي درلودلو انکار کول
خړیتول ـ یدل : پلنول ، چیتول ، زړول
خسي کول ـ یدل : د نسل د بیا زیږولو څخه بې برخې کول ، شنډول
خښول ـ یدل : لکه مړئ په ګور کې ایښودل
خمېرول ـ یدل : لکه اوړه اخښل او له څه وخت روسته رسېدل
خندل ـ خندول ـ خندېدل : د ژړل مقابل ، هسې کول چې له خولې څخه غږ او ورسره په مخ کې خوښي ملګرې وي
خنډاچول : مخه نېول ، ځنډول ، پلمې کول
خوا : غاړه ، لورئ ، پلو ، څنګ ، ګوښه
د خوا ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
خوابدول ـ یدل : ځورول ، کړول ، خپه کول خواته کېدل : د یو څه خوړلو ته زړه کېدل خواته کول : د ځال پلوي کول ، ځانته راکښل خوا په سړول : غچ اخیستل ، له چا سره داسې چلن کول چې د سړي زړه پرې ټول شي خواشیني کول ـ کیدل : خپه کول ، زړه بدي کول خوا ورشنه کول : زړه وربدول ، زړه ورتورول ، خپه کول خواتوري کول : خپه کول ، زړه تورول ، د چا خوا له یوه کار یا یو څه څخه ګرځول خوابدي کول : خواشیني کول خوا په خوا کېدل : سره نږدې کېدل ، چا ته په زړه کې ځای ورکول ، ګاونډي کېدل ، څنګ په څنګ کېدل خوا ګرځول : له چا څخه خپه کېدل ، خواګرځېدل : د ګانګو کولو تلوسه پیداکېدل ، له چا څخه زړه تورېدل پرخوا کېدل : د چا پلوي کول ، له چا څخه ملاتړ کول خوا ټولول ـ یدل : زړه ډاډه کېدل ، زړه ټولېدل
خوارول ـ یدل : ډنګرول ، کمزوري کول ، غریبول
خواري کښل : کار وکسب کول ، زیارایستل ، زیارګالل
خواري لېدل : کړاو لېدل ، ربړه لېدل ، ستونځه لېدل
په خوارۍ ککړېدل : په ستونځه کې ښکېلېدل ، د بېوزلۍ او بېوسۍ سره لاس په لاس کېدل
خواله کول ـ کېدل : لکه د زړه خواله کول ، د زړه راز ګډول ، د زړه خبره یوبل ته کول ، د راز په خبره کې څوک شریکول
خوب : د خوب ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
خوب تښتېدل : خوب الوتل خوب ورتلل : د ویده کېدو لپاره تیاري نېول خوب لېدل : په خوب کې د ژوند له پېښو سره بیا مخامخېدل خوب ورته وړل : هک پک کېدل ، هیښېدل د مرګ په خوب ویده کېدل : ژور خوب کول ، غا فلېدل په خوب کې ډارېدل : بد خوب لېدل
خوټول ـ یدل : جوشول ، په بړاس راوستل
خوټکېدل : جوشېدل ، په بړاس راتلل
خوځول ـ یدل ـ کېدلل : حرکت کول
د خوځول ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
ځان خوځول : ځان ویښول ، خان چمتوکول خوله سمه خوځول : د خرابو خبرو له ویلو مخنېوئ کول ژبه بده خوځول : بد ویل ، ګډې وډې ویل ، چټي خبرې کول سرخوځول : هوکړه کول یا نکړه کول ګوته خوځول : څوک ګواښل ، چا ته ګواښ کول لاس خوځول : چا سره مخه ښه کول ، نکړه کول ، ګواښ کول لکۍ خوځول : چا ته د څه هیله لرل ، چاپړوسي کول ، لکه سپئ لکۍ ښورول نړۍ خوځول : په نړۍ کې ډندوره کول ، د نړۍ په کچه ګنګوسئ خپرول او نور
خورول ـ یدل : مړول ، په خوراک وروستل
خوړل ـ خوړل کېدل : ډوډۍ تېرول ، د ولږې د لري کولو لپاره ډوډۍ لګول
د خوړل ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
بډې خوړل : رشوت اخیستل پورخوړل : د چا په پور منکرېدل ځان خوړل : غم کول ، کړاوګالل ، ډېر کار کول ، زیات زیارایستل حق خوړل : د چا په برخه یا شتمنۍ باندې خيټه اچول په دردخوړل : په کار راتلل درجه خوړل : رتبه خوړل رتبه خوړل : درجه خوړل ، چا ته درجه نه ورکول سره له دې چې د درجې د اخیستلو وړ وي زړه خوړل : غمجنېدل ، خپه کېدل ، یوڅه چې غواړي خو درته نه رسیږي سرخوړل : مړکېدل ، له دې نړۍ سترګې پټول غم خوړل : چاره کول ، تیارئ نېول ځيګرخوړل ( که ښيښه د نام و ننګ دې شي تر څنګه ****** د عالم په کجروۍ به خپل ځيګر خوري . رحمان بابا ) ، په مینه خوړل ، په زورخوړل ، په ارامه خوړل ، په کراره خوړل ، په خوښه خوړل او ډېر نور
خوړینول ـ یدل :ځان خوړینول ، زړه خوړینول ، سرخوړینول ، ځان خوړینېدل ، ځيګرخوړینېدل ، زړه خوړینېدل ، سرخوړینېدل ، مېوه خوړینېدل ، په اورخوړینېدل ، په غم خوړینېدل ، له غم خوړینېدل ، له کاره زړه خوړینېدل
خوږول ـ یدل : ځان خوږول ، زړه خوږول ، سرخوږول ، سترګې خوږول او نور
خوساکول ـ کېدل : يو شي د ټاکلي وخت په تېرېدو سره له کاره وتل ، ورستول
خوشالول ـ یدل : د چا د زړه په غوښت داسې څه ترسره کول چې د هغه د ډاد ، هوساینې او خوښۍ لامل وګرځي ، خوښول
خوښول ـ یدل : په زړه کې ځای نېول ، په سترګو کې ځای نېول ، په زړه ایسېدل ، خوشحالول ۲ غوره کول ، د نورو منځ کې ښه ګڼل
خوله : د خوله ( ويي ) په مټ جوړ ځيني کړنومونه :
خوله اچول : چا پورې لګېدل ، چا سره د خولې جګړه کول خوله اخیستل : ښکلول ، مچه اخیستل ، مچې کول خوله اړول : ژبه اړول ، په خپله خبره نه درېدل ، له خپلې ژمنې اوښتل خوله ایله کول : خوله پرانیستل ، خوله وازول ، ناوړه خبرې کول خوله بویول : څوک غږول او له هغه څخه مالومات اخیستل خوله پلټل : د چا نظر ځانته څرګندول خوله په خوله کېدل : په خبرو کې سره مخامخېدل ، په خولې بد رد سره ویل خوله بوټول ـ بوټېدل : چا پورې ملنډې ویل خوله بوټه نېول : چا پورې ملنډې ویل خوله پرانیستل : چا ته بدې بدې خبرې کول خوله تړل : خبرې بس کول ، چوپ کېدل ، چا ته بډې ورکول خوله خوله کول ـ کېدل : له هره اړخه څوک پرکول او ګرمول خوله ورډکول : بډې ورکول خوله مردارول : بد رد ویل خوله چینګول ـ چینګېدل : خوله وازول ، ل چا څخه د څه هیله لرل : خوله چینګئ کول : خوله چینګول پرخوله لاس نېول : راز نه ویل خوله وازول ـ یدل : خوله پرانیستل ، چا پسې بدې خبرې کول خوله وراړول : له چا نه څه غوښتل ، خوله ورګرځول خوله کږول : په بې غیرتۍ له چا څه غوښتل ، خوله کږه کږه کول په خوله کې لوېدل : د نور په خبرو کې ځان وراچول ، ډنډوره کېدل خوله نېول : پرهیز کول ، بس کول ، چوپ کېدل خوله نه درېدل : زیاتې او ستومانونکې خبرې کول په خوله کې وهل : د چا خبرې پریکول په خوله کول : د چا خبره منل ، د چا له هیلې سره سم څه ترسره کول تر خولې تېرېدل : له خپلې ژمنې اوښتل د خولې جلو سستول ـ سستېدل : بې له پامه خبرې کول د خولې خوند بدول : بېځایه هیله له چا درلودل د خولې خندا ورسره درلودل : له چا سره سرسري اړیکي درلودل وازه خوله پاتې کېدل : هک پک پاتې کېدل ، هیښ پاتې کېدل ، بې ځوابه کېدل خوله ورکول : چا سره د مینې په پار خوله یا شونډې ښکلول خوله لګول : لکه په ناروغۍ ډېرئ خلک اخته کېدل ، لکه سپئ څوک داړل ، زغم له لاسه ورکول خوله لګېدل : د خولې یو ډول ناروغي ده ( تبخال ) خوله وتل : خوله لګېدل خوله وچېدل : مړکېدل ، په دلیل ویلو کې کم راتلل خوله ویتول ـ خوله ویته نېول : په خبرو اترو کې لاندې راتلل ، بېځایه خندل غوټه په خوله پرانیستل : یو کار سختول ، یو څه ستونځمنول خوله مښل : چا پورې لګېدل ، ځان مښل
خوله کول ـ کېدل : د بدن د تودوخې په مټ ( په تېره بیا په توده هوا او تبه کې ) د بدن اوبه د کوچنیو څاڅکو او لوندوالي په بڼه له بدن څخه وتل
خونداخېستل ـ کېدل : د ژوند ، خوراکتوکو ، چاېریال او شتونیال ( طبیعت ) سره په اړیکه کې په ځان کې د خوښۍ احساس موندل
خوندي کول ـ کېدل : باوري کول ، په ډاډ منه توګه ساتل ، ( څوک ، څه ) په داسې ځای کې ساتل چې شتون يي د ډاډوړ وي
خیټه : د خیټه ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
خیټه اچول : خیټه ډکول : خیټه کول ـ کېدل : خیټه وتل : تر خیټې لاندې کول ـ کېدل : په خیټه خوړل : تر خيټې جارول : پرخیټه سرورکول :
خیراتول ـ یدل : له خوارانو سره مرسته کول
خیرنول ـ یدل : چټلول ، په خټو او نورو ناپاکیو ککړول
خېژول ـ ختل : خېژول کېدل : بیه خېژول ، پرسرخېژول ، ځان خېژول ، زړه خېژول ، غاړه خېژول ، لاس خېژول ،
خیشتول ـ یدل : لمدول ، اوبه کول
خېلول ـ یدل : په څانګو ویشل ، په خاښونو ویشل
خېمه وهل ـ کېدل : کیږدۍ درول
په د توري پیل کړنومونه :
داخلول ـ یدل : د یو څه په منځ کې ورننوتل ، ننه ایستل ، ورګډول ، ګډون کول ، برخه ایستل
عمر په دار کول ـ کېدل : ژوند په ستونځو کې تېرول ، د یو چا ژوند تریخول ، یو څوک په سختو کې ښکېلول
دارو ورکول ـ کول ـ کېدل : درملنه کول
داړل ـ کېدل : په غاښونو څېرل ، داړې لګول ، په داړو شکول ، داړه لګول
داړه اچول : په ډله غلاکول ، په ډله لوټل
داړه خښول : داړل ، داړې لګول
داغل : په سرو اوبو یا غوړو سوځول ، په سرو سیخانو سوځول لکه څاروي
داغول ـ یدل : داغل ، په سرو اوبو ، سیخانو سوځول
دانګل : ټوپ وهل ، لوی ګام اخیستل
دانګې دانګې کول ـ کېدل : ټوټه ټوټه کول ، څیري ویري کول ، څيرل لکه د ځنګله څاروي ( زمرئ یا پړاګ ) چې بل څاروئ وڅیري
دانه دانه کول ـ کېدل : هرې خوا پاشل ، هر لورته خپرول
داو وهل : په جوارۍ کې له سیال څخه ډېرې پيسې په وار کې ایښودل ، په سوداګرۍ کې هم له بل څخه د ډېرو پيسو د ورکړې خبره کول
دایرول ـ یدل : کړۍ کول ، پرانیستل لکه ناسته یا غونډه
دباندې تلل : بېرون وتل
دباندې وتل ـ ایستل : بهر تلل ، بهر ایستل
په دباو کې کول ـ کېدل : ځان لوړ بلل ، لويي کول ، د لویا سوچ کول
دربول ـ یدل ـ کېدل : لکه ور یا دروازه وهل یا ټکول
دپ کول ـ دپ کېدل : ځان لوړ بلل ، لويي کول
( غوږ ) دپ کېدل : غوږ بندېدل ، غږ ښه نه اورېدل
( هوا ) دپ کېدل : هوا بندېدل ، د هوا بهیر بندېدل
درځول ـ یدل : ډبول لکه دروازه ، ټکول لکه وږي
دردول ـ یدل : په قارول ، خوږول ، پارول
درزول ـ یدل : د ټوپک یا توپ پله پسې ویشتل ، وهل
درناوئ کول ـ کېدل : څوک ډېر پالل ، څوک نازول ، د چا منندوی کېدل
درنګول ـ یدل : وهل لکه ډول ، غږول لکه رباب
درنول ـ یدل : ۱ د سپکول مقابل ، وزن ورزیاتول ۲ څوک ډېرډېر پالل ، نازول ، مننه کول
درول ـ یدل : د خوځښت مخه نېول ، بندول ، مخنېوئ کول
دروهیدل : تېروتل ، ډارېدل
دریغول ـ یدل : نه ورکول ، ستنول ، مخنېوئ کول
( په یوه ) دړدنګ تلل : په یوه منډه تلل ، په ټوپو ټوپو تلل
( په یوه ) دړدنګ ایستل : په بېړه ایستل ، په منډه ایستل
دړکه کول ـ یدل : په وسله ډارول ، په وسله ګواښل
دړکول ـ ېدل : ټکان ورکول ، ښورول ، الوتل لکه ؛ زړه دړکېدل
دړه کول : چول ، لرګي ماتول
دړه وهل : ډنډۍ وهل ، د تلې د ډنډیو انډولول
دړې وړې کول ـ کېدل : ټوټې ټوټې کېدل ، تس نس کېدل ،
دښمنول ـ یدل : د دوستول مفابل ، (څوک ) د ځان په وړاندې بدۍ ته هڅول
دګل ـ کېدل : رټل ، سپکول ، خوار او کوزوري ځلول
دل کول ـ کېدل : ۱ هډر کول ، ځپل ۲ ټوټه ټوټه کول لکه دانې
دمول ـ یدل : ۱ لکه چای جوشول ۲ اوده ( پرې ) اچول لکه دمار چیچلو په وخت کې
دنیا : د دنیا ( ویی ) په مټ جوړ ځینې کړنومونه :
دنیاګټل : شتمني ترلاسه کول ، دنیا بریښودل : ۱ له نړۍ سترګې پټول ، مړکېدل ۲ له شتمنۍ لاس پر سرکېدل تر دنیا تېرېدل : ۱ له شتمنۍ لاس اخیستل ۲ دا نړۍ ښه نه ګڼل او بله نړۍ ( د مذهبي دودونو له مخې ) خوښول او غوښتل په دنیا مړېدل : له دنیا څخه تلل
دڼیاکول ـ کېدل : ( دڼیا یو ډول سابه دي ) په څنګیزه توګه : څوک سپکول ، بې ارزښته کول
دوپه کول ـ کېدل : تېرایستل ، غولول ، ختاایستل
دودول ـ یدل : ۱ رواجول ، په ولسونو کې یو شي خپرول ۲ لوګئ کول ، یو څه سوځول لکه لرګي
دوړول ـ یدل : پاشل لکه اوړه
دوړه ایشتل : دوړه کول ، ټوکې کول
دوکړه وهل : ډول وهل ، ډول غږول
دوه زړه کول ـ کېدل : زړه نا زړه کېدل ، شکمنېدل
دوه وستوي کول : کېدل : د یووستوي مقابل ، ډبلول ، غبرګول
دېره اچول : د چا کره د زیات وخت لپاره پاتې کېدل ، ډډه اچول ، ډډه لګول
دېره کول ـ کېدل : زیات میلمانه لرل ، یو څوک د زیات وخت لپاره له ځان سره ساتل
دېګئ کول : پخلئ کول ، کتغ پخول
دینګ درېدل : نیغ درېدل
( له ) یوه مخه تلل : ټول سره تلل
( له ) یو مخه وژل : ټول وژل
په ډ توري پیل کړنومونه :
ډاډ بخښل : تسلې ورکول ، زړه ورکول ، د چا زړه ټولول ، د چا زړه غونډول ، د چا زړه تکیه کول ، باور ورکول
ډاډ ورکول ـ کېدل : ډاد بخښل وګورۍ
ډاډموندل : تسلې لاس ته راوړل ، زړه ټولېدل ، زړه تکیه کېدل
ډاډه اچول ـ کېدل : په لرګیو او خځلو کې د جوارو وږي پخول
ډاډه کول ـ کېدل : ډاډ بخښل ، تسلي ورکول ، د چا زړه ټولول
ډارول : یدل ـ کېدل : وېرول ، زړه ایستل ، په چا سترګې برګول ، په چا سترګې ایستل
ډاکه اچول ـ کېدل : په ډله غلاکول ، په ډله لوټول
ډاګول ـ یدل : ۱ ورلېږل ، وراستول ، ور پوسته کول ۲ کور ډاګول ـ یدل : کور ویجاړول ، کور ورانول
( په ) ډاګه کول ـ کېدل : روښانه کول ، څرګندول ، ښکاره کول ، بربنډول ، لوڅول ، رابرسېره کول
ډالۍ کول ـ کېدل : ۱ چا ته بخښل ، چاته ورپيرزوکول ، لورل ، لکه څوک چې خپل لیکلئ کتاب چاته ډالۍ کړي ۲ کاتول ، کړي کول ، لکه لښته چې څوک د ډال په شان راکږه کړي
ډانډ س کول ـ کېدل : لکه مالوچ چې څوک په ډانډس بادوي . ( ډانډس یوه اله ده چې خلک پرې مالوچ بادوي ) ، په څنګیزه توګه : رسواکول ، شرمول
( په ) ډانګ بېلول : بېلول ، جلاکول
( په ) ډانګ پېيل : څرګندول ، په ډاګه کول ، روښانه کول ، ښکاره کول ، بربنډول ، لوڅول ، رابرسېره کول
ډب : د ډب ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
ډب اچول : ځنډول ، درول ، ستنول ، دمه کول د بل په ډب کې تلل : د بل په ګنا د بېګنا سړي ګناګارول ډب درېدل :
ځنډېدل ډب ختل : له پرتمه لوېدل ډب خوړل : تاواني کېدل ډب ورکول : وهل ، ډبول ډب وروستل : تاوان وراړول ډبول ـ یدل : له یو شي څخه د ډب غږ ایستل ، وهل
ډب ودوب اچول : شرپېښول ، وهل ، شورماشور جوړول
