عزیزی غزنوی
آثار به دست‌آمده از زندگی نخستین بومیان کانادایی که در بخشی از این کشور به مدت طولانی ساکن بودند و نیز بررسی‌های باستان‌شناسی در شمالی‌ترین بخش کشور، یوکان نشان می‌دهد که زندگی در این جا به ۲۶۵۰۰ سال پیش و در جنوبی‌ترین بخش به ۹۵۰۰ سال پیش برمی‌گردد
.
کانادا به انگلیسی و فرانسوی Canada کشوری پهناور در شمال قارۀ امریکا است که از ده ایالت و سه قلمرو تشکیل شده‌است. این کشور از شرق تا اقیانوس اطلس، از غرب تا اقیانوس آرام و از شمال تا اقیانوس منجمد شمالی گسترده است و از جنوب با امریکا همسایه است. کانادا با مساحت ۹٫۹۸ میلیون کیلومتر مربع، دومین کشور پهناور جهان از نظر مجموع مساحت و چهارمین کشور پهناور جهان از نظر مساحت خشکی است، مرز مشترک کانادا با امریکا بلندترین مرز زمینی در جهان است.
پایتخت کانادا اتاوا و تورنتو بزرگترین شهر این کشور است، بخش زیادی از خاک کانادا به دلیل سردی هوا و نزدیکی به قطب شمال، خالی از سکنه است، دولت کانادا دموکراسی پارلمانی فدرال و پادشاهی مشروطه است که در حال حاضر ملکه الیزابت رئیس کشور است، ساختار حکومت کانادا از پادشاه یا ملکۀ بریتانیا، دولت فدرال، دو مجلس سنا و عوام، دولت‌های ایالتی و فرماندار کل که به عنوان نمایندۀ ملکه الیزابت ایفای نقش می‌کند، تشکیل شده‌است، رأی دهندگان کانادا و شهروندان نیز در قاعدۀ این هرم قرار می‌گیرند، این کشور توسط دولت‌های مستقل از هم اداره می‌شود که در مجموع زیر پوشش دولت فدرال قرار گرفته‌اند، الیزابت ملکۀ بریتانیا، ملکۀ کشور کانادا نیز هست و قانون به امضاء و به نام او رسمیت و ضمانت اجرایی پیدا می‌کند.
هرچند کانادا پس از روسیه بزرگترین کشور جهان است، اما جمعیت آن تنها، حدود یک‌پنجم جمعیت روسیه است، نزدیک به ۹۰ درصد از جمعیت این کشور در امتداد مرز جنوبی آن، تا فاصله ۲۰۰ کیلومتری آمریکا زندگی میکنند، پرجمعیت‌ترین شهرهای کانادا به ترتیب تورنتو، و ونکوور هستند
نزدیکی جغرافیایی این کشور به آمریکا سبب شده تا روابط اقتصادی کانادا و آمریکا بسیار گسترده باشد به گونۀ که آمریکا و کانادا بزرگترین رابطۀ اقتصادی را در جهان دارند، با این حال این رابطه اقتصادی قوی زیان‌هایی هم برای کانادا در پی داشته‌است آلودگی به اثر فعالیت کارخانه‌های آمریکایی در نزدیکی مرز دو کشور یکی از این زیان‌هاست.
کانادا منابع طبیعی فراوانی دارد، آب و هوای آن سرد و در بیشتر نقاط قطبی است البته آب و هوا در بخش جنوب غربی جایی که شهر ونکوور در آن قرار دارد، معتدل است، آبشار نیاگارا، پهناورترین آبشار جهان هم در مرز این کشور با امریکا قرار دارد.
این کشور تا سال ۱۷۱۳ مستعمرۀ فرانسه بود، در اینسال انگلیس کنترل آن را در دست گرفت در یکم جولای ۱۸۶۷ کانادا استقلال یافت، این کشور عضوکشور های (مشترک‌المنافع) است، کنفدراسیون کانادا زیر تشریفات سلطنت مشروطه مرتبط با پادشاهی متحده اداره می‌شود.
پایتخت سیاسی کانادا شهر اتاوا است، محلی که در آن مجلس فدرال کشور و خانهٔ فرماندار کل قرار دارد، فرماندار کل یک کانادایی است که به صورت تشریفاتی رئیس مملکت است و به عنوان نمایندهٔ ملکه الیزابت در کانادا خدمت می‌کند، هرچند فرماندار کل تمام امور را در دست ندارد اما در امور اجرایی به‌طور غیر مستقیم و در امور قضایی به‌طور مستقیم نقش دارد و مؤثر است، فرماندار کل توسط پادشاه و به توصیهٔ صدر اعظم منصوب می‌شود.
