بسم‌الله الرحمن الرحیم

تاریخ :  ۲۰/  ۱ /  ۱۴۰۳

 شورای رهبری اجماع بزرگ ملی افغانستان فرارسیدن عید سعید فطر، جشن بزرگ اسلامی که نماد پاکی، بخشش و همدلی است، بهترین و صمیمانه ترین تبریکات خویش را به کافهٔ ملت، همه مسلمانان جهان و فعالین اجماع بزرگ ملی افغانستان تقدیم میدارد. از خداوند متعال می‌خواهد که این عید نور و برکت را به خانه‌های شما بیاورد، دل‌هایتان را از نور ایمان و محبت پر کند و زندگی‌تان را با سعادت و موفقیت همراه سازد. بگذارید عید فطر ما را به سوی مهربانی بیشتر، فهم متقابل، اتحاد و پشتیبانی از یکدیگر هدایت کند.   

 شورای رهبری اجماع بزرگ ملی افغانستان بمثابه محور نیرومند تجمع ساختارهای بزرگ کشور از همه افغانها و نهاد های افغانی می طلبد که به استقبال عید سعید فطر راه صلح و همیاری را در پیش گرفته، راه افروختن آتش جنگ های نیابتی خانمان سوز را مردود شمرده، مشکلات کشور و مردم را از راه تفاهم، مذاکره، تعامل و تعاون بین الافغانی حل و فصل نمایند.

اجماع بزرگ ملی افغانستان با درک رسالت ومسئولیت ملی و اجتماعی خویش ناظر وضعیت نگران کنندهء کشور ومردم خویش بوده وبا تحلیل عمیق وهمه جانبهٔ روند های سیاسی، اجتماعی، امنیتی و اقتصادی کشور به این نتیجه رسیده است که امنیت سراسری وثبات سیاسی دائمي درکشور را می توان از طریق ایجاد دولت قانونمدار ملیِ اسلامی و با ثبات، برخاسته از ارادهٔ ملت و مبتنی بر عدالت اجتماعی که در آن چانس های مساوی اشتراک در امورمیهنی برای همه اتباع کشور، اعم از زن و مرد مساعد باشد، بوجود آورد.

به این منظور اجماع بزرگ ملی افغانستان که از ساختارهای سیاسی و اجتماعی که متشکل از احزاب، نهاد ها، شوراهای قومی و شخصیت های مستقل دینی، علمی و تخصصی میباشد، تکوین می گردد؛ در امرمتحد ساختن تمام نیروهای ملی، صلح پسند، ترقی خواه، ومردم دوست ازطریق مبارزهٔ سیاسی مسالمت آمیز و راه اندازی گفتمان بزرگ ملی و بین‌المللی دست بکار شده است. با توکل بخداوند متعال وهمت عالی مردم با دیانت افغانستان اهداف مندرج (تفاهم نامهٔ همکاری و کار مشترک بین ساختارها، ائتلاف ها، حرکت ها و نهاد ها) را عملی میسازد.

اجماع بزرگ ملی افغانستان راهبرد ( میکانیزم)  معقول، علمی و مطابق با شرایط عینی تعامل و گفتمان با طالبان که در افغانستان قدرت سیاسی را در دست گرفته اند، تدوین نموده است و به این نظر است که برای بیرون رفت از بن بست موجود «در تعین راهبرد و راهکار از تعقل، درایت، از خود گذری و پالیسی سالم با در نظر داشت اوضاع سیاسی داخلی، منطقوی و جهانی کار گرفت. اجماع بزرگ ملی افغانستان باورمند است که در شرایط موجود با یک حرکت فراگیر و بسیج همگانی نیروهای سالم و مصلح، میتوان از این بن بست بدر شد.» 