ډبه ډېرۍ کول ـ کېدل : له منځ وړل ، سره ټول پرېوتل لکه په ناروغۍ
ډبرول ـ یدل : له یو سره له منځه وړل
ډبره : د ډبرې ( ویی ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
ډبره ایښودل ( ډبره پر ایښودل ) : ۱ بیه ایښودل ، نرخ تړل ۲ راز نه رسواکول ، راز پټ ساتل ، یوه خبره نه ښکاره کول ډبره غورځول او سر تر لاندې نېول : شخړه کول ، د بدۍ لپاره ملاتړل ډبرې ته سر نېول : سرتمبګي کول ، بېځایه ټینګار کول
ډپ : د ډب ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
په ډپ کې کېدل : لویا اخیستل ، ځان لوی لوی ګڼل په ډپ کې ګرځېدل : ځان لوی لوی کول ، ځان لوی لوی بلل
ډچول ـ یدل : اس په ځغاسته اچول ، اس ځغلول
ډدول ـ یدل : ګوګول ، منځ تشول غږ ډډېدل : غږ پېړېدل ، ځوان کېدل ، بالغ کېدل
ډډوزې تلل : تیزبوی تلل ، بد بوی تلل
ډډه اچول ـ کېدل : ۱ تکیه اچول ، دمه کول ۲ دېره کېدل ، چیري له ټاکلئ مهال څخه زیات پاتې کېدل ډډه کول ـ کېدل : لاربدلول ، په چا نه ورتلل ، له چانه سترګې شرمېدل ، له چا څخه ځان ګوښه ساتل ، خوا ګرځول ډډه لګول : ډډه اچول ، تکیه کول ډډه لګېدل : ۱ دمه ختل ، د ارامۍ ساکښل ۲ یو کار ته زړه ښه کول ، له لاسه کېدل ، ډاډمن کېدل ډډه ورکول : کار ته ځان نېول ، تکیه کول
ډرۍ وهل : په چا ټوکې کول ، چا پورې خندل ، چا ته کترې ویل
ډرول : له یو څه څخه د ډر غږ ایستل ، بېځایه غږول ډرېدل : پله پسې تیزونه اچول ، خوشې خبرې کول ، چټې خبرې کول
ډزول : لکه په ټوپک یا توپ ډزې کول ډزېدل : وهل کېدل ، ټکېدل ، د ټوپک ډزې کېدل
ډزوډوز کول : ډزوډوز اچول ، پله پسې چاودنې کول ، په شخړه کې ټوپک یا توپ کارول
ډسکې ویشتل : درواغ ویل ، لاپې وهل
ډغره وهل : سرجنګي ورتلل ، سیالي کول ډغره خوړل : ټکرکول
ډک خوړل : ټکرکول ، ټکرخوړل
ډکول : د تشول مقابل ، بشپړول ، بسیاکول ، ځیني بېلګې لکه ټوپک ډکول ، چلم ډکول ۲ بلاربول ، ماشوم په نس کول ۳ په چا ډېره ډودۍ خورول ډکېدل : ډېره ډوډۍ خوړل
ډکه اچول : ۱ د سین یا ویالي غاړې پخول ۲ ډکه پېښېدل : پېښه رامنخ ته کېدل
ډګرنېول : سنګر نېول ، د جګړې لورئ د ځان په ګټه بدلول ډګرته راوتل : ۱ پټ راز ښکاره کېدل ۲ د جګړې میدان ته راتلل
ډله جوړول : څوتنه سر راټولول ، ټولګه کول ، ټولنه کول ، د څو تنو یو ځای کول ډله ټپله جوړول : د پلویانو یوه ټولنه جوړول ، ګوند جوړول ، ټولنیز پيوستون را منځ ته کول په ډله تلل : څو تنه په ګډه تلل
ډمول ـ یدل : اوبه ډب کول
ډنډوره اچول : ګنګوسئ خپرول ، نارې سورې وهل چې وګړي په یوې خبرې خبر شي
ډنډوره کول ـ کېدل : رسواکول ، ټول وګړي پرې خبرول
ډنډول ـ یدل : ډمول ، په یو ځای کې اوبه را ټولول
ډنګرول ـ یدل : خوارول ، وزن ورکمول
ډنګول ـ یدل : د ډنګ غږ ایستل لکه نغاره وهل ، رباب وهل په خپل سر ډنګول : نورو سره له سلا پرته یو کارکول
ډوبول ـ یدل : غوټه کول ، په اوبو کې ورننه ایستل ډوب تلل : هک پک کېدل ، هیښېدل ، اریانېدل ، ډېر سوچ کول ، ژور په فکر کې تلل
ډوډۍ کول : بلل ، میلمستیاکول ډوډۍ ورکول : سخیتوب کول ، مرسته کول ډوډۍ ته غوښتل : څوک میلمه کول
ډوکه کول ـ یدل : غولول ، تېرایستل ، ختاایستل
ډول وهل : ۱ دوکڼۍ وهل ، ډول غږول ۲ رسواکول
ډونګېدل : ځان سره ډونګ ډونګ خبرې کول ، ګورېدل ، نه ډاډمنتوب څرګندول
ډېرول ـ یدل : د لږول مقابل ، د شمېر یا اندازې له مخې زیاتول ، ګڼول ، پریمانه کول
ډیلول ـ یدل : ځنډول ، ایسارول ، ستنول ، درول
په ر توري پیل کړنومونه :
را : د لوری او خوا د مختاړې پتوګه :
د را ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
راڅکول ـ یدل : ځان خوا ته راښکل راوستل ـ کېدل : د ساکښو په پښو یا د هغوی په ځواک سره چیري بیول راښکل : کښول ، څکول راکول : ( متکلم ) ته څه سپارل ، ورکول رالیږدول : رالېږل ، رااستول رامخته کول – کېدل : وړاندې کول
ربړول ـ یدل : په ستونځه کې اخته کول ، په ربړه کې ښکېلول ، په غم او درد ککړول
رپوکول ـ کېدل : پيوندول
رپول ـ یدل : خوځول ، لړزول ، ښورول
رټل ـ کېدل : ده ګل ، سپکول ، بې پته کول ، شړل
رخه کول ـ کېدل : کینه کول
ردول ـ یدل : نه منل ، تېرول ، ځواب ورکول
رډ کتل : برنډ کتل ، تیزکتل ، نیغ کتل سترګې رډول : سترګې راایستل ، سترګې برنډول ، سترګې نیغول
رژول ـ یدل ـ کېدل : ورو ورو لږول ، ورو ورو خوړل لکه د جوارو وږی رژول ، د عمر رژېدل
رسواکول ـ کېدل : ښکاره کول ، څرګندول ، بربنډول ، لوڅول
رسول ـ کېدل : چاته ور وړل ، ترلاسه کول رسېدل : لکه مېوه پخېدل ، د ځوانۍ وخت ته رسېدل
رسول : د رسول ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
بریاته رسول ، بډايۍ ته رسول ، بیخ ته رسول ، پای ته رسول ، پزې ته رسول ( څوک تنګول ) ، تړون ته رسول ، تل ته رسول ، چا ته رسول ، ځان ته رسول ، ځای ته رسول ، ځواک ته رسول ، څوکې ته رسول ، څوکۍ ته رسول کورته رسول ، ګورته رسول ، لاس ته رسول ، مخې ته رسول ، منځ ته رسول ، موخې ته رسول ، نږدې ته رسول ، واک ته رسول ، وړاندې رسول ، هواته رسول ، هسک ته رسول او نور
رغړول ـ یدل : کولول ، ورښویول ، ورتوغول ، اوبه په ستوني کې تاوول
رغول ـ یدل : بیا خپل پخواني حال ته راوستل ، بیا جوړول ، بیاودانول
رګ وهل : ستنه وهل ، ستنه کول رګ پالل : خپلوي پالل ، خپلوي ټينګه ساتل رګ پسې اخیستل : لاره پسې اخیستل ، پل پسې اخیستل رګئ چلول : رګ پالل ، رګئ ورسره کول رګ پسې لټول : ریښه لټول ، د یو شي ریښه پيدا کول
رمباړه وهل : د غوا یا نورو څارويو غږ وتل
رمبئ وهل : ۱ خیشاوه کول ، ګوډي کول ۲ د چا په ګټه خبره کول خپله پښه په رمبي وهل : ځان ته تاوان رسول
رمېدل : له خپل دمه ځای څخه د څړ ځای په لور د پسونو او بزو د رمو خوځېدل
رمه پوول : څړول لکه پسونه یا بزې
رنځول ـ یدل : کړول ، ځورول ، ناروغول
رنډېدل : د کونډېدل مقابل ، مېړه کول ، مېړوښه کېدل
رنګ اچول : درواغ ویل ، پروپاګند کول رنګ الوتل : خجل کېدل رنګ بایلل : په ټولنه کې د چا ارزښت کمېدل رنګ بدول : په چا پورې تومت تړل ، تورلګول رنګ ژيړېدل : نوم بدي کېدل ، تور په لګېدل رنګ ښه کېدل : نوم ښه کېدل رنګ ورکېدل : د چا ورکېدل
رنګړي کول ـ یدل : د ګڼول مقابل ، یویو کول ، سره پاشل ، سره خپرول
رنګول ـ یدل : د یوشي بڼه وربدلول ، انځورول ، نقاشي کول
رڼاکول ـ کیدل : د تیاره کول مقابل ، روښانول ، بلول رڼااچول : په یوې سکالې هراړخیزه خبرې کول ، د یوې خبرې شاوخوا څېړل ، روښانول
رڼول ـ یدل : رڼاکول
رواجول ـ یدل : دودول ، به ولس کې خپرول
رواکول ـ کېدل : د نارواکول مقابل ، هغه څه چې کارول يي بندیز نه لري ، هغه څه چې کارول يي خلک ښه ګڼي
روانول ـ یدل : د درول مقابل ، په خوځښت راوستل ، بهول ، جاري کول
رودل ـ کېدل : لکه ماشوم چې د مورله تئ یا سینې څخه شېدې خوري
روزل ـ کېدل : پالل ، تربیه کول
روژه نېول : د مذهبي دود سره سم ، په شپه ورځ کې د ټاکلي مهال لپاره خوراک او څښاک نه کول او ځان وږئ ساتل
روژه ماتول : د روژې د نېولو په پای کې خوراک او څښاک کول
روږدول ـ یدل : اموخته کول ، بلدول
روښانول ـ یدل : رڼاکول ، روڼول ، بلول
روغول ـ یدل : د ناروغول مقابل ، جوړول ، د ښه صحت خاوند کېدل ، سره پوخلاکول
روڼول ـ یدل : روڼول = رڼول یا رڼاکول یا روڼل
ریبل ـ کېدل : لوکول
رېبندول ـ یدل : ورکږول ، ورشېوه کول ، ورښویول
ریخک وهل : ریخ وهل = ریخک وهل ، د پسونو او بزو اسهال کېدل
ریچې کول : ۱ سپږې کول ۲ ټوټې ټوټې کول
ریږدول ـ یدل : لړزول ، ښورول
ریشل ـ کېدل : لکه تار یا سپڼسي جوړول
ریښتیاویل : د درواغو مقابل ، هسې وینا کول چې بدله نه وي ، یو څه چې په کومه بڼه وی په همغه بڼه ویل
ریښتیني کول : اثباتول ، په ثبوت رسول
ریښه : د ریښه ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
ریښه اچول ، ریښه ایستل ، ریښه پریکول ، ریښه ټينګول ، ریښه ټینګېدل ، ریښه ختل ، ريښه ریښه کول ، ریښه ځغلول ، ریښه ریښه کېدل ، ریښه نېول ، ریښه وهل ، ریښه ریبل ،ریښه غوڅول ، ریښه شلول ، ریښه سستول ، ریښه غځول ، ریښه اوږدول ، ریښه لنډول ، ریښه شنډول ، د کار ریښې ته لوېدل
( له ) ریښې اچول ، ( له ) ریښې ایستل ، ( له ) ريښې غورځول ، ( له ) ریښې شنډول ، ( له ) ریښې پریکول او نور
رینګېدل : په ناست غږ ژړل ، ټسکېدل ، له ځان سره ژړل
ریوندول ـ ېدل : ریندول ، کولول ، ښویول
په ړ توري پیل کړنومونه :
ړپول ـ یدل : د اوبو خوځول ، اوبو کې لاس یا بل شي وهل چې په څپو راشي
ړچول ـ یدل : لړزول ، ښورول ، خوځول
ړچ وهل : لړزېدل لکه یخنۍ څخه
ړزول ـ یدل : په تیلو یا تیلو ته ورته شیانو په مټ د څارویو درملنه
ړکول ـ یدل : ټکان ورکول ، خوځول ، ړچول
ړندول ـ یدل : په دواړو سترګو څه نه لېدل
ړنګول ـ یدل : ویجاړول ، ورانول ، له ریښې غورځول ، له ښې ایستل
ړنګه بنګه تلل : په خوښۍ او مستۍ سره تلل
په ز توري پیل کړنومونه :
زارول ـ یدل : لکه جارول ، سرورکول ، سرښندل
زاره چاودل : ۱ زیار ایستل ، زیار ګالل ۲ مړه کېدل زاره ترکئ کول : زیار ایستل
زاري کول : ګېرې ګېرې ویل ، ننواتې کول ، بلا دې واخلم ویل ، د چا زنه نېول ، بخښښ غوښتل
زاړې کېدل : لکه غوا چې د لنګون يي یو څه وخت تېر شي او په شېدو کې يي کمښت راشي
زانګل : ټال خوړل ، په ټال کې وړاندې روسته کېدل
زباتل : خپله ښېګنه پر چا بارول ، خپل ښه چا ته یادول ، خپل ښه د چا په مخکې ځلول
زبېښل ـ کېدل : په تاوولو سره له لامده څيز څخه اوبه ایستل ، ګټه ځيني پورته کول ( استثمار کول ) ، شپېلل ، شپېلول ، روول ، تاوول
زبېلل : روول ، تاوول
زده کول ـ کېدل : یادول ، په مغز کې کېنول
زرغونول ـ یدل : ۱ شین کول ، ټوکول ، تېغ وهل ، سر وهل ۲ نیکمرغه کېدل
زرۍ نېول : د ستوني خوږېدل
زړورول ـ یدل : زړه ورکول ، ځواک ورکول
زړول ـ یدل : چې عمر او وخت پرې تېر شي
زړه : د زړه ( ويي ) په مټ جوړ یو شمېر تړښتي کړنونه :
زړه اچول : زړه اچول کېدل : زړه اخیستل : زړه اوبه کول : زړه اوراخیستل : زړه ایستل : زړه اړېدل : زړه بوټ ایستل : زړه بایلل : ۱ میینېدل ، زړه له لاسه ورکول ، له چا سره مینه لرل ۲ ډارېدل ، وېرېدل زړه بدول : زړه پسخول : زړه پورته کول : زړه پورې مښل : زړه پورې مښلول : زړه پخېدل : زړه تړل : زړه تشول : زړه تورول : زړه چول : زړه چاودل : زړه خوړل : زړه خوړینول : زړه دردول : زړه خوږول : زړه راښکل : زړه رغول : زړه زور اخیستل : زړه سړېدل : زړه پرې سړول : زړه سپینېدل : زړه سمول : زړه سول : زړه سورئ کول : زړه سوئ کول : زړه شین کېدل : زړه غورځول : زړه غوښتل : زړه کښته پورته کېدل : زړه کښل : زړه کړېدل : زړه کول : زړه کېدل : زړه کې ګرځېدل : د زړه په زور تلل : له زړه څخه وتل : زړه لګېدل : خاطرجمع کېدل ، زړه ټولېدل ، زړه غونډېدل زړه ماتول : زړه ماتېدل : زړه منل : زړه میینېدل : زړه نازړه کېدل : زړه وتل : زړه ورکول : زړه وژل : زړه ولاړېدل : پر زړه تېرول : پر زړه ورېدل : زړه په زړه پوهېدل : زړه په ښه کول : په زړه کې اچول : په زړه کې ساتل : په زړه کې ګوړې ماتول : په زړه کې خیرئ درلودل : په زړه کې خوړل کېدل : په زړه کې ځای نېول : له تر زړه وینې څڅېدل : د زړه په زور تلل : د زړه اور سړول : له زړه ایستل : له زړه تېرول : له زړه وتل : له زړه بوټ وتل : زړه ته اچول : منل : ډاډمن کېدل : ډاډ ترګوتو کول د زړه له کومې کارکول : د زړه زنګ لري کول : د زړه ویني خوړل :د زړه غوټه اوارېدل :
زغردې کول ـ یدل : چابک تلل ، په تلوار تلل په زغرده ویل : په ښکاره ویل ، نرغوندې ویل زغرد تلل : په مېړانه تلل
زغمل ـ کېدل : په زړه تېرول ، په ځان تېرول ، ګالل ، پر غاړه اخیستل ، وړل ، ګوزاره کول ، سړه سینه لرل ، پراخه سینه درلودل
زګیروئ کول : په ناروغۍ کې دردمن غږ ایستل
زمول : مړاوې کول ، کمزوري کول
زنبل : سترګګ وهل و په سترګو اشارې کول
زنګول ـ یدل : ټال ورکول ، ښورول
زنګون کېدل : د ډزو لپاره تیارسۍ کېدل زنګون وهل : زنګون کېدل زنګون لګول : زنګون کېدل
زنه : د زنې ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
لاس تر زنې کېناستل : خپه کېدل ، هک پک پاتې کېدل ، زنه نېول : بخښښ غوښتل ، زارۍ کول
زورل : کنځل ، زورلئ کول ، بدویل
زورول ـ یدل : برلاسئ موندل ، برلاس کېدل
زوره اچول : ټینګارکول ، لنګراچول ، توله اچول ، تاکید کول ، په یوه خبره ټینګ درېدل
زوږ ایستل : غږ ایستل ، غوغاجوړول
زوښه ایستل : شیره ایستل ، د څه شي څخه منځشته ایستل
زوکول ـ کېدل : زیږول ، ماشوم نړۍ ته راوړل
زومبول ـ یدل : په خوځښت راوستل
زونګه رسول : خبررسول ، څوک له خبرې خبرول
زوندۍ کول ـ کېدل : سابندئ کول ، ستونئ کېکاږل داسې چې هوا بنده شي
زوه کول : له ټپ څخه د اوبلن توکو چې اوبه او مړې باکټریاوې په کې وي بهېدل
زهرول ـ یدل : په زهرو لړل
زهیرول ـ یدل : کمزوري کول ، بېوسې کېدل ، بې ځواکه کېدل ، ماڼيجن کېدل
زیاتول ـ یدل : د لږول مقابل ، ډېرول ، پریمانه کول
زیاتئ کول ـ کېدل : تېرئ کول ، لاندې کول ، په زور نېول ، یرغل کول
زیارایستل : کوښښ کول ، هڅه کول ، کړاو ګالل زیارګالل : زیارایستل
زیاړه کول : ښکنځل ، بدې خبرې کول
زیانول ـ یدل : ۱ تاوان رسول ، تاوان اړول ۲ بېوخته ماشوم زیږول
زیانمنول ـ یدل : ۱ تاواني کول ۲ ماشوم مخکې له وخته زیږول
زیرمه کول ـ کېدل : په یو ځای کې ډېرۍ کول او ساتل