در سال ۱۴۹۷جان کابوت پس از رسیدن به سواحل نیوفندلند، یک مستعمرهٔ بریتانیایی ایجاد کرد حدود ۴۰ سال بعد ژاک کارتیه به دهانه رود سن لوران در نزدیکی شهر مونتریال قدم گذاشت و مستعمرۀ فرانسوی بنا نهاد، از آن پس مهاجران بریتانیایی بیشتر در سواحل دریا و خلیج هادسن مستقر شدند، در حالی که فرانسویان بیشتر در مناطق داخلی کانادا جایگزین شدند، در سال ۱۷۸۳بریتانیا کنترل بخش فرانسوی‌نشین کانادا ایالت کبک کنونی را نیز در اختیار گرفت.
کانادا با افزودن لایحهٔ الحاقی قانون اساسی که در روز اول جولای سال ۱۸۶۷ به تصویب رسید، استقلالش را از بریتانیا اعلام کرد، این روز به نام روز کانادا ثبت شد، نوع حکومت کانادا پادشاهی قراردادی (مشروطه) فدرال همراه با نظام پارلمانی است، این کشور از ده ایالت و سه قلمرو جداگانه تشکیل شده که مردم آن چند فرهنگی هستند، در سطح فدرال زبان‌های رسمی کانادا انگلیسی و فرا نسوی در سطح یکسان است.
تمامی قضات در سطح عالی و استینافی (ایالتی) توسط فرماندار به پیشنهاد صدر اعظم و وزیر عدلیه بعد از مشوره با سازمان‌های قانونی غیردولتی منصوب می‌شوند، اعضای کابینهٔ فدرال دادگاه‌های عالی در سطح ایالتی و کشوری انتخاب میکنند، پست‌های قضایی در سطح ایالتی و کشوری توسط دیگر دولتمردان انتخاب می‌شوند.
قوانین مربوط به جرم و جنایت منحصراً در اختیار مسئولین فدرال است و در سرتاسر کانادا یکی است سازمان‌های اجرای قوانین مثل دادگاه‌های جنایی در هر ایالت به عهده یک فرد است اما در مناطق روستایی نظارت برعهدهٔ پلیس سواره نظام سلطنتی کانادا (RCMP) است.
کانادا به ۱۰ ایالت و ۳ ناحیه یا قلمرو تقسیم شده‌است ایالت ها در مجموع استقلال زیادی از دولت مرکزی دارند اما درجهٔ این آزادی عمل در نزد قلمروها کمتر است مهم‌ترین ایالت از لحاظ اقتصادی و سیاسی ایالت اونتاریو می‌باشد که شهرهای تورنتو و اتاوا در آن قرار دارند، کِبـِک، آلبرتا، بریتیش کلمبیا، منیتوبا، نیوبرانزویک، نیوفندلند و لابرادور، نوواسکوشیا، اونتاریو، جزیرهٔ پرینس ادوارد آیلند و سسکچون ایالت های این کشور هستند ۳ قلمرو آن نوناووت، قلمروهای شمال غرب و یوکان است، نوع حکومت در ایالت‌ها فدرالیسم با درجهٔ خودمختاری بیشتر از دولت فدرال است که این خودمختاری در نوع حکومت قلمروها کمتر به چشم می‌خورد هرکدام از این دو بخش یعنی ایالت ها و قلمروها دارای فهرستی از سمبل‌های منحصر به خود هستند.
ایالت ها مسئول اکثر برنامه‌های اجتماعی مثل مراقبت‌های صحی، تعلیم و تربیه و رفاه عمومی (کمک‌های مالی) هستند و با هم بیشتر درآمد را از دولت فدرال دریافت میکنند که این اصل تقریباً در میان ساختار حکومتی کشورهای متحد در جهان وجود دارد، دولت فدرال با اعمال قدرت خود می‌تواند سیاست‌های ملی را در مناطق ایالتی نیز به اجرا بگذارد مثل لایحهٔ الحاقی صحی کانادا که البته مسئولین ایالتی می‌توانند آن‌ها را نادیده بگیرند اما این مسئله در عمل به ندرت اتفاق می‌افتد برابرسازی پرداختی‌ها (حقوق) توسط دولت فدرال صورت می گیرد تا به مردم اطمینان ببخشد که ستندردهای برابری در مورد ارائۀ خدمات و اخذ مالیات در میان ایالت های فقیر و غنی ارائه می‌شود
تمام ایالت‌های این کشور اعضای قوهٔ مقننه که از سرتاسر ایالات انتخاب می‌شوند و ریاست آن به عهدهٔ صدر اعظم است را انتخاب میکنند به همان روشی که خود صدر اعظم انتخاب می‌شود، هر ایالت همچنین دارای یک بخش است که نمایندۀ ملکه الیزابت است همانند استاندار کانادا که به پیشنهاد صدر اعظم کانادا به این سمت منصوب می‌شود که درسال‌های اخیر در اینباره با دولت‌های ایالتی نیز مشورت می‌شود
ایالت ها عهده‌دار چرخاندن برنامه‌های اجتماعی کشور هستند و همراه دولت فدرال به جمع‌آوری مالیات می‌پردازند، هم‌زمان دولت فدرال می‌تواند برنامه‌های ملی خود را به سرتاسر کشور معرفی کند ولی اختیار شرکت در این برنامه‌ها با خود ایالت‌هاست، دولت فدرال عهده‌دار میزان کردن ثروت میان ایالت هاست و برای این منظور همه‌ساله مقداری از درآمدهای ایالت های دارا را میان ایالت‌های نادار تقسیم می‌کند تمامی ایالت‌ها و قلمروها مجلس قانون‌گذاری مخصوص خود را دارند.