 بناٰء اجماع بزرگ ملی افغانستان از تمام ساختار ها و احزاب سیاسی، سازمانهای اجتماعی، جامعهٔ مدنی، نهادهای حقوقی در داخل وخارج کشور که واقعاً و خاص از برای خدا، امتیازات ملی، خواستها، انتظارات و احتیاجات مردم را علیاتر از امتیازات شخصی و گروهی میدانند؛ صادقانه، بی آلایشانه و وطندوستانه تقاضا مینماید که بخاطر درمان رنجهای بیکران مردم افغانستان در ایجاد نیروی واحد و متحد ملی سعی و تلاش نمایند. (اصول کاری اجماع بزرگ ملی افغانستان) که به اتفاق نظر اضافه از بیست ساختار بزرگ سیاسی تدوین گردیده است، راه مناسب و معقول اتحاد نیروها و اجماع سراسری ملی را ترسیم نموده و جوابگوی مقتضیات وحدت عمل نیروهای ملی و وطندوست می باشد.

خواهران و برادران عزیز!

این عید بزرگ دینی فرصتی است برای تجدید نیت، تقویت پیوندهای انسانی و اسلامی و یادآوری اهمیت همدلی و همزیستی مسالمت‌آمیز در بین همه‌ی ما. بیایید در این روزهای مبارک، دست‌های یکدیگر را برای ساختن آینده‌ای روشن‌تر و پر از امید برای کشور عزیزمان افغانستان قوی‌تر بگیریم و فریب هیچ اهریمن قسم خورده را نخوریم! 

با احترامات فایقه

رهبری اجماع بزرگ ملی افغانستان

«اجماع بزرگ ملی افغانستان» که ائتلاف ها و ساختار های بزرگ نیروهای ملی و وطندوست در داخل و خارج کشور را در خود متحد ساخته است، ۸ مارچ- روز همبستگی بین المللی زنان را به همه زنان جهان و بالخصوص به زنان رنجدیدۀ افغانستان تبریک عرض میدارد.

روز جهانی زن، فرصتی برای گرامیداشت دستاوردها و همبستگی زنان در سراسر جهان است. اما برای زنان افغانستان که حق تعلیم، تحصیل، کار و مشارکت در زندگی اجتماعی از ایشان گرفته شده است، این روز فریادی رسا علیه استبداد و مطالبهٔ آزادی و برابری است.

آزادی و تساوی حقوق زنان با مردان نتیجهٔ تکامل طبیعی و قانونمند اجتماعی است. این پروسه را می توان بطور مؤقتی و در مقطع مشخص زمانی مختل کرد، اما موفقیت نهایی آن حتمی و جبر تاریخی است.

اجماع بزرگ ملی افغانستان برای احقاق حقوق حقۀ زنان و زندگی عاری از خشونت و تبعیض سعی و تلاش خستگی ناپذیر نموده و خواستار به رسمیت شناختن حقوق شهروندی زنان می باشد.

درخشنده باد روز همبستگی بین المللی زنان در سراسر جهان!

شورای رهبری اجماع بزرگ ملی افغانستان!