زیرئ کول : چا ته د خوښۍ پیغام وروړل
زیږول ـ یدل : نړۍ ته راوړل لکه ماشوم
زیږه کول - کېدل : د ښوی مقابل ، ستغول ، شډلول ، شاړول
زینول : په زین سمبالول لکه اس
په ژ توري پیل کړنومونه :
ژباړل ـ کېدل : بلې ژبې ته اړول ، یو سخت متن په ساده خبرو کې رانغاړل ، څرګندول ، روښانه کول
ژبه : د ژبې ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
ژبه اړول : درواغ ویل ، له خبرې اوښتل ، وعده تر پښو لاندې کول ژبه بدلول : ژبه اړول ژبه کښل : په لوړ غږ خبرې کول ، چا سره خبرې اوږدول ژبه کول : ۱ وعده کول ۲ ماشوم په خبرو راتلل ۳ چا سره خبرې اوږدول ژبه ورکول : چا سره وعده کول ترژبې لاندې کول : څرګندې خبرې نه کول
ژرنده کول ـ کېدل : غنم یا نورې دانې په ژرنده اوړه کول پر ژرنده کېناستل : ناارامه کېدل ، لالهانده کېدل
ژړل : له غمه د اوښکو تویول ژړول : بل څوک په ژړا راوستل ژړېدل : ژړل ، له غمه د اوښکو راتلل
ژغورل : ساتل ، خوندي کول ، پاسره کول ، خوندي کول ، ځای پر ځای کول
ژواک کول : ژوند کول
ژوبلول ـ یدل : ټپي کول ، خوږول
ژورول ـ یدل : د ټپول مقابل ، هغه چې د یو شي تل یا بیخ ته رسیږي
ژوندتېرول ـ یدل : ژوند کول ژوند تریخېدل : ژوند خرابېدل ، ژوند سختېدل ژوندکول ـ کېدل : ژوند تېرول ژوندي کول ـ کېدل : سا وربخښل ، سا ورکول ژوند بخښل : ژوند ورکول ، ژغورل ژوند اخیستل : وژل ، مړکول ژوند ورکول : سا ورکول ، ژغورل
ژوول : لکه ژاوله په خوله کې مروړل ، لکه ژبه په خوله کې تاوول ژوولې خبرې کول : داسې خبرې کول چې موخه يي څرګنده نه وي ، پيچلي خبرې کول
ژيړول ـ یدل : لکه د نارنج د رنګ په شان کېدل ژېړ ژېړ کتل : خجل کېدل ، له شرمه ټيټ کتل
په ږ توري پیل کړنومونه :
ږدل : د یو شي په ځای کول لکه کتابونه په المارۍ کې
ږلۍ راتلل : له یخ جوړ څاڅکي ورېدل ږلۍ ورول : ږلۍ راتلل ږلۍ ورېدل : ږلۍ راتلل ږلۍ وهل : لکه مېوه ، سابه او نور ورته شیان چې د ږلۍ په مټ خراب شي
ږمونځول ـ یدل : د ږمنځ په مټ د ویښتانو سمبالول
په س توري پیل کړنومونه :
سااچول : ساایستل ، ارامتیا کول ساایستل : ۱ ساایستل ۲ وژل سااخیستل : ۱ ساایستل ۲ په کړاو اخته کېدل ساختل : مړکېدل ساکښل : ساایستل ، سااخیستل
ساتل ـ کېدل : ژغورل ، ځای پر ځای کول ، خوندي کول ، زیرمه کول ، سپمول ، پاسره کول
سات تېرول ـ یدل : وخت په خوښۍ تېرول
ساډه وهل : لاپې وهل
سازول ـ یدل : جوړول ، رامنځ ته کول
سالنډي کېدل : ساتنګي کېدل
سالنګي نېول : د پښو د درد په ناروغۍ اخته کېدل
سام پر پرېوتل : څوک په اندیښنه کې لوېدل
سامان کول : ځان چمتو کول په سامان کې کېدل : ښه تیارئ نېول
ساندې ویل : په ژړا کې ځان سره ګړېدل ،
سباتول : پایلې ته رسول ، ټاکلې موخه ترلاسه کول
سبانارئ کول : د ګهیځ چای څښل
سبڼه کول : قناعت کول ،
سپارل ـ کېدل : ور په لاس کول ، ورله غاړې کول ، ورپریښودل ، پر غاړه وراچول
سپخول : یدل : سپړل ، غوټه پرانیستل
سپرول ـ یدل : لکه پر بایسېکل کېناستل ، لکه په موټر یا الوتکه کې تلل
سپکول : یدل : ۱ د درنول مقابل ، بې پته کول ، رټل ، ده ګل ۲ د وزن کمول ، وزن بایلل
سپلنئ کول : ځان جارول ، سرښندل ، سرورکول ، ځان لوګئ کول
سپمول ـ ېدل : سپماکول ، پاسره کول ، خوندي کول ، زیرمه کول
سپڼول ـ یدل : لکه د ګل یا غونچې غوړېدل
سپورول ـ یدل : یو شئ چې غوړ يي لږ وي ، لکه ډوډۍ بې کتغه کول سپورې خبرې کول : ستغې خبرې ویل ، شواړې او لواړې خبرې کول
سپیازېدل : ماشوم مخکې له وخته زیږول
سپيني ښویېدل : چې څوک له ډېره ډاره حرکت نه شي کولئ ، غړي ښویېدل ، غړي تښتېدل
سپېدې چاودل : ګهیځ کېدل
سپېره کول ـ کېدل : ۱ په خاورو یا دړو ککړېدل ۲ خوارېدل ، بېوسې کېدل
( د چا په خبره کې ) سپيرکۍ اچول : د چا په کار کې بېځایه ورګډېدل
ستایل ـ کېدل : د چا ښه ویل ، ستاینه کول
سترګې : د سترګې ( ويي ) په مت جوړ ځيني کړنومونه :
سترګې اچول : خواوشا کتل سترګې اخیستل : په نظرکېدل ، چا ته بد نظر رسېدل سترګې ایستل : په چا قارېدل سترګه پخول : نښه ایشتل زده کول سترګه رپېدل : په دې باور اوسېدل چې څوک له سفر څخه راځي سترګه سوخېدل : له چا ډډه کول ، له چا ډارېدل سترګه وهل : په سترګو اشاره کول سترګوته درېدل : د چا یادېدل سترګې پر پټول : ۱ انکارکول ، له ریښتیا ویلو څخه ډډه کول ۲ وژل سترګې برګول : په قارېدل سترګې څېرېدل : بې شرم کېدل سترګې تورول : د یوه کار نه کولو لپاره پلمه جوړول سترګې خوړل : ړندېدل سترګې له سترګو شرمېدل : د چا پروا ساتل سترګې سپينېدل : بې شرم کېدل ، ډېر انتظارکښل سترګې رډې راختل : هک پک کېدل سترګې سرې کېدل : بد نیتي کول سترګې کښل: قارېدل سترګې درېدل : مړکېدل سترګې مړېدل : صبرکول سترګې مړې مړې اړول : خجل کېدل سترګې نه درلودل : ناپوهه اوسېدل سترګې وراوښتل : چا ته هیله درلودل سترګې نېول : چا ته هیله درلودل سترګې وږي کېدل : ډېر خوارکېدل دوې سترګې څلورکول : ډېره پاملرنه کول سترګک وهل : اشاره کول سترګې پرانیستل : هوښیارکېدل سترګې مړې اچول : سترګې ښکته اچول ، شرمېدل : سترګې برګول سترګې لرل : په سترګو کې ادا کول : سرته رسول په سترګو منل : داسې منل چې درناوئ هم ورسره وي په سترګو وژل : په چا ډېر ميېنېدل په سترګو ورننوتل : ډېد بې شرمه کېدل په سترګو څارل : ډېر ډېر څارل په سپکه سترګه کتل : د چا سپکاوئ کول په درنه سترګه کتل : درناوئ کول په سترګو توره شپه کېدل : ړندېدل ، قارېدل په سترګو پېریان راتلل : وارختاکېدل پر سترګو ورتلل : د چا خبره منل په سترګو ساکښل : ستړی کېدل په سترګو کې ګرځول : یادول په سترګو ویشتل : میینول په سترګو کې اغزي کېدل : له چا څخه بد راتلل په سترګو کې خاورې اچول : تېرایستل په سترګو کې ننوتل : درواغ ویل په سترګو کې سره پوهېدل : یوازې په تش کاته سره په هر څه پوهېدل پرسترګو بارېدل : چا ته پاملرنه نه درلودل په سترګو کې پوخلاکول : په خپله تېروتنه پښیماني ښودل تر سترګو لاندې څارل : بې باورېدل تر سترګو لاندې نېول : څارل : سترګې لارې ته نېول : د چا انتظارکښل له سترګو پنا کېدل : لري تلل له سترګو غورځېدل : هېرېدل ، له یادوتل له سترګو اچول : هېرول له سترګو ایستل : هېرول له سترګو وتل : هېرېدل
سترګۍ کول ـ کېدل : تورخوړل ، تښټېدل
سترۍ کول ـ کېدل : ۱ لکه ریبلې شولې یا جوار ډېرۍ کول ۲ له یو مخې وژل ، ټولوژنه
ستړی کول ـ کېدل : چې د ډېر کار یا بدني کارونې او خوځښت په پایله کې په بدن کې رامنځ ته کیږي ، ستومانه کېدل
ستغې خبرې کول : زیږې او شډلې خبرې کول ، ترخه ویل ستغه ویل : سخته خبره کول ، ښکنځل کول
ستمئ کول ـ کېدل : ژر ژر سا اخیستل
ستن وهل : د ستنې په مټ بدن ته درمل تېرول
ستنول ـ یدل : پاتې کول ، ځنډول ، درول ، مخه نېول
ستورئ لوېدل : بدمرغه کېدل ، له بخته لوېدل
ستومانه کول ـ کېدل : ستړي کول ، په زیات بدني کار او خوځښت سره د بدن سستیا ستوماني اچول : ستړیاکښل ، دمه کول ستوماني ایستل : دمه کول ، ستړیا لرې کول
ستونځمنول ـ یدل : په کړاو اخته کېدل
ستونئ ډک ډک کېدل : په ستوني کې ژړل په ستونې کې درېدل : په ستوني کې ډوډۍ بنده پاتې کېدل ستوني ستخ کېدل : پرملا پرېوتل
ستي کول ـ کېدل : سوځول ، وریتول
سټول ـ کېدل : وژل ، په یوه وار له منځ وړل ، له یو مخه وژل
سټه ایستل : بیخ ایستل ، له ریښې ایستل سټه ورکول : سټه ایستل
سر : د سر ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
سر اخیستل : سراړول : سر اسمان ته رسېدل : سرایښودل : سربازل : سربایلل : سربداله کول : سربداله کېدل : سر پټول : سر پر ورکول : سرپوخول : سر برېکول : سر په خلاسېدل : سر په دواړو لاسو وهل : سر په رسېدل : سر په سر کېدل : سر په سر ورکول : سر په ګرځول : سر په لاس کې اخیستل : سر په ګریوانه کول :سر په مخکې ایښودل : سر پېچل : سر تر اسمان تېرېدل : سرتوره کېدل : سرته رسول : سرته رسېدل : سر ټيټول : سرټکول : شکایت کول سرځړول : سر څټل : سرڅنډل : سرتمبګي کول : سرځوړي کول : سرخریېل : سرټيټېدل : سرجارول : سرخوړل : سرخوږول : سر خوځول : سرځوړي کول : سر راوړل : سر سره خوړل : سر سرتورول : سرسامول : سرسامېدل : سرښکاره کول : سرښندل : سر ښورول : سر غره ته نېول : سرغړول : سر ښکته کول : سر کېدل : سرکوزېدل : سر ګرځول : سرکښول : سرکول : سرګټل : سر ګرول : سرګردانول : سرګرمول : سر نه په ګرځول : سر نه سره ورتلل : سره نېول : سر وهل : پرسر اخیستل : سرورکول : سروهل : له سره تېرول : سر په سر کېدل : پرسر اوبه تېرول : په سر تمامېدل : پر سر خاورې بادول : پر سر خوړل : پرسر لاس ورتېرول : پر سرو سره ختل : په سر رسول : ترسر تېرول : سر په کاسه اوبه ورکول : د سر سترګې خوړل : ترسره کول : سرته رسول : سرکول : ۱ پيلول لکه چلم ۲ د ویښتانو پریمینځل او سمبالول سروپښې کول : نازکول سرکېدل : ۱ مواد راوتل ۲ د چلمیانو په ژبه چلم پيلول ۳ په نومره کې لومړئ کېدل
سرکونډۍ وهل : په سر کولېدل ، په سر رغړېدل
سرلوړي کول ـ کېدل : ویاړمن کول ، په یو څه ویاړل
سرلويي کول : ځان لوړ ګڼل ، کبرکول
سرماتول : ۱ سر ژوبلول ۲ حرص اخیستل ۳ په تول کې لږ زیات وزن ورکول
سرمغزنول ـ یدل : په ډېرو خبرو څوک ګیچ کول
سروې کول ـ کېدل : څېړنه کول ، د یوې سکالئ په اړه هر اړخیزه مالومات ترلاسه کول چې روسته بیا دا مالومات د نوموړې سکالې په اړه په پلان جوړونه کې وکاریږي
سره : د سره ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
سره پڅول : سره ټکوهل : سره ډز وهل : سره سټ کول : سره غوړېدل : سره سره کول : سره لوړل : سره نښتل : سره لګېدل : سره کول : سره کېدل :
سریښول ـ یدل : د لېړنتوکو ( لاړو ته ورته توکي ) یا سریښناکو توکو په مټ سره نښلول
سړول ـ یدل : یخول زړه سړول : غم لرې کول ، د زړه بار کمول خوا سړول : زړه سړول ، خوایخول ځان سړول : زړه یخول ، هیلې ته رسېدل ، موخې ته رسېدل ، په جنسي ډګر کې ارضاکېدل
سړه توده لېدل : د ژوند په ستونځو پوهېدل ، د ژوند سختۍ لېدل
( پر ) سړې ورتلل : د ژوند ستونځې ګالل پر سړي درېدل : په ستونځو کې له چا څخه ملاتړ کول ، ملاتړکول
( تر دوه ) سږمو رسول ـ ېدل : تنګول ، په قارول
سستول ـ یدل : د ټینګول مقابل ، غړندول ، ورو کول ، کمزوري کول ، ټکني کول
سغول ـ یدل : ۱ لکه کباب پر اور وریتول چې د سغ غږ وکړي ۲ له یخنۍ رپېدل ۳ لکه توغندئ توغول
سکښتل : لکه ټوټه پر کیچئ پریکول ، لکه د پسه وړۍ کیچي کول
سکڼل ـ کېدل ـ سکڼول : سکښتل ، سکولل
سکونډل ـ کېدل : چونډل ، چونډي کول ، په ګوتو داسې تاوول چې سړي وپاریږي
سل سره خیشتول یونه خرییل : هر کار ته لاس اچول خو یو هم نه ترسره کول ، زړه نازړه کېدل ، شکمن کېدل
سلام اچول : درناوئ کول سلام اخیستل : د چا سلا ته ځواب ویل ، د چا په پوښتنه ورتلل بیاسلام کول : دویم ځل د چا پوښتنه کول سلام لېږل : د لیک په مټ د چا پوښتنه کول سلام ا لیک سره درلودل : پېژندګلوي سره لری ، راشه درشه سره کول
سلګۍ وهل : ژړل ، په هک هک ژړا کول
سمبالول ـ یدل : ترتیبول ، سر ورکول ، چمتوکول ، تیارول
سمسورول ـ یدل : شین کول ، زرغونول ، تازه کول
سمول ـ یدل : جوړول ، روغول ، په لاره کول
سمون راوستل : په کار کې ښوالئ راوستل ، سمون پېښېدل : ښوالئ راتلل
سنجول ـ یدل : په سوچ تلل ، ارزول
سنګرنېول : دریځ نېول ، تیارئ نېول ، په جګړه کې د دوښمن پر وړاندې ځای نېول
سڼول ـ یدل : پزه ښکته پورته کښول ، په پزه کې خبرې کول
سوتره کول ـ کېدل : پاکول ، سپيڅلي کول ، مینځل ، له غچه خپلواکول
سوچه کول ـ کېدل : نګه کول ، یو شي له غچه خپلواکول ، یو شي سلو کې سل کول
سوځول ـ یدل : ستي کول ، وریتول ، داغل
سودا کول ـ کېدل : ۱ سودا اخیستل ، پېرودل ۲ اندیښنه کول ، په سوچ کې کېوتل
سورول ـ یدل : ۱ لکه ساز په تال برا برول ، سور رنګ ورکول ۲ بوختول ، لګیاکول ، بوخت ساتل په وینو سورول : ټپي کول ، ژوبلول له غمه سورکېدل : ډېر غمجنېدل له قاره سور اوښتل : ډېر په قارېدل سوروشین کېدل : له قاره سور اوښتل ، ډېر په قارېدل
سوري کول ـ کېدل : لکه په دېوال کې سوړه جوړول ، په یو شي کې چاود جوړول ، څمڅه کښل ( دېوال سورئ که ګوتې راکړه ****** پلار دې خټګر دئ بیا به جوړ کړي دېوالونه )
سوړچلند کول : چا سره ښه راشه درشه نه کول ، سوړسلوک کول ، چا سره په مخامختیا کې بې توپيره پاتې کېدل ، د چا خیال نه ساتل
سوغول ـ یدل : ۱ چوخول ، چوکه کول ، ټونګه کول ، سکونډل ۲ په پزه کې د یو شي کښول
سوکړکېدل : بخیل کېدل ، لاس تنګ اوسېدل
سولول ـ یدل : لکه لاسونه مښل ، لکه کرت سولول په کار کې سولېدل : زیات کار کول
سومبه کول ـ کېدل : د جنسې موخې لپاره سره یوخای کېدل ، غوول
سونتول ـ یدل : له مذهبی دود سره سم ، د نر ماشوم د جنسي غړي څوکه پریکول
سونګول ـ یدل : لکه کوکرئ چې په سړې هوا کې د سړو له لامله رپيږي او ځانګړئ غږ
سوڼول ـ یدل : لکه پزه کښول
سوهېدل : ۱ اندیښمنېدل ، زړه ختل کېدل ۲ هغه خوراکتوکو ته چې د سړي لاس نه رسي زړه اوبه اوبه کېدل
سهېدل : ۱ زغمل کېدل ۲ هضمېدل ۳ پوهېدل
سیال کول ـ کېدل : ننداره کول
سیالی کول ـ کېدل : یوله بل سره رقابت کول
سهیېل : هضمول ، زغمل
سیخل : تخته کول ، په زوره سره سر پر سر کېښودل
سیخول ـ یدل : نیغول ، سمول
سیلۍ لګېدل : توپاني باد لګېدل
سینګارول ـ یدل : ښکلي کول ، سمبالول