کانادا دومین کشور بزرگ دنیاست ولی جمعیت نسبتاً کمی دارد با آن‌که گستردگی کانادا از آمریکا بیشتر است جمعیتی برابر ۱۱ درصد جمعیت آمریکا دارد.
کانادا کشوری نوین و دارای فناوری پیشرفته است و توان فراهم کردن انرژی سوختی خود از منابع درون‌مرزی را دارد این کشور دارای منابع گستردهٔ طبیعی است و برخی از ایالت‌های آن وابستگی سنگینی به بهره‌گیری از این منابع دارند.
آب و هوای کانادا روی هم رفته سرد و در بیشتر جاها قطبی است البته آب و هوا در بخش جنوب غربی جایی که شهر ونکوور و جزیره ونکوور از ایالت بریتیش کلمبیا در آن قرار دارند معتدل است هوای تورنتو سرد و جنگل‌های تایگا در این کشور دیده می‌شود برج سی ان در تورنتو نخستین برج بلند مخابراتی جهان است.
در بیرون از شهر آبشار نیاگارا جای دارد که بزرگترین آبشار از دید پهنا است و یک شهرک رؤیایی نیز به همین نام (نیاگارا) هست، نزدیک به نیمی از پهنای کانادا را فلات لارنسی می‌سازد، منطقۀ کما بیش هموار پوشیده از سنگ سخت که خلیج هودسون را دربردارد و تا ژرفای سرزمین‌های درونی رخنه می‌کند، پایانی دور از دریای این فلات سراشیب تندی دارد که در شرق در کنار زمین‌های پست پیرامون رود لارنس و دریاچه‌های بزرگ پیدا است، به سوی غرب رشتۀ از دریاچه‌های بیشتر (دارای دریاچهٔ وینیپگ) مرز با جلگه‌های سبزه زار میانی را جدا می‌کند، منطقۀ کوهستانی گستردۀ با بیش از ۸۰۰ کیلومتر پهنا درغرب جلگه‌ها جای دارد، این رشته کوه‌های غربی متشکل است از کوه‌های راکی، مکنزی، کرانی و سنت الایاس که دارای بلندترین قلۀ کاناداست.
بیشتر بخش‌های کانادا، تابستان‌های معتدل و زمستان‌های سرد و دراز و منتهای درجات دما را دارد آب و هوای شمال دور قطبی است، در کران اقیانوس آرام میانگین دما در زمستان تنها کمی بالاتر از دمای یخ‌زدگی است در بیشتر بخش‌های بریتیش کلمبیا ریزش باران سنگین است در دیگر جاهای کشور اندازۀ کل بارندگی میانگین یا کم است کمابیش در همه کانادا برف سنگینی در زمستان‌ها می‌بارد
جمعیت کانادا بر طبق آخرین گزارش احصائیۀ کانادا بیش از سی و پنج میلیون و پنجاه و شش هزار نفر است.
زبان فرانسه زبان مادری حدود ۶٫۶ میلیون کانادایی است بیشتر فرانسوی‌زبانان در استان کبک زندگی میکنند اما در حدود ۱ میلیون نفر از آن‌ها در استان‌های دیگر کانادا به سر می‌برند حدود ۷۶ درصد از فرانسوی‌زبانان در بیرون استان کبک استان‌های انتاریو و نیوبرانزویک زندگی میکنند زبان فرانسوی و انگلیسی دو زبان رسمی در کشور کانادا محسوب می‌شوند.
کانادا با تولید ناخالص داخلی در حدود ۱/۷۹ تریلیون دلار در ردۀ یازدهم بزرگترین اقتصادهای جهان در سال ۲۰۱۵ قرار گرفت کانادا یکی از کشورهای عضو گروه هشت و سازمان همکاری اقتصادی و توسعه است این کشور دارای منابع معدنی غنی، صنایع پیشرفته همچو ن موتر سازی، صنایع شیمیایی و نفت، صنایع، غذایی، چوب و کاغذ، صنایع معدنی و فلزی و ماهی) و محصولات فراوان کشاورزی (از جمله گندم، دانه‌های روغنی، میوه، سبزیجات و توتون است.
این کشور از نظر صنعت و فناوری کشوری پیشرفته‌است که سیستم اقتصادی آن به شدت به خصوص در بخش بازرگانی و داد و ستد به امریکا وابسته است به نحوی که باعث شده این کشور رابطۀ اقتصادی پیچیده و بلندمدتی را با این کشور داشته باشد وابستگی این کشور به بخش منابع طبیعی گران‌بهایش نیز بسیار زیاد است.
عزیزی غزنوی
تورنتو کانادا