عبدالملک پرهیز
نیچه د تفکر په ډګر کې یوه مطرح څېره ده . د نیچه د اندونو ځانګړتیا د مسایلو ،  په تیره بیا د عشق په اړوند د هغه په نوي او ژور لبد کې دی.
نیچه د مينې یا عشق د کلمې په اړوند د ښځې او نرینه د پوهې او درک ترمنځ توپير داسې ویني: « د مینې کلمه په حقیقت کې د نارینه او ښځې دپاره » دوه بيلابېلې ماناوې لري ، دا د دوو مخالفو جنسونو ترمنځ د مينې له شرطونو یو شرط دی چې یو لوری د عشق» په اړوند  خپل احساس او تصور د بل لوري له احساس او تصور سره یو شان و نه بولي . «     
د نیچه له نظره دغه توپیر او دوه والی ، د ښځې توب او نارینه توب د تصورونو پر بنسټ رامنځ ته شوی ، یانې دواړه مخالف جنسونه  (نرینه او ښځه ) د هغه بېلتون پر بنسټ چې د ښځې توب او نرتوب پربنسټ يې لري ، د عشق د کلمې په اړوند ددوی درک او پوهاوی هم  توپیر لري. نوموړی ددې بحث په دوام لیکي : « کوم څه چې ښځه د مينې په اړوند پوهيږي  تر یوه بریده څرګند او روښانه دی : د هغې له نظره مینه یوازې اخلاص او سرښندنه نه ده ، بلکې په بشپړه توګه او له هر اړخه له هر ډول قید او شرط او یادونې پرته د اروا او بدن بښل او سوغاتول دي، ښځّه د شرایطو او  ځانګړو یادونو په اډانه کې د ځان له سپارلو ډارېږي » په دغه قضاوت کې نیچه د ښځې له نظره مینه د بې قید او شرطه او پې له کومې یادونې د بدن او اروا د بشپړ سپارلو په مانا بولي . د نیچه له نظره د بې قید او شرطه دغه بښنه یو ډول ځان ټېریدنه ده ، چې یوازې د ښځې ځانګړنه ده ، نه د نرینه .نیچه د نرینه په اړوند ددې خلاف نظر لري : « که چيرې نرینه پر یوې ښځې مین شي نو هغه له ښځې هم د ورته میني هيله لري ، خو نه غواړي هغه احساس چې ښځه يې لري ولري ، که داسې نرینه پیدا شي چې د هماغه بشپړې بښڼې او سوغات بشپړ  احساس ولري نو  داسې نرینه  نور نرینه نه دي ، هغه نرینه چې د ښځې په شان مینه کوي په بشپړه توګه په ښځې بدلېږي .  
نیچه د ښځې او نرینه ترمنځ  دغه توپیر یو طبیعې خبره او د بحث وړ يې بولي او د مینې څخه د دواړه مخالفو جنسونو د پوهې توپیر د ښځې په  « قربانۍ»  او  له دغه قربانې څخه د نرینه کمال ته رسیدو کې بولي : « ښځه ځان قربانوي او نرینه له دغه قربانې لوړتیا او کمال ته رسیږي .»  ددغه فیلسوف د اند پر بنسټ مینه د ښځې له نظره بې له قید او شرطه پښل او قرباني ده چې نرینه د هغې په تر لاسه کولو سره لوړ دريځ او کمال ته رسېږي او د خپل سړیتوب یا شخصیت فردي اړخونه بشپړ او تکامل ورکوي .

سید عبید الله نادر

کومه ده هغه ریښیني مینه ، چې د دردمنو په زخمی زړونو ملهم کیږدي ،او زمونږسټړي جنګ زپلي او ستومانه زړونو کې ،نشاط او خوشحالي واچوي . کومه دی هغه د صاحبدل وینا چې زمونږ  تیاره زړونه او ضمیرونه په خپل الهامی ویناوو روښانه کړي ،زمونږ زړونو ته د معرفت رڼا وبخښي ، او کومه دی هغه زمونږ د رنځونو طبیب او مسیحا چې زمونږ دا پټ پنهم د زړه دردونه احساس کړي ، او زمونږ په احساس کې شریک شي ،  او کومه دی هغه د میني او محبت په رمز پوه یو درد آشنا ، چې مونږ له کرکي او نفرتونو څخه بیزاره او جلا کړي ، په مونږ کې د میني او محبت احساس راژوندی کړي ، او کومه ده هغه ریښتیني مینه چې زمونږ مرور زړونه پخلا کړي  ، زمونږ د انتظار سترګي په کلنو د هیلو او امیدونوپّه دې بیدیا کې ،سپیني شوي ، خو زمونږ د خیالو نو سوله رانه غله .

ولي الله ملکزی 

آیا مینه د زړه درد دی، که د عاطفې سیلۍ؟ د شعور ناره ده، که د فطرت کړیکه؟ د احساساتو شور دی، که د ضمیر سکون؟ د عذاب کړکۍ ده، که د ثواب دروازه؟ د طبیعت رنګ دی که د هوس زنګ؟ د وصال او فراق ترمنځ پل صراط دی، که د رواجونو په ځنځیر تړل شوې خیالي نړۍ؟ آیا مینه شوق دی، اراده ده، لیوالتیا ده که د عزم انتهاء ؟ آیا مینه انعام دې، انتقام دی که د پشکال خړ سیلاب؟ د ساز آغاز دی که د کړاو انجام؟ د الهام سرچینه ده؛ که د تلقین زاره چاودې هڅه؟ آیا مینه تلوسه ده او هیجان دی، که حسرت دی، جرئت دی، برائت دی، یا جنون او لیونتوب؟