سینه پراخول : زغم کول ، زغمل ، د بل خبرې ته غوږ کېښودل
سیورئ کول ـ کېدل : د لمر کول مقابل ، د یو څه په مټ د رڼا مخه نېول سیورئ لوېدل : د چا تر اغیز لاندې راتلل
په ش توري پیل کړنومونه :
شا : د شا ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
په شااړول : بارول ، بار وړل په شااوښتل : یوه اصطلاح ده چې وايي : چرګه چې پر شا واوړي هګۍ نه اچوي په شابیول : مخه نېول ، تمبول ، په شاتمبول : په شا ټپول ـ یدل : شابسئ ورکول ، افرین ویل په شاغورځېدل : روسته پاتې کېدل ، په شا تمېدل ، تر شاکېدل شاتړل ـ کېدل : ملاتړکول ، مرسته کول شاتوري کول ـ کېدل : بدبخته کول شا ته اچول : هېرول ، شاته غورځول ، بې ارزښته ګڼل شا ته پرېښودل : روسته پریښودل ، اړین نه ګڼل شاټينګول : ملاتړ کول ، په جګړه کې چا سره مرسته کول شاکول ـ کېدل : هېرول ، له یاده ایستل شاګرځول : په کار کې ناغیړي کول ، مینه نه ښودل شا مځکې ته ورتلل : په غیږلوبه کې ماتې خوړل شاورکول : ملاتړکول
شابسئ ورکول : د چا ښه کار ستایل ، په شا ټپول ، افرین ویل ، په ویاړ یادول ، یادونه کول ، ستایل
شاربل ـ کېدل : لکه په منداڼو مستې شړومبې کول ، چرګه د ۲۱ ورځو هګۍ شاربلو څخه روسته چرګوړې زیږوي د یوې سکالې شاربل : څېړل ، د یوې خبرې تل ته ننوتل ، په یوې سکالې هراړخیزي خبرې اترې کول
شاړول ـ یدل : د ودانول مقابل ، د یو شي نه کارول ، لکه ځمکه له کر کېلې څخه ایستل
شاملول ـ یدل : ګډ ګڼل ، ورګډول ، ورسره کول ، ورسره ګڼل
شان : ۱ سړیتوب ، سترتوب ، دریځ ، ټولنیزه ځانتیا ۲ غوندې ، ورته ، لکه ، په څېر
د شان ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
شان بایلل : ځان بایل ، دریځ له لاسه ورکول ، شان ګټل : سړیتوب ترلاسه کول ، شان ترلاسه کول په شان تلل : په درښنت تلل ، په لویا تلل په شان ختل : په درنښت ختل په شان ویل ، په درنښت ویل
شپېلل : د یو شي منځپانګه اخیستل ، تشول ، مغز اخیستل ، مغزخوړل
شپيلول ـ یدل : شپېلل ، تشول ، مغزخوړل
شپيلۍ وهل : توله غږول ، توله وهل
شتمنول ـ یدل : بډای کول ، د پيسو خاوند کېدل
شخوند وهل : خوراکتوکي په خوله کې واړه کول چې د تېرولو وړ شي
شډلول ـ یدل : زیږول ، شاړول ، له کاره غور ځول ، بدرنګول ، بې ښې کوول
شراچول : شخړه پېښول ، بدي ګډول ، شر پېښول ، شر ګډول
شرمول ـ یدل : رسواکول ، نوم بدول ، بې پته کول
شرنګول ـ یدل : له یو شي څخه د شرنګ غږ ایستل ، غږول
شریکول ـ کېدل : ګډول ، برخه ورکول ، برخمن کول
شړپول ـ یدل : لکه په اوبو کې لاس وهل چې په څپو راشي ، د اوبلن توکو ښورول
شړتول ـ یدل : په اوبو کې د یوې الې خوځول چې له اوبو د شړت غږ پورته شي
شړکول ـ کېدل : د یو شي داسې وهل ( لکه په قمچینه ) چې د شړک غږ ترې پورته شی ، په شړک سره وهل
شړل ـ کېدل : له کور ، هېواد او بل ځای څخه د چا ایستل ، رټل ، وتلو ته اړینول
شړمول ـ یدل : سستول ، تمبلي کول
شړومبه کول ـ کېدل: له مستو څخه شړومبې جوړول
شړول : ۱ بې ګټې کول ، شوړول ۲ د اوبو بهول ، جاري کول شړوپړ کېدل : بې ګټې کېدل ، له ښې لوېدل
شړېدل : ۱ څېرېدل ، ريښې ريښې کېدل ۲ د اوبو بهېدل ، جاري کېدل
شکمنول ـ یدل : په شک کې اچول ، زړه نازړه کول ، دوه زړه کول
شکول ـ کېدل : غوڅول لکه ویښته ، پرېکول لکه اړیکې
شل کول : ۱ لکه کار تر روستۍ درجې پورې رسول ۲ پوره کېدل ، بشپړېدل
شلول ـ کېدل : له کاره ایستل ، فلج کول
شمله وهل : پګړۍ تړل داسې چې یوه برخه یا پيڅکه يي لوړه او څک وي
شمېرل ـ کېدل : انګېرل ، ګڼل ، بلل
د شمېرل په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
۱ ــ له ستاینومو سره په تړښته کې لکه : اوم شمېرل ، پړشمېرل ، ټيټ شمېرل ، خوارشمېرل ، سترشمېرل ، غټ شمېرل ، لوی شمېرل ، وړشمېرل ، وړیاشمېرل او نور
۲ ــ له نوموسره په تړښته کې لکه : ځان شمېرل ، سرشمېرل ، وخت شمېرل او نور
شنډول ـ یدل : مخه نېول ، مخنیوئ کول ، له منځه وړل ، بې ګټې کول
ځیني بېلګې لکه : پلمه شنډول ، تګلار شنډول ، توطیه شنډول ، کړنلار شنډول ۲ ځمکه له کرهڼې ایستل ۳ د اولاد له زیږېدو څخه بې برخې کول
شنل ـ کېدل : ۱ څېړل ۲ لکه وړۍ تار تار کول
شڼول ـ یدل : ۱ څنډل ، د ونو د څانګو خوځول ۲ د اس مستول
شواړول ـ یدل : د ښویول مقابل ، زیږول ، ګډوډول ، سستول
شواړې واړې کول : ګډوډول ، ټوټې ټوټې کول
شوړول ـ یدل : څېرول ، ورستېدل ۲ د اوبو تویېدل
شوغول ـ یدل : کږول ، منحني کول
شوکه کول : له چا څخه څه شکول ، له چا څخه په ناقانوني توګه څه اخیستل
شونډه چیچل : شونډه تر غاښ لاندې راتلل ، ارمان کول
شېدې سره پریښودل : سره ډېر نږدې کېدل ، مینه سره کول شېدې وغوړي کېدل : سره نږدې کېدل ، سره مینه کول
شیندل ـ کېدل : پاشل ، خپرول
شینول ـ یدل : زرغونول ، سمسورول ، روڼېدل لکه اسمان
په ښ توري پیل کړنومونه :
ښاڅېدل : نازېدل ، په شتمنۍ ویاړل
ښادول ـ یدل : نیکمرغه کول ، خوښول ، خوشحالول ، بریا ورپه برخه کول
ښادي کول ـ کېدل : له واده ، کوژدې ، سنتولو او داسې ورته خوښیو روسته ، د خوښۍ غونډه جوړول ، واده کول ، کوژده کول ، سنتول
ښایېدل : وړتوب لرل ، مناسب والئ درلودل
ښایسته کول ـ کېدل : ښکلل ، ښکلي کول
ښپېتول : مجرم ته سخته سزا ورکول ، ځنځير اوزولانه کول
ښځه کول : کوژده کول ، واده کول ښځه پریښودل : ښځه ایله کول ، ښځه طلاقول ښځه کېدل : بې زړه کېدل ، ناځوان کېدل
ښخول ـ یدل : په قبرکول لکه مړئ
ښکارکول ـ کېدل : لکه مرغان ، څاروی یا کبان نېول ښکارول ـ یدل :ښکارکول
ښکاره کول ـ کېدل : څرګندول ، بربنډول ، په ډاګه کول ، لوڅول
ښکته اچول ـ کېدل : غورځول ښکته پورته کول ـ کېدل : لاندې باندې کول ښکته څنډل : لکه توتان چې خلک يي له ونې ښکته څنډي ښکته غورځول ـ یدل ـ کېدل : ښکته اچول ښکته لويدل : غورځېدل ښکته ویشتل : پر ځمکه غورځول ، پر ځمکه پریېستل
ښکر : د ښکر ( ويي ) په مټ جوړ ځینې کړنومونه :
ښکر کول : لويي کول ، غرورکول ښکر په ښکر کېدل : سره مخامخېدل ، سره سیالي کول له ښکره نېول : ایلول ، لاندې کول ، تابع کول ښکرایستل : لويي کول ښکرلګول : د درملنې یو ډول دئ چې په ښکر سره د ناروغ سړي وینه باسي . ښکراچول : مقابله کول
ښکل : ایستل ، کښول
ښکلل : ښایسته کول ، سینګارول
ښکلول ـ یدل : مچې کول ، مچې اخیستل ، ښکلي کول
ښکنځل کول ـ کېدل : زیاړې کول ، بدویل ، سپکې سپورې ویل
ښکېلاک کول : بل ولس تر خپل واک لاندې راوستل
ښکېلول ـ یدل : ایسارول ، ګېرول ، بندول ، نېول
ښندل : سرورکول ، جارول ، ځارول ، سر ( پرې ) له لاسه ورکول
ښوڅل : سوري کول ، ښوڅه کول ، ښوڅه ایستل ،
ښودل ـ کېدل : په ګوته کول ، ګوته نېول ، په ګوته اشاره کول ، څرګندول
ښورول ـ یدل : خوځول ، په خوځښت راوستل
ښوول ـ کېدل : زده کړه ورکول ، ورزده کول ، ښوونه ورکول ، وریادول
ښوهول ـ یدل : تېرایستل ، غولول
ښوییول ـ یدل : د زیږ کول مقابل ، ورټيلېدل ، ورټيله کېدل پښې ښوییدل : څوک بې زړه کول زړه ښوییدل : بې زړه کېېدل
ښه کول ـ کېدل : ۱ چا سره ښېګڼه کول ، د چا ملاتړکول ۲ هوډ کول ، وعده کول لکه زمري ما ته ښه کړې ده ــ یاني ما سره يي وعده کړې ده . په ښه ورتلل : په درد خوړل ، په کار راتلل له ښې وتل : له کار لوېدل ، په کار نه راتلل
ښېرازول ـ ېدل : نیکمرغه کول ، خوښول
ښېرا کول ـ کېدل : ازار کول ، بده دعا کول
ښېګڼه کول ـ کېدل : چا سره ښه کول ، احسان کول ، نیکي کول
ښېيل : ورزده کول ، وریادول
په غ توري پیل کړنومونه :
غاړه : د غاړې ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
غاړه اچول ، غاړه اوښتل ، غاړه ایستل ، غاړه اېښودل ، غاړه بندول ، غاړه بندېدل ، غاړه پرانېستل ، غاړه تړل ، غاړه سمول ، غاړه سمېدل ،غاړه غړول ، غاړه غړول کېدل ، غاړه غړېدل ، غاړه غړۍ کول ، غاړه غړۍ کېدل ، غاړه غورځول ، غاړه غورځېدل ، غاړه کږول ، غاړه کږېدل ، غاړه کږه وړل ، غاړه کږه نېول ، غاړه کول ، غاړه لګول ، غاړه لګېدل ، غاړه کېدل ، غاړه مښل ، غاړه نرمول ، غاړه نرمېدل ، غاړه نېول ، غاړه وتل ، غاړې وهل
غازي کېدل : دوښمن ته ماتې ورکول ، د دوښمن سره په توده جګړه کې برئ ګټل
غاښ : د غاښ ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
غاښ اېښودل ، غاښ ایستل ، غاښ برسول ، غاښ برسېدل ، غاښ برېښېدل ، غاښ پاکول ، غاښ چیچل ، غاښ چیچئ کول ، غاښ چینجي وهل ، غاښ لګول
غالۍ اوبدل : غالۍ جوړول ، قالینه جوړول
غالي کول : درواغ ویل ، چل کول ، بل تېرایستل
غبرګول ـ یدل : ځواب ویل ، دوه وستوي کول
غپل : انګولل لکه سپئ
غپول ـ یدل : په انګولا راوستل لکه سپئ
غټول ـ یدل : د کوچني کول مقابل ، ستر کول ، لویول
غچ اخیستل : له بل سره ورته کړه وړه کول ، بدله اخیستل
غدۍ ګډېدل : لویه غلا کېدل ، تالان کېدل ، چورول غدۍ لوېدل : غدۍ ګډېدل
غربول ـ یدل : له یو شي څخه د غرب غږ ایستل ، وهل ، ډبول
غرول ـ یدل : د غر غږ ایستل ، لکه اسمان چې غریږي
غرږل :
غرغره کول ـ کېدل : پاڼسي کول ، په دار ځړول
غړپول ـ یدل : داسې چښل چې له اوبلن شي څخه د غړپ غږ ووځي
غړچول ـ یدل :
غړغړه کول ـ کېدل : په خوله کې اوبه یا نور ورته شیان تاوول او تېرول
غړک لرل : کینه لرل ، حسد لرل
غړمبل ـ غړمبول ـ یدل : لکه اسمان چې غړمبیږي ، لکه د توپ ډزار ( ډزهار )
غړمبول ـ یدل : په غړمب غږ راوستل لکه زمرئ
غړندول ـ یدل : د ټینګول مقابل ، سستول ، سپړل ، پرانیستل
غړوسکه ختل : ډېر لوګئ ختل
غړول ـ یدل : پرانیستل لکه سترګې
غړۍ وهل : په ځانګړي فن سره د اورمیږ یا غاړې خوځول چې نڅاګر يي د نڅا په وخت کې کوي
غړي ښویېدل : چې څوک له ډېره ډاره حرکت نه شي کولئ غړي تښتېدل : غړي ښویېدل
غږکول ـ کېدل : نارې وهل
غږول ـ یدل : په خبرو راوستل ، ګړول ، وهل لکه رباب ، ارمونیه
غښتلي کول ـ کېدل : پياوړي کول ، ځواکمنول
غکول ـ غکېدل : لکه وز چې رمباړې یا نارې وهي
غلاکول ـ کېدل : پټول ، چورول
غلبېلول ـ یدل : چاڼول ، ګډوله څیزونه یو له بله بېلول ، سره بېلول
غله چمتوکول : غله برابرول غله زیرمه کول : غله د بل وخت لپاره خوندی کول
غلي کول ـ کېدل : چوپول ، د چا د غږیدو مخه نېول ، ارامول
غم پالل : د چا په غم کې ځان شریکول غمجنول ـ یدل : خپه کول ، ماڼيجنول غم خوړل : چاره کول غم ژړل : د یوه کار لپاره فکرکول غم ګالل : غم زغمل ، ربړ په اوږو اخیستل غمول : په غم اخته کول ، غمجنول
غندل ـ کېدل : په ټینګو او کلکو خبرو سره ردول ، په بدۍ یادول
غنګول ـ یدل : لکه الوتکه چې په هوا کې غنګیږي
غوا لنګېدل : د استفادې لپاره وخت برابرېدل
غوبلول ـ یدل : جغل کول ، د څارویو یا بلې وسیلې په مټ په یوې عمليي سره د بېلګې پتوګه بوس داسې جغل کول چې غنم ترې جدا شي
غوټول : غوټه کول ، تړل ، غوټه وهل غوټه پرانیستل : سخت کار ته د حل لار پيداکول تندئ غوټه کول : تروه کېدل ، په یوه کار نه خوښېدل غوټه وهل : ۱ په اوبو کې ننوتل ۲ د بل په کار کې ځان وراچول
غوچول ـ یدل : ژورول
غوڅول ـ یدل : پریکول
غورځول ـ یدل : وړاندې اچول ، ارتول . یو څو نورې بېلګې يي دا دي :
( له ) بامه غورځول ، ( له ) پامه غورځول ، ( له ) پښوغورځول ، ( له ) زړه غورځول ، ( له ) زورغورځول ، ( له ) سترګوغورځول ، شا ( ته ) غورځول ، ( له ) کاره غورځول ، ( له ) واکه غورځول ، ( له ) وسې غورځول او نور
غورځې پرځې کول : لاس و پښې وهل ، ډېر زیار ګالل
غورسول ـ یدل : ضخیم کول
غورکول ـ کېدل : ژور پام کول ، فکرکول
غوره کول ـ کېدل : د ډېرو څځه لږ خوښول ، ټاکل ، خوښول
غورې کول ـ کېدل : خبرې کول غورې ایشتل : لاپې کول
غورېدل : لکه پېشو چې غریږي ، لکه اسمان چې غریږي
غوړپل ـ غړوپول ـ یدل : ګوټ ګوټ تېرول لکه اوبه او نور اوبلن توکي
غوړول ـ یدل :۱ په غوړو سره اخته کول ، له غوړو سره ګډوله کول ، په غوړو مښل ۲ خپرول ، اوارول لکه ټوټه پرمیز ۳ وازېدل ، پرانیستل لکه غوټۍ یا ګل
غوړه ماري کول ـ کېدل : بوټ پاکي کول ، د بل د خوشحالۍ خبرې یا کړه وړه کول چې مفابل کې غوړه مار سړي ته یو څه ګټه ورسیږي
غوزارول ـ یدل : غورځول ، ارتول
غوږ : د غوږ ( ويي ) په مټ جوړ ځيني کړنومونه :
غوږایښودل : ۱ د چاخبرې اورېدل . د چا خبرې ته غوږ نېول ۲ جاسوسي کول . په نا قونونه توګه د نورو خبرې اورېدل غوږنېول : غوږ ایښودل غوږ په نه ګرول : د چا خبرې ته ارزښت نه ورکول غوږبوڅول : زیات پام کول غوږ کڼول : ځان ناخبره نېول غوږ کوڼ اچول : ځواب نه ویل او ځان بې خبره اچول په غوږ وهل : یوه ته ویل او بل ته اورول په غوږ ویشتل : په نا مستقیمه توګه پوهول ، یوه ته ویل او بل ته اورول غوږ پر نه وړل : د چا خبرې ته ارزښت نه ورکول په غوږ کې ویل : چا ته د راز خبره کول ترغوږ رسول : ترچا پيغام رسول غوږګرول : ۱ د لاس په نوکانو سره غوږ مښل ۲ د چا خبرې ته پام نه کول . د چا خبرې ته غوږ نه ایښودل . هغه زما په خبره غوږ ونه ګروه . دولت د ولس په ستونځو غوږ نه ګروي : غوږ په غوږ کېدل : د ځغاستې په سیالۍ کې برابرېدل غوږ په غوږ تلل : سره مساوي تلل غوږ له غوږ نه خبرېدل : هسې کول چې هیڅوک خبر نه شي غوږول : په غوږ وهل ، چا ته خبره رسول
غوږۍ ویل : یوه ته ویل او بل ته اورول ، په غوږ ایشتل ، په غوږ وهل
غوښتل ـ کېدل : د هغه څه ویل چې ورته اړتیا وي
غوښتنه کول ـ کېدل : د اړتیا د پوره کولو لپاره څه ویل غوښتنه وړاندې کول : چا ته د هغه څه په اړه وینا کول چې ورته اړتیا وي