یارانو! تپوسونه ډیر دي،‌ خو هغه د پيښوریانو په اصطلاح (ما له خو یې اَډو پته نه لګي چې ځواب به یې څه وي)؟ زموږ په فولکلوریک او ولسي ادب کې چې کله د عشق، څیرې ګریوان،‌ کچکول او ببرو څڼو خبره مطرح کیږي یا یې لولو، نو سم سیده مو لیلی مجنون، مؤمن خان شیرینۍ، یوسف خان شیر بانو او د شکسپیر د ناول، رومیو او جولیت افسانوي نومونه سترګو ته نیغ ودریږي. البته که مینه د رندانو او زاهدانو د معرفت او بیدارۍ څپه وي؛ بیا نو په غړیدلو سترګو ګورو چې مینه غیبي اور او د زړه ټکور دی. که زما په خبره شکمن یاست، نو راځئ چې د رحمان بابا له خپلې خولې څخه یې واورو:

چې د خدای له معرفته خبر نه وي – هغه واړه که بیدار دي، هم ویده دي

صفا سوتره خبره خو همدا ده چې د حُب «مینې» کلمه ۷۶ ځلې په قرانکریم کې یاده شوی او پیغمبر (ص) د انسان زړه، د مینې مرکز بولي او فرمایي: { اَلْـمَرْءُ مَـعَ مَـنْ أَحَـبَّ - سړی به له هغه چا سره حشر کیږي چې مینه ورسره لري}. عشق او محبت دواړه عربي الفاظ دي، مګر توپیر یې دا دې چې له عشق سره جنسي غریزه مل وي او محبت معنوي اړخ لري؛ لکه د خالق تعالی، مور پلار او له وطن سره مینه. د مینې پیل د سترګو له رپ سره تړلې او انجام یې ډیر کله نامرادي او د زړه ماتیدل وي؛ خو چې په وصال ختمه شي هلته بیا هر لوری دلبر او دلبري وي. ارواه پوهان وايي: که مينه کول عذاب دى، نو له مينې څخه محرومیت بيا سوچه مرګ دى. دائرة المعارف لیکي: د مینې لوی لامل د حُسن کرشمه، د شخصیت اغیز او د طبیعت رنګونه دي چې شعور تخنوي.

مشهور څیړونکی، سلمان ابوصالح د میینانو د ورځې د نمانځنې په اړه وايي: ستونزه زموږ په فهم او برداشت کې ده چې عقیده او کلتور په یوه تله تلو. رومي راهب، ولنټاین خو په ۲۷۰ میلادي کال کې په دې تور ووژل شو چې د امپراتور د حکم په خلاف یې کلیسا کې پټې نکاح ګانې تړلې ترڅو ځوانان د عسکري خدمت څخه بچ شي. نو د یو پادري زړورتیا او بغاوت زموږ له عقیدې سره څه تړاو لري. د یو منلي واقعیت په توګه، د ولنټاین ورځ د لویدیځې نړۍ کلتور او د ګټې وټې یوه پلمه ده چې په دې ورځ د ملیاردونو ډالرو سود سودا کیږي. ولی موږ ډیر ناشنا مخلوق یو؛ ډالر، د ټایټینک فلم، آیفون، برګر او پپسي مو خوښیږي، خو د مینې ورځ اونیکټايي راته صلیب ښکاري. د جومات په لومړي صف کې ناست سپین ږیړي مو غرب ته ښیراوې کوي چې: یا الله ته یې تباه کړې، خو په وروستي صف کې ناست د دوئ اولادونه دعاګانې کوي چې په خیر مو ور ورسوه.

عزیزانو! (څوک چې خوب کوي، میښې یې نر کټي زیږوي) شکر دی چې د خوبونو سیزن له خیره تیر شو. چا د آدم (ع) سره په ټلیپون کې خبرې وکړې، چا ته د حوض کوثر سندونه حواله شول او ځینو ته حضرت پیغمبر صیب په خپلو مبارکو لاسونو پګړۍ وتړلې او جنډې یې ورله ورکړې. مګر ښه خبره دا ده چې هیڅ چا فرغون، نمرود او ابوجهل په خوب کې ونه لیدل. زه نن سهار وختي د کافي/ قهوې دکان ته ننوتم، دروازه یې په سرو پلاستیکي ګلابو کې پټه وه، هره خوا سرې پوکڼۍ وې، کاریګرو سرې خولۍ په سر کړې وې، پیالې سرې وې او چاکلیټونه هم تک سره وو. په مخامخ دیوال لیکل شوي وو: «Love Is Life - مینه ژوند دی». نو ماته بې اختیاره خپل مینه ناک ځوانان را په زړه شول؛ مال لټه یې وکم چې ستاسې پلو ته د سرو ګلابو او رنګینو خوبونو څه خبر مبر شته کنه؟

نور مو سر نه خوږوم؛ که دې همدې دیوال همدغه خبره، د کاڼي کرښه وګڼو چې مینه د زغم، مننې او پخلاینې انعکاس دی؛ نو یقینا چې ژوند به مو ډیر ښکلی او سپیڅلی شي. او لا به ډیره غوره وي که موږ هریو، د زړه په ایلبند کې د مینې کیږدۍ هسکه او د کرکې ټغر ورڅخه ټول کړو؛ ترڅو د ژوند له خوږو خوند واخلو او حوض کوثر ته لاره ومومو. ربه ! ته مې زاړه ایمان ته خیر کړې.

—--------------------------------------------

یادونه: که لوستونکي وخت او علاقه لري، کولاې شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فیسبوک او یوټیوب چینل کې ولولي او وګوري. ادرس یې دا دی: Wali Malakzay

سید عبید الله نادر

د انجونو اوښځو مبارزو ټه د هڅونې او ویاړ په خاطر

زه هغه دی وینم، چې پرله پسي درنو مبارزو ته مو خپلي اوږې ورکړي دي ،زه هاغه دی ستاسو مقاومت په خپلو مبارزو کې وینم، او ستاسو عالي همت ستایم ، 

زه ستاسي هلې ځلې د دي کوردلانو په وړاندی وینم، چې د تعلیم ، کار او دبیان د آزادۍ حق اخیستلو له پاره مبارزه کوئ  

زه ستاسو غږ د کوڅو ، سړکونو، بازارونو،نه د زړه په غوږو اورم،ستاسو هغه ویښونکي غږونه چې ټوله دنیا يې په عظمت او لوړوالي سره اوري ،او نړۍ وال ټول بشر دوستان مو هر کلی کوي ، زه هغه غږونه د زړه په غوږو اورم ،او په خپلو سترګو وینم چې ځیني کوردلان او دتیاره زړونو خاوندانو خپل غوږونه کاڼه اچولی، او ستاسو دا فریادونه نه اوري،

ستاسو هر غږ هره تعره رسا ده ،او دښمن ته زړه چاودونکی ځواب دی،ستاسو هر غږ او نعره مونږ د ښوونځیو پرانیستلواو د مکتبونو د زنګونو د غږ اوریدو ته نژدې کوی ، 

چې هغه زمونږ او ستاسي ګډ هدف اوآرمان دی،

ستاسي د بیدارۍ ورکولو احساس او ستاسي مبارزې ته دي ، زمونږ سلام او درناوی وي ستاسو شهامت د درناوی وړ دی، ستاسي مبارزې به په دي اغزنو لارو کې ګلونه وشیندي ستاسي مبارزې او هلې ځلې امید بخښونکي دي ستاسي هڅې په دي لار کې ډیر درد من او قدرمن خلک ستايي،  

زه خو د زړه په سترګو راتلونکی ستاسو په لاس روښانه وینم ، ستاسی دا مبارزې به هیڅ کله هیرې نه شي ،او د دنیا نورو ښځینه وو او انجونو ته به د لارې مشعل و ګرځي،

سید عبیدالله نادر

داسي به وي چې یوه شپه سهار راپاڅې ،او بی خبره له دنیا تللی یې ،بی له دي نه چې د یارانو او نژدې دوستانو دیدن وکړې ،او داسي له دې فانی دنیا څخه تللی یې، چې په ځان هم خبر نه یې ،او له هیڅ چا دي خدای پامانی هم نه وي اخیستی ،د مخه له دي چې داسي یوې صحنې سره سړی مخ شي ، د داسي یوې صحنې تصور خپل خیال ته یو عجیبه کار دی ،په دي کې ځای د شک نشته چې خپل عاجزۍ ته متوجه کیدل ، او په هغي سوچ کول د عبادت نه کمه نه ده ،ولی دا حال هر چا ته لاس نه ورکوي نو راځئ چې د محبت او میني غیږه خلاصه کړو ځکه 