غولول ـ یدل : تېرایستل ، ختاایستل ، څوک بېلارې کول
غومبوروهل : لکه کوتره چې د مستۍ په وخت کې غږ باسي
غونجول ـ یدل : سره تاوراتاو کېدل لکه نااوتو جامې
غونډاري کول ـ کېدل : سره ټولول
غونډول ـ یدل : سره ټولول
غونډه پرانیستل : د وګړو د يوې ډلې ناسته پيلول غونډه کول : ناسته کول
غونئ بدول ـ یدل : رنګ بدلول ، خپه کېدل
غوڼېدل : په پزه کې خبرې کول
غوول ـ کېدل : جنسي یوځای کېدل
غویمنډ جوړول : ګڼه ګوڼه جوړول
غویمه کول ـ کېدل : د غوا د مستېدو وخت چې غويي غواړي
غېږ : د غېږ ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
غېږکې اچول ، غېږپرانیستل ، غېږ په غېږ کول ، غېږ په غېږ کېدل ، غېږچاپېرول ، غېږکې سرایښودل ، غیږ کې نېول ، غېږنېول ، غیږورکول او نور
په ک توري پیل کړنومونه :
کابوکول ـ کېدل : نږدې کول ، ترواک لاندې راوستل
کارول ـ یدل ـ کېدل : کار اخیستل ، ګټه اخیستل
کاړ اچول ـ کېدل : لکه پر سړک کوچنۍ او ماتې شوي ډبرې اوارول
کانګې کول ـ کېدل : خوړل شوي توکې له ګېډې څخه په زورې سره ، بېرون ته غورځېدل
کاڼئ پر کور لوېدل : د یوې زورورې پېښې سره مخ کېدل ، په بلا اخته کېدل ، په غم ککړېدل کاڼې کوړم ته لوېدل : نیشتون ته لوېدل او ورک کېدل کاڼئ کېدل : زړه سختېدل ، بخیل کېدل
کاواکه کول ـ کېدل : لوېدلو ته نږدې کول ، سستول
کاوړ ( قار ) : کاوړ ېدل : په قارېدل
کتل ـ کېدل : لېدل ، تر سترګو کېدل
د کتل په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
ځان ته کتل : په چارو کې د ځان په اندازه برخه اخیستل خولې ته کتل : منتظر پاتې کېدل زړه ته کتل : چا ته ارزښت ورکول سترګو ته کتل : چا ته ارزښت ورکول ، چا ته منتظر پاتې کېدل له زړه نه کتل : یوې خبرې ته زیاته پاملرنه کول له مینې نه کتل : مینه کول له سره کتل : بیا بررسي کول
کتنه کول ـ کېدل : کتل ، لېدل ، پاملرنه کول
کتول ـ یدل : غبرګول ، دوه وستوې کول
کټارېدل : د شودو غوا سرکښ کېدل چې څوک لوشلو ته نه پریږدي
کټ کټ خندل : په لوړ غږ خندل
کټېدل : کوچ کول ، کډه کول ، تورخوړل
کچول ـ یدل : اندازه کول ، مېچول ، ګزول
کډه کول ـ کېدل : کوچېدل کډه درلودل : کورنۍ لرل
کرارول ـ یدل : ارامول ، غلي کول
کرپول ـ یدل ـ کېدل : یو سخت شئ لکه هډوکئ په غاښونو ټوټې کول
کرښه ایستل : خط کښل ، برید مالومول
کرغېړنول ـ یدل : ناپاکول ، ککړول ، چټلول
کرکه کول : کرهه لرل ، بد ایسېدل ، بدراتلل کرکه اچول : کرکه پاشل ، کرکه کرل
کرل ـ کېدل :
کرواړې کول ـ کېدل : د درمن له اخیستلو روسته ، د غنمو هغه دانې چې د تلي په چاودونو کې پاتې وي ، راټولول . زیات زیار ایستل
کروړل : ډېر غښتلي کول
کره کول ـ کېدل : روڼول ، سمول ، نګه کول
کړاغول ـ یدل : کمزوري کول ، بې زوره کول
کړاوګالل : زیارایستل ، غمجنېدل
کړپول ـ یدل : لکه له کاسې یا بکس څخه د کړپ غږ ایستل
کړتول ـ یدل : زیات غږول ، لاپې وهل
کړچول ـ یدل : ۱ لکه غاښونه ښورول ۲ لکه ټوپک خوځول ۳ زیات غږېدل
کړسول ـ یدل : لکه لرګي سره وهل او د کړس غږ ترې ختل ، ړچېدل
کړکول ـ یدل : له هګۍ اچولو روسته د مرغانو په تېره بیا د چرګې حالت
کړکېچنول ـ یدل : سره پيچل ، سره سختول ، سره شخړه ایز کول
کړل : کول ، ترسره کول
کړندول : سرګردانول ، لالهنده کول
کړنګول ـ یدل : د فلزاتو تر منځ له لګېدو څخه د غږ پورته کېدل
کړوپول ـ یدل : بیټول
کړول ـ یدل : ځورول ، ازارول
کړیکه کول ـ کېدل : چیغه وهل ، نارې وهل
کړینګېدل : د اوږو راوتل
کږول ـ یدل : له سم حالت څخه اړول
کشول ـ یدل : راکښل
کښل ـ کېدل : کویښل ، انځورول ، لیکل
ککړول ـ یدل : اخته کول ، ښکېلول ، چټلول
کلپول ـ یدل : داسې تړل چې د پرانیستلو لپاره يي کیلي وکارول شي
کلکول ـ یدل : سختول ، ټینګول ، پياوړي کول ، غښتلي کول
کمرنګول ـ یدل : ۱ رنګ بایلل ۲ کمزوري کول
کمول ـ یدل : لږول
کنجول ـ یدل : یو شئ درنول ، نازول
کنځل ـ کېدل : زیاړې کول ، چا ته بدې خبرې کول ، چا ته سپورې ستغې ویل
کنډاسول ـ یدل : غاښ لوېدل
کنډرول ـ یدل : ورانول ، ویجاړول ، کنډواله کول
کنډوول ـ یدل : نیمګړي کول ، د یو شي یوه برخه لږول
کنډه وهل : د زرګر یا درملي په تله یو شي تلل
کنګالول ـ یدل : اوبه پرې تېرول ، سرسري مینځل
کنګلول ـ یدل : ډېر یخول چې د یخوالې له مخې یو شي کلک او غونډارئ شي
کنل ـ کنل کېدل : راایستل لکه تر ځمکې لاندې کانونه ، سپړل
کڼول ـ یدل : چې غوږ اورېدل ونه شي کړئ
کوپول ـ یدل : بېټول ، کوړپول
کوټه کول ـ کېدل : امبارول ، زیرمه کول
کوچني کول ـ کېدل : ووړووړکول ، ټوټې کول
کوچول ـ یدل : کډه کول
کوډي کول ــ کېدل : ۱ جادوکول ۲ مداري توب کول ، د لاس او خولې چالاکي درلودل
کوړنجول ـ یدل : لکه سپئ چې د وهلو په وخت کې کوم غږ باسي
کوړول ـ یدل : ۱ لکه چلم چې د څکلو په وخت کې کوم غږ باسي ۲ ځړېدل ، کږېدل
کوزول ـ یدل : ښکته کول ، ټيټول ، لاندې کول
کوژده کول ـ کیدل : چې هلک او جینۍ سره نوماند شي
کوشېرول ـ یدل : د فلزي توکو پيوندول
کوکارې وهل : نارې وهل ، چیغې وهل ، غوغا جوړول
کول : ترسره کول ، بشپړول ، سرته رسول ، لاس ګرځېدل
کولول ـ یدل : رغړول
کومک کول ـ کېدل : مرسته کول ، ملانړ کول
کونډول ـ یدل : تړل ، کولپول
کونډه کول ـ کېدل : هغه ښځه چې مېړه يي مړ وي
کویښل : لیکل
کهېدل : کمزوري کېدل
کېدل : بشپړېدل ، ترسره کېدل ، سرته رسېدل
کیږدۍ وهل : خیمه درول
کېښودل : ایښودل
کېکاږل : تخته کول ، کېمنډل
کېمنډل : تخته کول ، کیکاږل
کېنول ـ کېناستل : نیالګي کېنول : نیالګي کرل پرتخت کېنول : ډېر درناوئ کول په زړه کې کېنول : نږدې بلل ، درناوئ کول
کېوتل : ښکېلېدل ، اخته کېدل
کېيستل : ښکېلول ، اخته کول
په ګ توري پيل کړنومونه :
ګاره کول ـ کېدل : لکه ګنې زیرمه کول ، سر په سر اچول او ساتل
ګاګیرول ـ یدل : سرسري اوسېدل ، بې واګي کېدل
ګالل ـ کېدل : پر سر وړل ، په غاړه اخیستل ، مټې بډوهل ، ترسره کول ، منل
ګامول ـ ېدل : د ګام په مټ میچول ګام اخیستل : تلل
ګاڼه اچول : په ګاڼه ځان سمبالول ، ځان سینګارول
ګبڼۍ نېول : بېړه درلودل
ګټل : کېدل : ترلاسه کول ، لاس ته راوړل ، شتمنېدل ګټه کول : شتمني ترلاسه کول ، ګټل
ګډل : نڅل
ګډوډول ـ یدل : انجړبنجړول ، انجړول ، بې نظمه کول ، ترتیب خرابول
ګډول ـ یدل : ۱ د بېلول مقابل ، سره یوځای کول ، شریکول ۲ نڅول
ګډون کول ـ کېدل : برخه اخیستل په ګډه کارکول : په شریکه کارکول
ګرانول ـ یدل : ۱ ( لوړول ) لکه د بیو ، سختول ، ستونځمنول ۲ زړه ته نږدې کول ، دوستول ، ځان ته نږدې کول ، خوا ته نږدې کول
ګچوګولول ـ یدل : سربداله کول ، وارختاکول ، حواس بایلل ، سرګرځول
ګرانول ـ ګرانېدل : ۱ بیه لوړول ۲ درنول ، نږدې کول
ګراني کول ـ کېدل : ۱ بيي لوړول ۲ دروند تمامېدل
ګرځول ـ یدل : حرکت ورکول ، پيرخوړل ، تاوېدل ژبه ګرځول : غاړه غړول ، سرغړول ، ژمنه ماتول ، وعده نه پرځای کول ژبه ګرځېدل : نوئ په خبرو راتلل ، نوي یادول زړه ګرځېدل : زړه بدېدل ، کانګې راتلل سرګرځول : ګچوګولول ، وارختاکول شاګرځول : شااړول ، پام نه کول ، نه منل مخ ګرځېدل : له چا نه هیله درلودل غوږ ګرځول : غوږایښودل ، پاملرنه کول لاس ګرځېدل : د یوه کار شونې کېدل ، کول
ګردانول ـ یدل : یو لوست څو ځلې تکرارول چې ښه یاد شي
ګرمول ـ یدل : پړکول ، ملامتول ، تورنول
ګرمول ـ یدل : تودول ، تودوخه ورکول .
د ګرمول په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
ځان ګرمول ، څنګ ګرمول ، خوله ګرمول ، زړه ګرمول ، سرګرمول ، غیږګرمول ، لاس ګرمول ، مټ ګرمول ، خیټه ګرمول ، منځ ګرمول ، ټټرګرمول ، غاښ ګرمول ، سنګر ګرمول ، میدان ګرمول ، اتڼ ګرمول ، غونډه ګرمول ، واده ګرمول ، جرګه ګرمول ، ولس ګرمول ، خوا ګرمول ، غرمه ګرمول ، وخت ګرمول ، کورګرمول ، نغرئ ګرمول ، خیمه ګرمول او نور
ګرول ـ یدل ـ کېدل : خارښت غلي کول ، خارښت سړول
ګروول ـ یدل : ځمکه ، هټۍ او یا د شتمنۍ بله بڼه چا ته د پيسو په مقابل کې د یوه وخت لپاره داسې ورکول چې پيسي ورکونکئ ترې ګټه واخلي ، خو د شتمنۍ خاوند ، پيسې ورکونکې ته د هغه پيسې بېرته ورکولئ شي او خپله شتمني بیا ترلاسه کولئ شي
ګروهول ـ یدل : عقیده من کول
ګروېږل : څېړنه کول ، پوښتنه کول
ګریوان څيرل : رسواکول ، سپکول
ګړبول ـ یدل : لکه د دروازې غږ ختل
ګړزول ـ یدل : لکه ټوپک یا توپ غږ ختل
ګړنجول ـ یدل : لکه د فلزاتو له جنګولو څخه غږ وتل
ګړندي کول ـ کېدل : چابکول ، چټکول
ګړول ـ یدل : غږول ، په خبرو راوستل
ګړیستل : د نوې ويي راایستل
ګزول ـ یدل : مترکول ، میچ کول
ګګړوزې وهل : له سړو څخه لړزېدل ، له تبې څخه لړزېدل
ګلټول ـ یدل : د فلزاتو ملمع کاري کول
ګمارل ـ کېدل : ټاکل ، دنده ورکول ، لارښوونه کول
ګنډل ـ کېدل : په ټوټه کې د ستنې د لاندې باندې وړلو په مټ د ټوټې دوه بېلې خواوې سره یو ځای کول
ګنډه کول ـ کېدل : غوټه کول ، تړل
ګنډه وړل : د خرڅلاو په موخه لږ څه مال وړل راوړل
ګنډېرۍ کول : ګني واړه واړه غوڅول چې د ژوولو لپاره تیار شي
ګنګسول ـ یدل : سربداله کول ، بېهوښه کول
ګڼل ـ کېدل : بلل ، شمېرل ، خیال کول ، سوچ کول
کارونځایونه يي :
۱ ــ له ستاینومو سره په تړښته کې لکه : اسانه ګڼل ، بېل ګڼل ، پریمانه ګڼل ، تېرګڼل ، ټيټ ګڼل ، خوارګڼل ، خوښ ګڼل ، خوندي ګڼل ، سترګڼل ، غټ ګڼل ، ګران ګڼل ، لوی ګڼل ، مړګڼل ، مست ګڼل ، موړګڼل ، وړګڼل ، هسک ګڼل ، ویجاړګڼل ، یوموټئ ګڼل او نور
۲ ــ له نومو سره په تړښته کې لکه : پت ګڼل ، پيغور ګڼل ، رازګڼل ، زورګڼل ، غرګڼل ، ګواښ ګڼل ، ننګ ګڼل ، ویاړګڼل او نور
ګڼول ـ یدل : د رنګړي مفابل ، زیاتول
ګڼه ګوڼه جوړول ـ یدل : په یوه ځای کې د ډېرو وګړو راټولېدل
ګواښل ـ کېدل : تهدېدول ، له جګړې مخنېوئ کول
ګوته : د ګوته ( ويي ) په مټ جوړ ځيني کړنومونه :
ګوتې وهل : د چا په کار کې لاسوهنه کول ګوته نېول : نېوکه کول ګوته څنډل : ګواښ کول شاګوت کول : ګوتې ورکول ، د چا په کونه ګوته ننه ایستل په ګوتو اشاره کول : ګوته په غاښ نېول : هک پک کېدل ، اریان کېدل په ځان ګوتې وهل : ځان سینګارول
ګوډول ـ یدل : عیبي کول ، زیانمنول کارګوډول : کار ویجاړول
کوډي کول : جادو کول
ګورګوري ټولول : د غره د یوې خوږې مېوې راغونډول ، چې الوبالو ته نږدې ده ګورګورې څڼډل : په چا نازېدل ، له چا څخه د زیات ملاتړ هیله درلودل
ګورول ـېدل : ۱ ګڼه ګوڼه جوړېدل ، ګڼېدل ۲ ځان سره سپکې سپورې ویل ګورارکول : ګورېدل
ګوړې ماتول : خوښېدل ، د یو ښه خبر په وړاندې زیاته خوښي کول
ګوزارخوړل : وهل کېدل ، په سوک لګېدل
ګوزارول ـ یدل : ارتول ، ختاکول ، وړاندء اچول
ګوزارکول ـ یدل : په چا څوک ورول ، څوک په سوک وهل
ګوزاره کول ـ یدل : د خپل ټغر سره پښې غځول ، بسیا کول
ګوزڼ وهل : فلجېدل
ګوښول ـ ېدل : ځانته کېدل ، یوازې کېدل ، بېلول ګوښه کول ـ کېدل : ګوښول ـ یدل
ګوګول ـ یدل : منځتشول
ګولې وهل : له ولږې یو بل پسې د مړۍ کپونه وهل
ګونځې کول ـ یدل : خونجېدل
ګونګوسئ اچول : اوزاه خپرول
ګونګول ـ یدل : له خبرو غورځېدل
ګونډه کول ـ کېدل : د زنګون په کتولو سره څاروئ لکه اوښ ، څملول
ګونډه وهل : د اوښ زنګون کتېدل او څملاستل
ګویږل : څېړنه کول ، سپړل ، پوښتنه کول ، لټول
ګویول : له کولبې سره د غوايی بلدول
ګهیځېدل : لمر ختل ، لمر څرک وهل
ګېډۍ کول ـ کېدل : سترۍ کول لکه غنم
ګېرل : کانګې کول
ګېرول ـ یدل : نېول ، لاس ته راوړل ، ترلاسه کول ، ښکېلول
ګیله کول ـ یدل : شکایت کول
ګیېږل : څېړل ، پوښتنه کول ، لټول
په ل توري پيل کړنومونه :
لاپې وهل ـ کېدل : بریت تاوول ، باټې ویشتل ، غوړې خبرې کول لاپې شاپې کول : لاپې وهل
لارښودل ـ کېدل : سلا ورکول ، ښوونه کول ، په ګوته کول
لاروهل ـ کېدل : ۱ لارلنډول ۲ غلاکول ، داړه اچول لارایستل : چاره پيداکول لارکتل : د چا د راتګ لپاره انتظار کښل لارمیندل : چاره پيداکول لارښودل : لار په ګوته کول
لاس : د لاس ( ویی ) په مرسته جوړ ځيني تړښتي کړنومونه :
لاس اچول : لاس لګول ، شخړه کول ، جګړه کول ، تيرئ کول ، یرغل کول ، لاس اخېستل : له یوه کاره تېرېدل لاس اوږدول : له چا مرسته غوښتل لاس بریدل : برې میندل لاس بندېدل : بوختېدل ، لګیاکېدل لاس پرسرکېدل : تېرېدل لاس پریولل : لاس مینځل لاس پورې کول : پيلول ، پيل کول ، نیت کول ، پرانیستل لاس په خوله پاتې کېدل : هک پک پاتې کېدل ، اریانېدل ، لاس په نامه کېدل : تابع کېدل ، د چا درناوئ کول ، لاس تړل : د چا مخه نېول لاس تنګېدل : نیستمن کېدل لاس ته راوړل : ترګوتو کول لاس سره ورکول : سره مرسته کول لاس غځول : لاس اوږدول ، له چا څخه مرسته غوښتل لاس لګول : شخړه کول ، د یوه کار لپاره بېړه کول ، لاس لرل : په یوه کار کې برخه درلودل لاس مښل : ارمان کول لاس سره یو موټئ کول : سره یو کېدل چا ته لاس نېول : مرسته غوښتل لاس نېوئ کول : مرسته کول لاس و پښې اچول : په کړاو کې اوسېدل ، د ځنکندن په حال کې اوسېدل ، زیارګالل ، زیارایستل ، لاس وهل : په یوه چاره یا کار کې ځان ورګډول ، مداخله کول ، لاس وهل کېدل : په یوه چاره یا کار کې ورګډېدل ، مداخله کېدل ،لاس کول : مرسته کول ، ملاتړکول لاس ختل : لکه له کاره ایستل کېدل لاس تورې سپۍ څټل : بخت خرابېدل لاس تر زنې کېناستل : بېکاره کېدل ، هک پک کېدل لاس تر زنې لاندې نېول : په بد فال نېول په لاس خبرې کول : د خبرو په مهال لاس خوځول لاس برېدل : ځواکمن کېدل لاس تر زنې کېناستل : مایوس کېدل ، بې هلې کېدل لاس سره یو کول : سره یوکېدل لاس مښل : پښېمانه کېدل ، افسوس خوړل لاس وپښې ټکول : بې زغمه کېدل لاس په لستوڼي کېدل : نږدې کېدل