دا سبا چې  مونږ پری دومره ډاډه یو ، شاید چې دا سبا نه وي ،نو غوره دا ده ، چې یو بل د مهربانۍ په غیږ کې ونیسو ،ځکه دا نه ده معلومه چې سبا به مهلت وي او که نه ،ژوند ډیر ژر تیریږي ،د مخه تر دي چې هر یو د اجل غیږي ته ورشو ،نو راځئ چې یو  بل ته د محبت او میني غیږه خلاصه کړو ،او یو بل په غیږ کې ونیسو.

ولي الله ملکزی 

د لرغونپوهنې (Archaeology) او ټولنپوهنې (Sociology) ګڼ شمیر څیړونکي انګیري چې بشري پرګنې له نژدې ۳۵ زرو کالو راهیسې د جنتري له یو ډول کارولو سره اشنا دي. دوئ باور لري چې لومړنیو وګړو په پیل کې یواځې قمري کلیزه کاروله او د خپل ښکار او خوړو د پیدا کولو لپاره به یې د سپوږمۍ راختل او پریوتل حسابول ترڅو مخکې له دې چې د ترږمۍ شپې را ورسیږي، دوئ باید خپله آذوقه ولري. دغه مهال ټولیز ذهنیت همدا وو چې مځکه یوه هواره او ثابته تخته ده او د لمر سترګه له ختیزه د لویدیز په لور خوځښت مومي او ورځ په شپې بدلیږي.

البته سومري تمدن (۴۵۰۰ قبل المیلاد) د عراق د دجلې او فرات د سیندونو ترمنځ چې یو مخکښ مدنیت وو، د سپوږمیزې کلیزې ترڅنګ د لمریزې جنترۍ استعمالول هم پیل کړل. ځینې مؤرخین بیا په دې آند دي چې د برونزي عصر (۳۲۰۰ قبل المیلاد) د فلکیاتو ماهرینو (Astronomers) لومړني پوهان دي چې د شمسي نظام له درک کولو وروسته یې څلور فصلونه د آشوریانو او کلدانیانو دربارونو ته معرفي کړل او په دې ډول د قمري او هم د شمسي کلیزو کارول عام شول. د لرغوني مصر تمدن هم ورته نظریه درلودله، خو دوئ د کال لپاره د ۱۲په ځای، ۱۳میاشتې ټاکلې وې او دغه وروستۍ میاشت به یواځې پنځه ورځې وه.

کوټلی حقیقت ښايي همدا وي چې رومي امپراطور، جولیس سیزار (Julius Caesar) په عملي ډول د خپل پراخه قلمرو دننه د جولیان په نوم لمریزه جنتري اعلان کړه. ۳۶۵ ورځې یې درلودلې او هر څلور کاله وروسته به یو کبیسه کال راته چې Leap بلل کیږي. بالاخره په ۱۵۸۲م کال کې د کاتولیکانو ستر پاپ، ګریګوري ۱۳(Gregory XIII) په دغه نظام کې بدلون راوست او د حضرت مسیح د پیدایښت ورځ یې د نوي میلادي کال لومړۍ ورځ اعلان کړه. نن د نړۍ د ۱۹۵هیوادونو له ډلې څخه ۱۶۸ ملکونه همدغه میلادي کلیزه پخپلو رسمي، ملي، مالي او بانکي تعاملاتو کې استعمالوي.