لاسلیکول ـ یدل : د لیک په پای کې خپل نوم لیکل
لاس نېوئ کول : مرسته کول ، ملاتړ کول
لاسوهنه کول : لاس وهل
لاښول : یدل : له بڼ ، پاليز او ونې څخه د مېوو ټولول
لاندې کول ـ کېدل : په لاس راوړل ، د چا تر اغیز لاندې راتلل ، د ( کوم هېواد ) تر ښکېلاک لاندې راتلل ، تر واکمنۍ لاندې راتلل ، په سفر کې چا پسې رسېدل ، په لوست کې چا پورې ځان رسول
لاندې باندې کول : سره ګډوله کول ، سره ګډول ، سره لړل
لپړول ـ یدل : لوڅول ، بربنډول
لتاړول ـ یدل : ترپښو لاندې کول ، تباکول
لت پت کول : ککړول لکه په وینو
لټ په لټ کول ـ کېدل : زیات لټول لټ په لټ اوښتل : اړخ په اړخ کېدل لکه په خوب کې لټ په لټ کېدل : ډېر لټول کېدل
لټول ـ یدل ـ کېدل : ۱ پسې ګرځېدل ۲ تمبلول لټه کول ـ کېدل : لټول ، پسې ګرځېدل
لټون کول : لټه کول ، لټول ، پسې ګرځېدل
لټه کول ـ کېدل : لټول ، پسې ګرځېدل
لرل : څه چې په لاس کې وي ، هغه چې د چا په لاس کې تیار وی
لري کول ـ کېدل : د دوو شیانو تر منځ واټن زیاتول ، وړاندې کول لرې ایستل : لرې کول
لړزول ـ یدل : ریږدول
لړل ـ کېدل : ۱ ککړول ، اخته کول ۲ ښورول لکه کتغ په دیګ کې
لړمون خوړېنېدل : اندیښمن کېدل ، په ستونځه کې ښکېلېدل
لړمۍ کېدل : یوه ناروغي ( الرژي ) ده چې پر پوټکی یو ډول پوکاڼۍ ته ورته دانې راخېژي
لړۍ کول ـ کېدل : ځنځیرول ، کتارول ، په یوه لیکه کول
لژندول ـ یدل : په وینو ککړول
لږول ـ یدل : کمول
لستوڼي راغښتل : چمتو کېدل ، تیارېدل مار ته په لستوڼي کې ځای ورکول : د بدوګي سړي سره دوستي کول
لشکه ایستل : نیښ لرې کول ، لکه له لړم یا کب څخه
لښل : لېښل ، کوچېدل ، کډه کول
لغړول ـ یدل : ۱ لوڅول ، بربنډول ۲ کولول ، رغړول
لغښتل : کولېدل
لغښتول ـ یدل : کولول
د لاس لکړه کېدل : د چا مرستندوی کېدل
لکول ـ یدل : نیغول ، شخول ، درول
لکۍ وهل : ۱ لکۍ ښورول ۲ غوړه ماري کول ، بوټ پاکي کول ، ټيټ وپاس کول
لکې پښې پرېوتل یا نېول : سر په کوپړۍ لوېدل
لګښت پریکول : خرڅ ورکول ، خرڅه پریکول
لګول – یدل ـ کېدل : ۱ خرڅ کول ، خرڅه پریکول ۲ کېښودل ، درول ۳ کرل ۴ کارول ۵ بلول
د لګول په مټ جوړ ځینې کړنومونه :
اړخ لګول ، اړم لګول ، اوبه لګول ، اورلګول ، اینټرنيټ لګول ، بریښنالګول ، پته لګول ، پسخه لګول ، پښه لګول ، پوهه لګول ، پيسې لګول ، تلویزیون لګول ، تندئ لګول ، چوکاټ لګول ، ځواک لګول ، خښتې لګول ، څارلګول ، څنګ لګول ، خوله لګول ، دنیالګول ، ډډه لګول ، ډيوه لګول ، رڼالګول ، زړه لګول : چا ته ډاډ ورکول زړه لګېدل : زړه ټولېدل ، زړه غونډېدل ، د زړه ډاډ تر لاسه کېدل زورلګول ، سرلګول ، سوچ لګول ، سورلګول ، شالګول ، شتمني لګول ، شته لګول ، ښيښه لګول ، غاړه لګول ، غاښ لګول ، کونه لګول ، کوناټئ لګول ، لاس لګول ، لاس و پښې لګول ، لکړه لګول ، مال لګول ، مغزلګول ، نیالګي لګول ، نیښ لګول ، واک لګول ، وچولئ لګول ، وخت لګول ، وړتیالګول ، وس لګول ، چا پورې لګېدل او نور
لګون کول ـ کېدل : خرڅه کول ، لګښت کول
لګیاکول ـ کېدل : بوختول ، په کارګمارل
للل : ویل ، شاهدي ورکول
للوکول ـ کېدل : ماشوم ویده کول
للو پتو کول ـ کېدل : له سره تېرول
للونول ـ یدل : خیشاوه کول ، ګوډي کول
للېدل : ګونګېدل ، اریان پاتېدل
لمانځل ـ کېدل : ستایل ، درناوئ کول ، په درنښت یادول
لمبل : اوبه پر ځان تېرول ، په اوبو کې خوځښت کول لمبا کول : لمبل
لمبول ـ یدل ـ کېدل : اوبه پرې تېرول لکه پر مړي
لمبه کول ـ کېدل : اوراخیستل ، اورلګول لمبې وهل : د اور شغلې کول
لمدول ـ یدل : خیشتول
لمرپرېوتل : لمر ښکته کېدل ، ماښام کېدل لمرختل : سباکېدل لمرلویدل : لمر پرېوتل لمروتل : لمر ښکاره کېدل لکه د وریځو له منځه لمرڅرک وهل : چې لمر نوئ سر پورته کړي لمر په دوو ګوتو پټول : له ریښتیا ویلو څخه ډډه کول ، ریښتیا نه ویل لمر یوه نیزه کېدل : د لمر د یوې نیزي په اندازه نږدې کېدل لمرځلېدل : لکه په وریځو کې چې کله لمر پټ او کله څرګندیږي لمر تندر نېول : چې د لمر او ځمکې تر منځ سپوږمۍ راشي او د سپوږمۍ سیورئ پر لمر پریوځي لمر د غره په کنډو ختل : په شعري ژبه د لمر په اړه خپل خیالونه څرګندول لکه : لنډئ پیزوان دې په کنډو ختلئ لمر دئ ***** چاویل چې مازیګر دئ لمر د بام پر سر راتلل : غرمه کېدل لمراخیستل : ځان لمر ته لوڅول چې د لمر له وړانګو ګټه واخیستل شي لمر پالل : د لمر لمانځل ، د لمر ستایل
لمسول ـ یدل ـ کېدل : پارول ، هڅول ، ترول ، چوکه کول ، ویښول
لمن نېول : بخښښ غوښتل ، زارۍ کول په لمن کې ورلوېدل : چا ته پنا وروړل
لمېسل : لیکل
لنډول ـ یدل : ۱ اوږدوالئ کمول ۲ نږدې کول
لنګراچول : زوره اچول ، توله پرې راوستل
لنګول ـ یدل : بچئ زیږول
لواړول ـ یدل : زیږ کول ، شواړول
لوبول ـ یدل : لوبې کول ، مستي کول ، دریځ درلودل ، لاس لرل
لوټول ـ یدل : غلاکول ، هرڅه په غلا وړل
لوڅول ـ یدل : بربنډول ، لغړول ، جامي ایستل
لوخړول ـ یدل : لوګئ کول ، پرځمکه ویشتل ، لوغړول
لور په لوټه تېره کول : وخت خوشي تېرول
لورول ـ یدل : پېرزوکول لوريېل : پېرزوینه درلودل
لوړول ـ یدل : هسکول ، جیګول ، پورته کول ، دنګول ، اوچتول
لوږه ایستل : لوږه تېرول ، زیات وخت وږئ پاتېدل لوږه وهل : لوږه ایستل
لوستل ـ کېدل : د ( کتاب ، اخبار او داسې نورو ) د متن کرښې له سترګو تېرول چې منځپانګه يي په مغزو کې پاتې شي
لوشل ـ کېدل : هغه کړنتوګه ( عملیه ) چې په هغې کې له څارویو لکه له غوا یا بوزې څخه شودې ترلاسه شي
لوغړنول ـ یدل : ککړول ، چټلول ، خیرنول
لوغړول ـ یدل : په خاورو ، دوړو او یا خټو کې کولول
لوکول ـ کېدل : ریبل
لومړیتوب ورکول : چې کول يي تر نورو ارزښتمن او اړین وي
لوندول : یدل : هسې چې اوبه ورته رسېدلې وي ، خیشتول ، نمجنول
لوېدل : په ناغوښتې توګه ( غیرارادي ) د وزن او تولې له کبله ټيټې کچې ته رغړېدل
د لوېدل په مټ جوړ ځیني تړښتي کړنومونه :
زړه لوېدل ، زورلوېدل ، لمرلوېدل ، له اغیزې لوېدل ، له بام لوېدل ، له بخت لوېدل ، له پام لوېدل ، له پت لوېدل ، له ځواک لوېدل ، له دريځ لوېدل ، له زړه لوېدل ، له زورلوېدل ، له سالوېدل ، له شان لوېدل ، له ښېلوېدل ( از پا افتید ن ) ، له کاره لوېدل ، له ګړنګ لوېدل ، له لویا لوېدل ، له مټ لوېدل ، له مودلوېدل ، له واک لوېدل ، له وس لوېدل ، له یادلوېدل ، زړه ته لوېدل ، په زړه کې لوېدل
لوېشتول ـ یدل : د لویشت په مټ میچول
لویول ـ یدل : ۱ سترول ، غټول ۲ روزل لکه ماشوم
لېت پېت کول ـ کېدل : په خاورو ، خټو کې لړل ، ککړول
لېټۍ کول ـ کېدل : ۱ د اوړو شیره جوړول ، د کتغ یو ډول چې د اوبو اندازه يي یو څه زیاته وي ۲ نرمول ، د زیات پخېدلو له کبله شړېدل
لیدل ـ کېدل : هغه چې د سترګو په مټ ترسره کیږي
لیدل کتل : په لېدلو کې تاکید کول
لېږدل : کوچ کول
لېږدول ـ کېدل : کوچول
لېږل ـ کېدل : استول
لېښل : څټل
لیکل ـ کېدل : په ابېڅې سره د کاغذ پر مخ کښل
لیندۍ کول : راکږول ، ډالۍ ترې جوړول
لینګته اچول : په غېږلوبه کې چا ته پښه ایښودل
لېول : روږدې کول ، عادت کول
لېیل : شاهدې ورکول
په م توري پیل کړنومونه :
ماتول ـ یدل : په زور سره یو شئ راغبرګول چې درځ وکړي او په ټوتو بدل شي
اودس ماتول ، اورمېږماتول ، بخت ماتول ، بریدماتول ، بیه ماتول ، پت ماتول ، ځواک ماتول ، دودماتول ، روژه ماتول ، زړه ماتول ، زورماتول ، ژبه ماتول ، سرماتول ، سنګرماتول ، سوګندماتول ، سورماتول ، عقیده ماتول ، غاړه ماتول ، غاښ ماتول ، غونډه ماتول ، قانون ماتول ، کارماتول ، لاس ماتول ، لرګي ماتول ، لښکرماتول ، ملاماتول ، واک ماتول ، وس ماتول ، هوډ ماتول ، په زړه کې ګوړې ماتول ، په مات زړه کارکول : له خوښې پرته کارکول ، بې میله کار کول
ماتي خوړل : ماتي کول ، ماتېدل ماتې ورکول : لاندې کول ، تر پښو غورځول
مارچیچل : د مار نیښ خوړل مار ته په لستوڼې کې ځای ورکول : د ناوړه او ناکاره سړي ساتل یا روزل
ماغزه چپه کېدل : په کار کې ګیچ کېدل
مال ویلې کول : د مالونو خرڅول
متیازې کول ـ کېدل : د خوراک یا څښاک په مفابل کې ، له بدنه د اضافي توکو وتل
مټ : د مټ ( ويي ) په وسیله ځیني جوړ کړنومونه :
مټ کېدل : د چا مرستندوی کېدل ، د چا په مالاتړ درېدل مټ ورکول : ملاتړکول ، په ملاتړ درېدل د چا په مټ نازېدل : د چا په ملاتړ حساب کول مټې رابډ وهل : لاس پورې کول ، پيلول
د شړومبومچ کېدل : د هر چا په کار کې ځان وراچول
مخ : د مخ ( ويی ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
مخ ځنې اړول : له چا بدې راتلل ، له چا ښه نه ایسېدل ، له چا سره مخالفت ښکاره کول مخ تورېدل : شرمېدل ، رسوا کېدل ، نوم بدي کېدل مخ تک ژيړ کېدل : شرمېدل ، رسواکېدل مخ وراړول : له چا څخه هیله لرل ، له چا څخه د تېرېدنې غوښتنه کول مخ ورګرځول : مخ وراړول ، له چا څخه هیله لرل
مخامخول ـ کېدل : سره خبرو ته کېنول ، د یوې موخې لپاره سره یو ځای کول
مخه : د مخه ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
مخه ډب کول ـ کېدل : د چا د مخې خنډ ګرځېدل مخه نېول : د چا له وړاندې تګ سره مخالفت کول مخه ښه کول : خدای پاماني ویل مخه کې درېدل : مخه نېول ، مخالفت کول
مخکښ کېدل : تر نور وړاندې تلل ، د نورو لپاره لارښود اوسېدل
مردارول ـ یدل : ۱ چټلول ، ناولي کول ۲ بېله حلالولو مړه کېدل لکه څاروئ
مرسته رسول ـ یدل : مرسته کول ، مرسته ورکول
مرغلرې پاشل : ۱ مرغلرې شیندل ۲ ادبي او ګټورې خبرې کول
مرورول ـ یدل : خپه کول ، ماڼيجنول
مروړل ـ کېدل : د لاسونو په اورغویو او ګوتو کې زور ورکول ، تاوول
مړامول ـ یدل : سستول
مړاوول ـ یدل : له تازګۍ غورځول ، خپه کول مړاوي کول ـ کېدل : له تازګۍ غورځول
مړژواندي کول ـ کېدل : چې نه مړ وي نه ژوندئ ، مړاوي کول ، نیم ژواندئ کول ، ځپل
مړول ـ یدل : په هغه اندازه خوراک سړي ته رسېدل چې ولږه يي پرې ځواب شي . ځيني نور کړنومونه يي دادي :
اروامړېدل : ځان مړېدل : خیټه مړېدل : زړه مړېدل : سترګې مړېدل او نور
مړه کول ـ کېدل : وژل
مزي کول ـ کېدل : چړچې کول ، له ژوند څخه ګټه اخیستل
مږل ـ کېدل : مښل ، سولول
مستول ـ یدل : نېشه کول
مستي کول ـ کېدل : نېشه کول ، لوبې کول
مسکول : یدل : نیمه خندل ، مسکئ کېدل
مشغولول ـ یدل : بوختول ، لګیاکول
مښتل ـ کېدل : نښتل ، سره لګېدل ، سره ټکرکول
مښلول : نښلول ، سره لګول
مښل ـ کېدل : دوه یا څو شیان سره سولول . ځيني نور کړنومونه يي دا دي :
پښې مښل : ځان مښل : خوله مښل : ژبه مښل : سترګه مښل : غاړه مښل ، لاس مښل : ارمان کول کونه مښل : چا پورې لګېدل او نور
مښوکه : د مښوکې ( ويي ) په مټ جوړ ځيني کړنومونه :
مښوکه وهل : په هر کار کې ځان ورګډول کارغه مرداري خوري مښوکه څنډي : یو څوک بد کار کوي خو پرې منکریږي
ملا : د ملا ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
ملاتړل ، ملاتړ کول : په سخته کې پر چا درېدل ملاتړکېدل ، ملاماتول ، ملاماتېدل ، ملا کتېدل ، ملاغبرګېدل ، ملاټینګول ، ملاسستول
ملامتول ـ یدل : ګرمول ، پړول ، پړ کول
ملنډې وهل : ټوکې کول ، چاپورې سپکې سپورې ویل
ملول ـ یدل : ورسره کول ، ملګري کول ، ورسره تړل
منجېدل : ځای پر ځای خوخېدل ،
منځ : د منځ ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
منځ ته راایستل : وړاندې کول ، راډګر ته کول له منځه وړل : وژل ، بیخ ورایستل منځ ته راوړل : هستول ، زیږول منځ ته رااچول منځ پوره کول : منځ ډکول ، ترسره کول
منل ـ کېدل : هغه چې د چا ډاډ پرې لاس ته راځي ، زړه ته لوېدل
موټي اوسېدل : سره یو ځای اوسېدل ، سره یو موټئ کېدل
موټي کول ـ کېدل: د بېلتون او جلاوالي مقابل ، سره یو کول
موندل ـ کېدل : پيداکول ، راسپړل
مېچول ـ یدل : اندازه کول
میدان پریښوول : د جګړې له ډګره تښتېدل میدان ګټل : برئ ترلاسه کول ، میدان وړل
مېشتول ـ یدل : استوګن کول ، ځای په ځای کول
میشتول : اخښل ، اغږل
مینځل : د اوبو په مټ پاکول د چا مغز مینځل : یانې د چا په مغزو کې خپلې خبرې کېنول
میینېدل : ۱ پر چا زړه بایلل ، چاسره مینه لرل ، څوک د چا ښه ایسېدل ، څوک د چا خوښېدل او نور ۲ نري کېدل ، وزن له لاسه ورکول او نور
په ن توري پیل کړنومونه :
ناامیدول ـ یدل : د چا غوښتنې ته د هوکړې ځواب نه ویل ، ناهیلي کول
ناپړیتې کول : له چا سره ناوړه کار کول ، چا سره ستغ چلن کول
ناپړیتې ویل : خوشې خبرې کول ، چټي خبرې کول
ناچلول : له چلېدنګ څخه غورځول ، له کارونې څخه غورځول
ناخوالې کول : ناوړه چلن کول ناخوالې ویل : بد ویل ، سپورې ستغې ویل
ناروغول ـ یدل : د روغول مفابل ، رنځورول ، په رنځ ککړول ، په رنځ اخته کول
نارې وهل : غږ کول ، سورې وهل
ناړامي کول ـ کېدل : سر تمبګي کول ، په یوه کار یا خبرې پسې ځيل اخیستل
ناړل : د مرغانو نارې ، د مرغانو غږ
نازول ـ یدل : په ویاړ یادول ، ویاړل
ناښادول ـ یدل : د ښادول مفابل ، هیلې ته د چا د رسېدو مخه نېول ، د چا د بري مخه نېول
ناغه : جریمه ، د کړې وعدې ، تړون ، پريکړې ، هوکړې او .... د نه ترسره کولو په وخت کې له چا څخه جریمه اخیستل .