د اسلام په راتګ سره، مسلمانانو په لومړي سر کې هماغه د جاهلیت د زمانې کلونه او میاشتې کارولې؛ لکه د حضرت محمد (ص) د پیدایښت کال یې عام الفیل بللو. ولې د نبوت په دیارلسم کال (۶۲۲م) له مکې څخه یثرب (مدینې) ته د پیغمبر صیب هجرت، د اسلام په تاریخ کې د عطف او ستر بدلون ټکې ګڼل کیږي. د هجرت په ۱۷ کال، د علي بن ابي طالب (رض) د مشورې پربنسټ، دوهم خلیفه، عمر بن الخطاب (رض) د خپل خلافت ټولو واکمنانو ته د یو فرمان له لارې، دغه کال په هجري قمري تقویم (کلیزې) باندې ونومولو او امر یې وکړ چې لومړۍ میاشت به یې مُحّرَم او وروستۍ میاشت به ذو الحجه وي. د اسلام تر راتګه، په نني ایران، خراسان، مرکزي اسیا او زموږ په دې ټولې سیمې کې جولیاني جنتري مروجه وه. پوهاند عبدالحې حبیبي په خپل کتاب، «تاریخ افغانستان بعد از اسلام» کې کاږي چې افغانستان ته د اسلام د راتګ په مهال، دلته د خلکو ترمنځ راکړه ورکړه د هندي میاشتو له مخې کیدله چې ډیر ژر یې خپل ځای هجري قمري نظام او عربي‌ میاشتو ته پریښود.

په ۴۷۱ هجري قمري/۱۰۷۹م کال کې د شاعر او فیلسوف، عمر خیام په ګډون ځینو نجومیانو او د فلک ماهرینو د سلجوقي دورې د مشهور سلطان آلپ ارسلان زوی، جلال الدوله ملکشاه ته د لمریز هجري کال د رامنځ ته کولو مشوره ورکړه. نوموړي سمدستي ومنله او د حمل لومړۍ ورځ یې د نوروز په نوم غوره کړه چې د ایران او کردستان په غرونو کې د زردشتیانو لپاره هم ډیره سپیڅلې وه؛ دغه کلیزه چې جلالي نومیدله په یوې وړې جغرافیې کې بنده پاتې شوه. بیا د ایران وروستني قاجاري واکمن، احمد شاه قاجار د خپل هیواد له مشهور نجومي او ریاضي پوه، میرزا عبدالغفار اصفهاني څخه په ۱۲۶۴هجري کې وغوښتل چې په هغې کې اړین اصلاحات وکړي او د څلورو واړو موسونو او ۱۲ میاشتو لپاره نومونه غوره کړي. پنځلس کاله وروسته د ایراني ټولواک، رضا پهلوي په امر د لمریز کال لومړۍ ۶ میاشتې ۳۱ ورځې، ورپسې ۵ میاشتې ۳۰ ورځې او د حوت میاشت ۲۹ ورځې وټاکل شوه او  د ایران د شاهي دولت رسمي کلیزه یې اعلان کړه چې تر نن پورې دوام لري.

په افغانستان کې د غزنویانو، غوریانو، سلجوقانو، صفاریانو، ګورګانیانو، هوتکیانو او درانیانو د واکمنیو په ترڅ کې ټول تجارتي تړونونه (کورني او بهرني) او مالي راکړه ورکړه د هجري قمري او کله ناکله د میلادي جنترۍ له مخې ترسره کیدله. ولی اعلیحضرت امان الله خان په ۱۳۰۱هجري لمریز (۱۹۲۲م) کال کې د خپلو اصلاحاتو په لړ کې د افغانستان د شاهي دولت رسمي کلیزه له قمري څخه شمسي ته واړوله او د هماغې نظامنامې پربنسټ یې د طالبانو د لومړنۍ واکمنۍ پورې داوم وموند. د جمهوریت په مهال کلیزه لمریزه شوه، خو دا دې د طالبانو د دوهمې واکمنۍ په مهال بیرته ټول رسمي تعاملات، مالي او بانکي چار چلند د هجري قمري خوا ته ور وګرځید.