د ناغې ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
ناغه اخیستل ، ناغه پرېکول ، ناغه تړل ، ناغه کول ، ناغه کېدل ، ناغه ورکول ، ( له ) ناغې ساتل ، ( له ) ناغې ژغورل او نور
ناغېړي کول ـ کېدل : وخت خوشې تېرول ، سستي کول ، تمبلي کول
ناکامول ـ یدل : د چا د بري مخه نېول
( ځان ) ناګاره اچول : ځان ناخبره نېول ، انکارکول
نالول ـ یدل : لکه د اس پښو ته له اوسپنې جوړ کالب وراچول
ناندرۍ وهل : تاویلي ماویلي ویل ، په خبرو کې شور او زوږ جوړول ، په جنګ خبرې کول
ناولي کول ـ کېدل : ناپاکه کول ، په خاورو او خټو لړل ، په مردارۍ لړل
ناهوساکول ـ کېدل : د هوساکول مفابل ، نارامول ، له چا څخه خوښي اخیستل ، ستومانه کول ، ستړي کول
نتل : خوارول ، بې توښې کول ، ځپل
نچوړل ـ کېدل : د یوه نل وزمه جوښت پر شاو خوا تار یا ټوټه راتاوول ، نچه کول ، سره تاوول
نڅل ـ نڅېدل : ګډل ، ګډا کول ، اتڼ کول
نڅول ـ کېدل : ګډول ، په ګډا اچول
نخرې کول ـ کېدل : نارکول
نخښه کول ـ کېدل : خپله موخه ګرځول ، ټاکل ، بریدول
نرخول ـ یدل : په یو شي نرخ ایښودل
نرمول ـ یدل : ۱ پستول او شودیاره کول لکه ځمکه ۲ د سختولو مفابل لکه خبره نرمول ۳ د کلکولو مفابل لکه اوسپنه نرمول
نري کول ـ کېدل : ۱ د ټينګولو مفابل لکه ، ښوروا نرۍ کول ۲ د پراخولو مفابل لکه لار نرۍ کول ۳ خوارول ، ډنګرول لکه ځان نري کول
نړول ـ یدل : ویجاړول ، ورانول ، ړنګول
نړیوال کول ـ کېدل : د نړۍ په کچه کول ، په نړۍ کې خپرول
نږدي کول ـ کېدل : د لري کول مفابل ، واټن لږول
نس خوږېدل : په يیچ ناروغۍ اخته کېدل ، له نسه تلل
نسکورول ـ یدل : راغورځول ، چپه کول
نسواراچول : نسوار خولې ته کول
نښتل : مښتل ، په یو څه پورې څليښتېدل ، لاس اچول
نښلول ـ یدل : پيوستول ، په یو څه پورې ځان بندول
نښتيځل : زوره پرې اچول ، تر زورې لاندې راوستل
نغاړل : سره تاوول ، سره پیچل
نغردل : تېرول ، له ستوني وراړول
نغښتل : سره تاوول
نغوتل : غوږ ایښودل ، اشاره کول
نګوښېدل : ګوډېدل ، نه کښېدل
نګه کول ـ کېدل : سوچه کول ، کره کول
نمانځل ـ کېدل : ستایل ، درناوئ کول
نمجنول ـ یدل : اوبلن کول ، په اوبو ککړول
نمړل : لمړۍ وهل ، کپ تېرول
ننداره کول ـ کېدل : سیال کول
نن سبا کول : ځنډول ، ټالول ، وخت شا ته غورځول
ننګول ـ یدل : په غیرت راوستل ، ښورول ، د مرستې غوښتنه کول
نګه کول ـ کېدل : سوچه کول ، کره کول
ننګه کول : ملاتړ کول ، د چا په پلوۍ درېدل د چا په ننګه درېدل : د چا ملاتړ کول ، د چا مرستې ته وردانګل
ننواتې کول ـ کېدل : په افغانانو کې د ځانګړې دود له مخې زارۍ کول
ننوتل ـ کېدل : د وتل مفابل ، یو ځای ته دننه ورتلل
ننه ایستل : څوک یا څه یو ځای ته وردننه کول
ننیدل : ۱ رڼېدل لکه اوبه ، تقطیرول ۲ څڅېدل ۳ لکه جوار په بټۍ کې پولۍ کول ۴ زړه خوړل
نوخېدل : زیاته اشتها پيداکول
نوړل : سره نښتې شیان بېلول ، له بېخه له منځه وړل
نوږل : پرنجېدل نوږول : پرنجول
نوستل : پاشل
نوغئ ایستل : له بېخه ایستل
نوکان وتل : ډېر زیار ګالل ، زیارایستل
نوکه کول : له چا څخه یو څه راشکول
نوکارې لګول : څوک په نوکانو ژوبلول
نولول ـ یدل : غمجنول
نوم بدول ـ یدل : د چا بد ویل ، تورنول نوم ایستل : ښکارنده کېدل ، مشهورکېدل نوم ګټل : د ښه نوم خاوند کېدل نوم وتل : د دروند کار له کبله د چا په نس درد راتلل ( یو ډول ناروغي ده )
نومول ـ یدل : په نوم کول ، یادول ، په چا نوم ایښودل
نومېرل : ټاکل ، په نښه کول
نوي کول ـ کېدل : د زړول مفابل
نهارول ـ یدل : وږي کول ، چا ته په خوراک ورکولو کې ځنډ راوستل
نهېلول ـ یدل : ناامیدول ، د چا غوښتنه ورځوابول
نیستمنول ـ یدل : له شتو بې برخې کول ، کمزوري کول
نیستول : له منځه وړل
نیښل : بندېدل لکه د خره په خټو کې
نیښ وهل : ۱ سروهل ، شنه کېدل لکه واښه ، بوټې او نور ۲ چیچل لکه غالبوزه یا لړم ۳ څړیکه کول لکه د سیني درد
نیغول ـ یدل : لکول ، درول ، ولاړول
نیکمرغه کول ـ کېدل : چا ته خوښی ورکول ، څوک خوښول
نیکي کول ـ کېدل : ښېګڼه کول
نیلېدل : لکه اس په دوو پښو درېدل
نیمخواکول ـ کېدل : هغه چې غوښتنې او هیلې يي پوره نه وي ، نیمګړئ کول ، ناکامول ، بري ته نه رسېدل
نیمګړي کول ـ کېدل : چې پوره نه وي ، نیمخواکول
نیمول ـ یدل : دوه ځای کول په نیمه خوله غوښتل : یو شئ په اشاره غوښتل
نینګل : تمه کول ، اسره کول
نینول ـ یدل : ۱ لکه جوار وریتول ۲ په مجازي مانا سره ، څوک په یوه خرابه خبره یا کړنه ، ډېر خپه کول
نیني کول ـ کېدل : نینول
نېوکه کول ـ کېدل : ګوته نېول ، د چا په خبره او کړنه څه ویل او د ډاډوړ او لاسوند لامل له وړاندې کولو پرته هغه نه منل
نېول : څوک یا څیز په لاس یابله وسیله سره ساتل
د نېول په مټ جوړ ځیني تړښتي کړنومونه :
پام نېول ، ټينګ نېول ، ځان نېول ، ځواک نېول ، خوا نېول ( د چا پلوي کول ) ، زړه نېول ( لکه د غرمې ډوډۍ زما زړه ونېو ، د هغه خبرې زما زړه ونېو ) ، زورنېول ، سانېول ، سرنېول ، سخت نېول ، سورنېول ( لکه ساز ) ، شانېول ( تعقیبول ) ، غوږنېول ، ګوته نېول ، لاس نېول ( چا سره مرسته کول ، د چا خدمت کول ) ، لاس وپښې نېول ( زارۍ کول ) ، مخه نېول ، واک نېول ، وخت نېول ، یرغمل نېول : پر اور نېول : په تور نېول ، په زورنېول ، په زیارنېول ، په وخت نېول : په اور کې نېول ، په پام کې نېول ، په سرکې نېول ، په زړه کې نېول ، په غوږ کې نېول له سرنېول ، له لاس نېول : تر پام لاندې نېول ، تر زور لاندې نېول ، ترسترګو لاندې نېول ، ترپردې لاندې نېول ، ترکار لاندې نېول ، تر لاس لاندې نېول
نیهامېدل : پټېدل ، د چا له پامه ځان ورکول
په و توري پیل کړنومونه :
واټن وهل ـ کېدل : لاره وهل ، مزل کول
واڅکول ـ کېدل : راښکل ، جذب کول
واخ کول : لکه د درد په وخت کې له خولې د واخ غږ ایستل
واده کول ـ کېدل : کور ودانول ، چې ښځه مېړه او مېړه ښځه وکړي
وارختاکول ـ کېدل : ترورول ، په اندیښنه کې اچول
وارکتل : یو وخت چا یا څه ته په انتظار کې پاتېدل
وارکول : ۱ ګوزار کول ، څوک وهل ۲ خپل وار یا نوبت ته انتظار ایستل
وار په وار ډېرېدل : پله په پله زیاتېدل وار په وار راتلل : یو په بل پسې راتلل
وارول ـ یدل : ګوزارول ، غورځول ، ارتول
واردول ـ یدل : د مالونو راوړل هڅول
واروپارختاکول ـ کېدل : حواس بایلل ، معنویات له لاسه ورکول
واره کول ـ کېدل : ګټه کول
وازول ـ یدل : پرایستل ، سپړل خوله وازه پاتېدل : له ځواب ویلو څخه کمزوري راتلل ، هک پک کېدل خوله وازه نېول : خوله وازه پاتېدل
واښه کول ـ کېدل : څارویو ته واښه برابرول ، واښه ریبل
واکمنول ـ یدل : واک ورکول ، د واک خاوند کول ، واک لرل
واګي په لاس کې نېول : د چارو واک ترلاسه کول
والګي نېول : زکام کېدل
وانګې وانګې کول : ټوټې ټوټې کول
واوا ویل : چا ته شاباسئ ورکول
واوره اورېدل : واوره کېدل
وباګډېدل : د کولرا ناروغي خپرېدل
وتره کول ـ کېدل : لکه ځمکه له کرلو ړومبئ اوبه کول
وتل : بېرونېدل ، باندې تلل
اوبه وتل ، بادوتل ، بڼکې وتل ، ځان وتل ، خوله وتل ( یو ډول ناروغي ده ) ، دمه وتل ، زړه وتل ، زګېروي وتل ، ساوتل ، سترګې وتل ، شاوتل ( شا کړوپ کېدل ) ، له یادوتل ، په بېړه وتل ، په زوروتل ، په زغم وتل ، په سترګووتل ، په غوروتل ، له پامه وتل ، له څمڅې وتل ، له زړه وتل ، له زوره وتل ، له زغم وتل ، له سترګووتل ، له کاره وتل ، له کلي وتل ، له کوره وتل ، له ګوره وتل ، له لارې وتل ، له نرخه وتل ( له کلي ووځه له نرخه مه وځه ! ) ، له هوډ وتل او نور
وچول ـ یدل : ۱ د لمدول مقابل ، له یو شي اوبه ایستل ۲ شنډول ، شاړول ، شړول
وچ و لانده سوځول : ښه او بد سره ګډول ، ښه او بدو ته په یوه سترګه کتل وچه خوله نېول : وږئ پاتېدل
وچکۍ نېول : د محرقې تبه کول
وخت په وخت راتلل : پله پسې راتلل وخت نا وخت راتلل : کله کله راتلل ، وخت نا وخت راتلل وخت په وخت ویل : پله پسې ویل وخت له لاسه وتل : وخت بایلل وخت تېرول : سات تېري کول ، سرګرمي درلودل
ودانول ـ یدل : ابادول ، جوړول
ودول ـ یدل : واده کول
ورا راوړل : هغه ډله چې ډولۍ راوړي
وراغوستل : چا ته جامې په تن کول
ورانول ـ یدل : ویجاړول ، ړنګول
ورپېژندل : چا ته ورڅرګندول ، معرفي کول
ورته کول ـ کېدل : د بل شي یا چا غوندې کېدل
ور په زړه کول : وریادول
ور ځ پيداکول : د ښې ورځې خاوند کېدل ، کاروبارښه کېدل
ورزده کول : چا ته یادول ، چا ته ښودل
ور یادول : ورزده کول
ورستول ـ یدل : خوسا کول ، په یو شي وخت تېرېدل
ورغستل : دلده کول
ورکول :
اوږه ورکول : پت ورکول : تئ ورکول : ځان ورکول : خوله ورکول : زړه ورکول : سر ورکول : سنګر ورکول : سینه ورکول : شونډې ورکول : ښکرورکول : غاړه ورکول : غیږورکول : لاس ورکول : لویا ورکول : ملاورکول :
ورک کول ـ کېدل : هېرول ، له یاده وتل
ورکول ـ یدل : بخښل
ورکړه راکړه کول : سره تبادله کول
ورګرځېدل : بېرته ورتلل
ورله ول ـ یدل : د څارویو بچئ په نس کېدل ، بلاربول
ورلوېدل : په یو څه کې ګډون کول ، د یو څه ریښتینوالئ موندل
ورمېږاوښتل : غاړه اوښتل ورمېږ تاوول : غاړه تاوول
وروکول ـ کېدل : په کراره کول ، سوکه کول
ورول ـ یدل : ویشتل ، ختاکول ، ارتول
ورهول ـ یدل : خپلواکول ، ازادول
وریتول ـ یدل : کبابول له قاره وریتېدل : ډېر قارېدل ، له قاره سور اوښتل
وریشل ـ کېدل : له مالوچو تار جوړول
ورینول ـ یدل : پرانیستل لکه تندئ
وړاندې کول ـ کېدل : واټن زیاتول ، لري کول راوړاندې کول : ۱ نږدې کول ۲ مخې ته ایښودل
وړاندیز کول : د یو څه غوښتنه کول ، خپل نظر ښودل ، خپله تګلاره مخې ته ایښودل
وړانګه اچول : رڼااچول
وړل ـ کېدل : له یوه ځای څخه بل ځای ته رسول لکه بار
وزر : د وزر ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
وزرې کول : کبرجنېدل ، په ځان زیات ډاډه کېدل ، ځان لوی ښودل ، ځان لوی نېول ، ځان پړسول
وزګارول ـ یدل : لیه کول ، بېکارول ، له کاره ګوښه کول ، له کاره شړل
وژل ـ کېدل : مړکول ، له چا ژوند اخیستل
وږم کول ـ کېدل : بوی ( ښه ) کول وږم ختل : بوی راتلل لکه د ګلانو
وږمېدل : د ګلانو بوی راتلل
وږي کول ـ کېدل : د مړول مقابل ، چې چا ته یو څه وخت خوراک ونه رسیږي
وسلول ـ یدل : سره تړل ، سره یوځای کول
وښېدل : ښوييدل
ولاړول ـ یدل : پاڅول ، جیګول
ولجه کول ـ کېدل : غنیمتول
ولول ـ یدل : سره پيچل ، سره تاوول
ولېشتول ـ یدل : په لویشت سره مېچول ، اندازه کول
ونجول ـ یدل : بدلول ، تبدیلول
وندل : پيغور ورکول
ونډۍ کول ـ کېدل : ټوټې ټوټې کول ،
ونګه بدلول ـ یدل : بڼه بدلول ، پوټکئ اچول
ووړول ـ یدل : کوچني کول ، ټوټې کول
وهل : سوک خوړل ، څپيړه ورکول ، ګوزارخوړل
د وهل ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
ــ ارمونیه وهل ، باټې وهل ، بډوهل ، بډې وهل ، بزووهل ، بېل وهل ، پټکئ وهل ، پسخه وهل ، پړک وهل ، پلتۍ وهل ، پورې وهل ، تندئ وهل ، توپان وهل ، توره وهل ( توره به لالاوهي ..... مړۍ به عبدالله وهي ) ، تېغ وهل ، ټک وهل ، ټوپ وهل ، ټېل وهل ، جک وهل ، جل وهل ، چانه وهل ، چرت وهل : چکروهل ، چینجووهل ، چینچاروهل ، ځان وهل ، څپ وهل ، څړیکې وهل ، څنډوهل ، څنګ وهل ، خټ وهل ، خوله وهل ، ډغرې وهل ، ډول وهل ، رباپ وهل ، رګ وهل ، رمباړې وهل ، زړه وهل ، زور وهل ، ږلۍ وهل ، سترګه وهل ، ستن وهل ، سروهل ، سلګۍ وهل ، سوچ وهل: شپېلۍ وهل ، شخوندوهل ، غرت وهل : غړۍ وهل : غم وهل ، غوپه وهل ، غوټه وهل ، کړنګ وهل ، ککړې وهل ، ګوتې وهل ، ګونډه وهل ، لاپې وهل ، لاروهل ، لاسوهل ، لاس و پښې وهل ، لمروهل ، لنګ وهل ، مېخ وهل ، مېړانې وهل ، نارې وهل ، ناندرۍ وهل ، نېښ وهل ، په تبروهل ، په زړه وهل ، په زور وهل ، په سروهل ، په غوږ وهل ، په منځ وهل ، له بیخه وهل ، له جیبه وهل ، له ځانه وهل ، له سره وهل په خوله کې وهل ، په زړه کې وهل ، په سترګو کې وهل
ویاړل ـ کېدل : د چا په لاس ته راوړنه خوښېدل ، نازېدل
ویتول ـ یدل : وازول ، پراخول ،
ویجاړول ـ یدل : ورانول ، خرابول ، کنډوله کول
ویدول ـ یدل : خوبول ، ویده کول ، خوب کول
ویرکول ـ کېدل : غم ګالل ، ساندې کول
ویرول ـ یدل : ډارول ، په ډار کې اچول
ویساکول ـ کېدل : ډاډه کول ، ډاډمنول ، ډاډ ورکول ، د زړه تکیه ورکول ، د ملاتړ تیاري ښودل
ویشتل : په تیږه ، لوټه ، مرمۍ او داسې نورو شیانو سره څوک وهل
د ویشتل په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
باټې ویشتل : لاپې وهل توپ ویشتل : په توپ ډزکول ځان ویشتل : ځان وژل زړه ویشتل : میینېدل په سترګه ویشتل : په چا میینېدل او څو نور يي دا دي : مرغۍ ویشتل ، نښه ویشتل ، په ډبرې ویشتل ، په زړه ویشتل ، په سترګو ویشتل ، په کاڼي ویشتل ، په ګولۍ ویشتل ،
ویښول ـ یدل : له خوبه پاڅول ، له خوبه راایستل
ویل : ګړېدل ، غږېدل ، خبرې کول
ویلول ـ یدل : اوبلنول لکه غوړي په اور ، اوبلنول لکه فلز د پښ په هټۍ کې
ویلون وهل : ویلون چې د ساز اله ده غږول
ویناکول ـ کېدل : غونډې ته خبرې کول
وینځل ـ کېدل : مینځل ، په اوبو او سابون سره پاکول
وینول ـ یدل : ژوبلول چې وینه ترې وبهیږي د زړه ویني خوړل : غمجن کېدل وینه سره ګډېدل : خپلوي کول ، په هډ شریکېدل ویني پر سترګو راتلل : زیات په قارېدل ویني وچېدل : زیات ډنګرېدل
ویول ـ یدل : په خبرو راوستل
په ه توري پیل کړنومونه :
هاندکول ـ کېدل : هڅه کول ، کوښښ کول ، زیارایستل ،
هاوان ویشتل : په هاوان توپ ډز کول
هاهاجوړول : ګڼه ګوڼه جوړول ، شور او زوږ جوړول
هاهاکول : د خوښۍ غږ ایستل ( لکه په ملي اټن کې )
هبته کول : بې ګټې کول
هټالول : ځنډول ، ایسارول
هټکېدل : په خټ خټ خندل
هټۍ چلول ـ یدل : د خرڅلاو ځای پرانیستل
هټېدل : خندل
هڅول ـ یدل : په کار اچول ، په زیار راوستل ، په کوښښ راوستل ، چمتوکول ، تیارول ، پارول ، لمسول
هڅه کول ـ کېدل : هاند کول ، کوښښ کول ، زیارګالل
هډرکول ـ کېدل : له لاسه ورکول
هډماتول ـ یدل : دوستي پریکول ، په دوښمنۍ سره اوښتل ، له برید ه تېرېدل پاخه هډ ته رسېدل : د پاخه عمر خاوند کېدل ، د عمر ډېره برخه تېرول
هډوکي شپېلول : هډوکې تشول ، هډوکي خوړل ، د ژوند له سختیو سره لاس وګریوان کېدل
هرکاره کېدل : د ژوند په هره برخه او څانګه کې یو څه پوهېدل
هرکلئ کول ـ کېدل : ستړې مشي ویل ، ښه راغلاست ویل ، د چا مخې ته د درناوي د څرګندولو په موخه ورتلل هرکلئ ویل : ستړې مشي ویل ، هرکلئ کول
هستول ـ یدل : میشتول ، استوګن کول ، ځای په ځای کول
هسکول ـ یدل : اوچتول ، پورته کول ، جیګول ، دنګول ، لوړول هسک کتل : لوړ کتل ، په ویاړاوسېدل هسک غږېدل : په ویاړ خبرې کول ، په برم سره وینا کول هسک ویل : هسک غږېدل
هغه دغه کول ـ کېدل : پلمه کول ، بهانه جوړول ، ځان غولول ، ځان تیرایستل
هک پک کول ـ کېدل : اریانول ، هېښول
هله ګوله کول ـ کېدل : اړودوړ جوړول
هلې ځلې کول ـ کېدل : لاس وپښې اچول ، زیارګالل ، زیارایستل
همرنګول ـ یدل : سره یو رنګول ، په یوه شان کول ، یو دول کول
همغږي کول ـ کېدل : ملګري کول ، مل کول ، سره یوه خوله کول ، سره یوه ژبه کول
همکارول ـ یدل : د چا ملګرتوب د ځان کول ، د چا ملاتړ ګټل ، د چا ملاتړ ترګوتو کول
هنډې هنډې کول ـ کېدل : ټوټې ټوټې کول ، ونډه ونډه کول
هڼېدل : د اس غږ ، چې د وښو یا دانو د ورکولو په وخت کې يي له خولې باسي
هواخوري کول : سات تیري کول ، په میله وتل ، په چکر وتل
هوډنېول ـ کېدل : پریکړه کول ، نیت کول ، ټينګ درېدل
هوراویل : د خوښۍ غږ ایستل ، د خوښۍ نارې وهل
هورې دوري کېدل : تلل راتلل ، دنګېدل
هوساکول ـ کېدل : د چا اړتیاوې او غوښتنې ورپوره کول ، ارامول
هوسېدل : یو څه ته خوښېدل ، یو څه ته مینه ښکاره کول ، یو څه ته په زړه کې ځای ورکول ، په زړه کې ځای نېول یو څه ته خپل لورئ او خوښه ښودل
هوښیارول ـ یدل : د چا ماغزه د منلو لپاره چمتو کول ، پوهول ، په هوښ راوستل ، په یاد وروستل له هوښه وتل : مستېدل ، له یاده وتل ، له عقله وتل
هوکول ـ کېدل : ژمنه کول ، ژبه کول ، ښه ویل ، د تایید سر ښورول هو ویل : هو کول ، ژبه کول په هو راوستل : پر چا منل ، د چا پریکړه تر ګوتو کول ، د چا ژمنه پلاس راوړل
هوکړه کول ـ کېدل : سره منل ، سره ژمنه کول ، سره ژبه کول
هېرول ـ یدل : له یاد وتل ، په یاد نه راتلل ، له مغزه وتل ، له سره وتل ، له سوچ وتل ، په سوچ نه راتلل ، شاکول ، شا ته اچول ، شا ته پریښودل ، له اوږو غورځول
هېښول ـ یدل : هغه غبرګون چې له یوې پېښې سره د ناڅاپي مخامختیا په وخت کې له چا څخه ښودل کیږي ، هک پک کول ، اریانول
هۍ کول ـ کېدل : شړل ، له مخې لرې کول
هۍ هۍ کول : غږ کول ، زوږ جوړول
په ی توري پیل کړنومونه :
یادول ـ یدل : ۱ مالومات مغزو ته سپارل ، زده کول ۲ نومول ۳ په زړه ګرځول ، په زړه ورېدل ، په زړه راتلل ، په زړه راوړل ، مغزو ته راوړل
یادوتل : هېرول ، له زړه وتل
یاغي کول ـ کېدل : اړودوړ ته جوړول ، په اړودوړ راوستل
یبلول ـ یدل : پښې لوڅول
یتیمول ـ یدل : چې د ماشوم پلار مړ شي
یخول ـ یدل : سړول
یرغل اچول : ناڅاپي برید وروړل
یرغمل نېول : برمته کول ، برمته نېول
یمنول : په چا لاس راښکل ، پوخلاکول
ینډه کول : د ماشومانو یوه لوبه ده
یوازې کول : ځانته کول ، ګوښي کول ، بېلول ، جلاکول
یو : د یو ( ويي ) په مټ جوړ ځیني کړنومونه :
یوځایول : سره ګډول ، په یوه ځای کې سره راټولول یوځرئ کول : یوازې کول ، ګوښئ کول ، ځانته کول یوخوله کول : سره یوکول ، سره جوړول ، یو رنګول : یو ډول کول ، یو شان کول یوزړه کول : سره یوکول ، سره پوخلاکول یوژبه کول : یوخوله کول یوشان کول : یورنګول یولاسول : سره یو کول یومخې له منځه وړل : ټول وژل یوموټئ کول : یووالې ته رابلل ، سره یو کول
یونل : کوچېدل ، کډه کول
یو یو کول ـ کېدل : سره بېلول ، سره جلاکول
یو کول ــ کېدل : یو موټئ کول ، یووالي ته رابلل ، یوستون ته رابلل
پښتو کې په عربي تورو ( ث ، ح ، ذ ، ص ، ض ، ط ، ظ ، ع ، ف ، ق ) ځينی دخیل کړنومونه :
هغه کړنومونه چې ث تورئ پکې وي :
ثابتول ــ یدل : د یوې خبرې یا ادعا د ریښتینتوب لپاره لاملونه کارول
ثبتول ــ یدل : په لړلیک کې لیکل ، په لړلیک کې شاملول
ثبوتول ــ یدل : ثابتول
ثناویل : ستایل
ثواب لرل : د ښو کارونو په ترسره کولو سره د ښې پایله ترلاسه کول
میراث کول ـ کېدل : د چا په مرګ یا ژوند ، د هغه شتمني او پانګه بل چا ته رسېدل میراث اخیستل ، میراث رسېدل
هغه کړنومونه چې ح تورئ پکې وي :
حاصلول ــ یدل : ترلاسه کول ، ترګوتو کول
حج کول : د اسلام د پنځم رکن ترسره کول ، یانې د لوی څښتن له کوټې څخه ګرځېدل او دعاوې کول
حرامول ـ یدل : هغه څه چې د چا قانوني حق نه وي ، باید ترلاسه يي نه کړې
حلالول ـ یدل : ۱ لکه څاروئ د شریعي ارونو سره سم وژل ۲ د هغه څه درلودل چې د شرعي ارونو سره سم وي
حلول ـ یدل : ۱ د یوې ستونځي له منځه وړل ۲ لکه مالګه په اوبو کې ویلي کېدل
هغه کړنومونه چې ذ تورئ پکې وي :
اذان کول : د شرعې له ارونو سره سم په لوړ غږ ځانګړې دعاویل ، په جومات یا بل ورته ځای کې ، د لمانځه د ترسره کولو په موخه ، د لمونځغاړو د خبرتیا لپاره کیږي
هغه کړنومونه چې ص تورئ پکې وي :
صادرول ــ یدل : له هېواده بهر ، د سوداګرۍ په موخه د ملي توکو استول
صبرکول ــ کېدل : زغم ګالل ، زغم ایستل
هغه کړنومونه چې ض تورئ پکې وي :
تضمینول ــ یدل : د یو څه په اړه ډاډ ورکول ، ژمنه کول ، ژبه کول
ضبطول ــ یدل : ناقانونه توکې له خاونده اخیستل او د ولسي ښېګڼو په زیرمتون کې زیرمه کول
هغه کړنومونه چې ط تورئ پکې وي :
طلاقول ــ یدل : چې مېړه له مېرمن او یا مېرمن له مېړه څخه جلا شي
هغه کړنومونه چې ظ تورئ پکې وي :
ظبطول ــ یدل : ۱ بېرته اخیستل ، لکه د سوداګرۍ ناقونونه توکې د دولت له خوا بېرته اخیستل ۲ په مغز کې کېنول لکه لوست ، کتاب او نور
هغه کړنومونه چې ع تورئ پکې وي :
عاید درلودل : میاشتنۍ یا کالنۍ ګټه کول
دعا کول ــ کېدل : د ځان یا بل د ښېګڼې لپاره له لوی څښتن څخه غوښتنه کول
عبادت کول ــ کېدل : د لوی څښتن ستاینه کول او له هغه غوښتنه کول
عمل کول ــ کېدل : پلي کول ، ترسره کول ، سرته رسول
عملي کول ــ کېدل : پلي کول ، ترسره کول
هغه کړنومونه چې ف تورئ پکې وي :
فاتحه اخیستل : د چا له مرګه روسته د نوموړې لپاره د دعا په موخه د دعاغونډې جوړونه
فارغول ـ یدل : د زده کړیالو د زده کړې د مهالپېر پای ته رسېدل
فاسدول ــ یدل : ورستول ، خوساکول
فرارول ــ یدل : تښتول ، تېښتې ته اړیستل
فعالول ــ یدل : ځواکمنول ، واکمنول ، د کار لپاره چمتو کول ، د ګرځېدنې لپاره چمتو کول لکه موټر
هغه کړنومونه چې ق تورئ پکې وي :
قاچاقول ـ یدل : په ناقانونه توګه د سوداګرۍ توکې بهر ته وړل یا له بهره هېواد ته راوړل
قارول ـ یدل : پارول ، لمسول
قانوني کول ــ کېدل : د هېواد د ټاکل شویو ارونو سره برابرول
قبضول ــ یدل : ۱ بېرته اخیستل ۲ د درملنې په ژبه : چې د چا ناسته نه راځي ، په داسې حال کې د ناروغ سره د ګېډې درد هم مل وي
قربانول ــ یدل : ښندل ، جارول
وییپانګه
تر هرڅه له مخه به ښه داوي چې لومړئ د هغو پښتو ويينو ( لغتونو ) په اړه لنډ مالومات وړاندې شي چې لوستونکی ورسره د کتاب لوستلو په مهال مخامخیږي . دلته د ځينیو وييونو پښتو بڼه او په نورو ژبو د هغو ورته بڼه چې یو شمیر يي له پخوا څخه په پښتو کې هغه هم ، پښتو ژبې وییونو ته د ناپامۍ له مخې دود شوي ، وړاندې کیږی :
پښتو بڼه : د نورو ژبو بڼه :
ويئ لغت ، کلمه
نوم اسم
ټولګړئ نوم عام اسم
ځانګړئ نوم خاص اسم
نومځرئ ضمیر
ستاینوم صفت
ستاینومړئ وصف
کړنوم مصدر
کړنومړئ حاصل مصدر
کړول قید
شمیر نوم عدد
وییکئ ادات
کړ فعل
مرستیال کړ کومکي فعل
کړ اوړون فعلي ګردان
کړند فاعل
کړئ مفعول
ایښئ مبتدا ، مسند الیه
ایښوونئ خبر ، مسند
غونډله جمله
نوموال غونډله اسمي جمله
کړوال غونډله فعلي جمله
تړنګ ، تړښته ترکیب
بېلنګ اشتقاق
وینګ تلفظ
ار ، ارونه پرنسیب ، پرنسیبونه
یوګړئ مفرد
ډېرګړئ جمع
ویونګړئ متکلم
ویونګړي جمع متکلم
مخامخ ګړئ مفرد مخاطب
مخامخ ګړي جمع مخاطب
نرګړئ ، نرینه مذکر
نرګړي جمع مذکر
ښځګړئ ، ښځینه مونث
ښځګړې جمع مونث
درېیم نرګړئ مفرد مذکر غایب
درېيم ښځګړئ مفرد مونث غایب
نا بشپړ وسمهالکړ حال استمراري
بشپړ وسمهالکړ حال مطلق
د وسمهال نابشپړ شونئ کړ استمراري امکاني حال
د وسمهال بشپړ شونئ کړ مطلق امکاني حال
نابشپړ راتلونکې مهالکړ اینده استمراري فعل
بشپړ راتلونکي مهالکړ اینده مطلق فعل
د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ په اینده کې استمراري امکاني فعل
د راتلونکې مهال بشپړ شونئ کړ په اینده کې مطلق امکاني فعل
نابشپړامر کړ امر استمراري
بشپړامرکړ امر مطلق
نابشپړ تېرمهالکړ ماضي استمراري
بشپړتېرمهالکړ ماضي مطلق
نږدې تېرمهالکړ ماضي قریب
لرتېرمهالکړ ماضي بعید
نابشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ ا ینده په استمراري ماضي کې
بشپړتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ اینده په مطلقه ماضي کې
نږدې تېرمهال کې راتلونکې مهالکړ اینده په ماضي قریب کې
لرتېرمهال کې راتلونکې مهالکړ اینده په ماضي بعید کې
تېر مهال کې نابشپړ شونئ کړ استمراري امکاني ماضي
تېرمهال کې بشپړ شونئ کړ مطلق امکاني ماضي
تېرمهال کې د راتلونکې مهال نابشپړ شونئ کړ په استمراري امکاني ماضي کې اینده حال
تېرمهال کې د راتلونکي مهال بشپړ شونئ کړ په مطلق امکاني ماضي کې اینده حال
اخځونه :
پښتو قاموس لومړئ او دویم ټوک د افغانستان د علومو اکاډمي
پښتو ــ انګلیسي قاموس د افغانستان د علومو اکاډمي
انګلیسي ــ پښتو ډيکشېنري دافغانستان د علومو اکاډمي
د پښتو مصدرونو لارښود د ارواښاد پوهاند صدیق الله ريښتین لیکنه
فرهنګ بزرګ سخن د ډاکټر حسن انوري لیکنه
لیکلارښود د پوهاند مجاوراحمد زیار لیکنه
Svenska ordbok + uppslagsbok
Göteborgs universtitet
ORD FÖR ORD Svenska synonymer och uttryck
Norstedts Förlag AB STOCKHOLM
پای