قمري کال ۳۵۴ ورځې، ۸ ساعتونه، ۴۸ دقیقې او ۳۴ ثانیې دی؛ مګر لمریز کال ۳۶۵ ورځي ۵ ساعتونه ۵۹ دقيقې او ۱۶ ثانيې وخت لري. لومړنۍ ۶ مياشتي یې ۳۱ ورځې، ورپسې ۵ میاشتې ۳۰ او د کب میاشت یې ۲۹ ورځي وي؛ خو هر څلورم کال یې دغه میاشت ۳۰ وي چې ۳۶۶ ورځې کیږي او کبیسه یې بولي. له پلوه، همدا اوس په نړۍ کې ۴۱ کلیزې شتون لري چې د مختلفو هیوادونو او توکومونو له خوا په رسمي او نیمه رسمي ډول کارول کیږي. په دې کې تر ټولو مشهورې یې عبري، بودايي، چینايي، د لاتینې امریکا مایا او د شمالي افریقا امازیغي کلیزې دي. د قرآنکريم د يونس په ۵ آيت کې د تقویم او حساب په هلکه داسې راځي: (هُوَالَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَاء وَالْقَمَرَ نُورًا وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ – الله هاغه ذات دی چي لمر يې روښانه ځلیدونکې او سپوږمۍ يې رڼا ګرځولې او د هر یو لپاره یې خپل خپل مدار ټاکلې، ترڅو تاسې د کلونو په حساب او شمیر پوه شئ).

که د زمان سینه له رنګینو خاطرو او د زمین ګیډه له بدرنګو ککریو څخه ډکه ده، وي به. خو د تاریخ ارشیفونه د شمسي او قمري حسابونو له محاسبې بې نیازه دي. د نوي میلادي کال په پیل کې د هر باشعوره انسان هیلې او اندیښنې څنګ په څنګ موجونه وهي. لکه د نورو وطنوالو په څیر، زما په ذهن کې هم ځینې ناکراره پوښتنې په تیندکونو دي. آیا زموږ په هیواد کې د سرو او شنو انقلابونو پتنګانو له خپلې ماضي څخه کوم عبرت اخیستې؟ آیا د کابل اوسنیو حاکمانو له قطري شهزادګانو او شیخانو څه زده کړي او آیا په ترکیې کې راټول شوو جنابانو له جګړو او درغلیو څه ترلاسه کړي چې یوځل بیا د اورونو، غمونو او بمونو ترانې غږوي؟ بلې، هره جګړه ګټه او بایلات لري، مګر له وخت څخه هغه څوک سود مومي،‌ څوک یې چې په قیمت پوهیږي.

—-------------------------------

یادونه: په مننې سره، ما په دې لنډې څیړنې کې د پوهاند حبیبي د تاریخ افغانستان بعد از اسلام، د مصرۍ الیوم السابع جریدې، Google او له Wikipedia څخه استفاده کړیده. که لوستونکي وخت او علاقه لري، کولاې شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فیسبوک او یوټیوب چینل کې ولولي او وګوري.

ادرس یې دا دی: Wali Malakzay

نشر دوباره، ٩ سال قبل.

 با وجود  آنکه سال  نصرانی امروز به عنوان تاریخ استاندارد جهانی پذیرفته شده و توسط سازمان های بین المللی چون سازمان ملل متحد  و اتحادیه پستی جهان مورد استفاده است. لاکن با آغاز سال نصرانی بدون انکه در طبیعت کدام تغیر و تحول بنیادی رونما گردد، تنها تقویم  و تاریخ  سال نو میشود و تغیر می کند و بس.
نه ما نو می‌شویم و نه هم طبیعت.

 اما با وجود آنکه  صورت استفاده از تاریخ و سال هجری شمسی در عرصه مناسبات بین المللی پر رنک نیست، مگر  با  آغاز سال نو هجری شمسی نه تنها که  تاریخ  سال نو میشود و تغیر می کند،بلکه  در طبیعت نیز یک  نوع تغیر و تحول  بنیادی رونما میگردد.
اینکه از لحاط فکر در ما تغیر به وجود می آید یا خیر، بحث جداگانه است.
با آغاز سال نو هجری شمسی یا خورشیدی:
 بهار و فصل نو اغاز  و یخ ها آب میشود.  طبیعت  زیبا، سر سبز ، نو، تازه و پر گل  شده، خنک جایش را به هوا گرم خالی میکند.
 انس و جن احساس طراوت می کند.
  در زمین، بحر و هوا یک نوع شور و نشاط  ظاهر میشود.
در باغ و بوستان پرنده ها به ساز و آوازمی پردازند.
 کوتاه اینکه، طبیعت رنگ و چهره بهشته به خود می گیرد.
زلمی نصرت
دنمارک