مرکه: ولي الله ملکزی 

د خان،‌ ملک او ملا مثلث چا او ولې ړنګ کړ؟ آیا پښتانه رښتیا توندلاري او د تشدد لارویان دي؟ موږ ولی ځینو پخوانیو شاعرانو ته بابا ګان وایو؟ د همدې او نورو پوښتنو د ځوابونو په خاطر مې د ملی سرود د شاعر او د اطلاعاتو او کلتور له پخواني وزیر،‌ ښاغلي عبد الباري جهاني سره ځانګړې مرکه کړې چې ستاسې په خدمت کې ده.

جهاني صیب: تاسې ۱۶ د نظم او شاعرۍ اړوند او ۱۸ کتابونه د نثر په برخې کې لیکلي او درې نور د چاپ په درشل کې دي،‌ دا راته ووایه چې د نظم په لیکلو کې راحت احساسوې که نثر په آسانه لیکې؟

ځواب: د شعر لیکل ډیر تلاش او خواري نه غواړي، البته زه همیشه له ځوانانو سره په دې ټکي ټینګار کوم چې د شعر لپاره هراړخیزه مطالعه وکړي او د کلاسیک شعر لپاره خو بیا ځانګړې مطالعه لازمي ده. زما په آند د شعر لوستل د نثر له لوستلو څخه اسان وي ځکه چې شعر معمولا لنډ وي. هر نثر او په ځانګړي ډول څیرنیز نثر کافي، وخت او زحمت ته ضرورت لري. خو فکر کوم چې د تاریخ نثر ترټولو ستونزمن او لانجمن کار دی. دلته باید لیکوال مطلق بې پرې و اوسي او د یو ویښته په اندازه هم د کوم اړخ خواته میلان او د پلوۍ احساس ونه لري.

پوښتنه: پښتنې ټولنې عبد الرحمان،‌ خوشحال خټک او حمزه شینواري ته د میرویس نیکه او احمد شاه دراني په څیر، د بابا ګانو القاب کاروي. آیا فکر کوې چې پښتانه خپلو شاعرانو ته د دغو نیکو په کچه احترام لري؟

ځواب: درناوی په خپل ځای ښه کار دی، خو زما له نظره ټول پښتانه ټولو شاعرانو ته بابا نه وايي، خوشحال خان او غني ته ډیر کم وګړی بابا وايي. د بابا نوم او لقب ډیره پخوانۍ سابقه نه لري؛ په شلمې پيړۍ کې یو شمیر ادیبان او شاعران په پيښور کې راغونډ شول او عبدالرحمن مومند ته یې د بابا لقب ورکړ چې هغه یې په رښتیا وړ او مستحق وو. له هماغې راهیسې د بابا کلمه د هغه د نوم یوه برخه وګرځیدله او د شعر او شخصیت اغیز یې د زمانې په تیریدو سره همداسې اغیزمن پاتې دی چې بل څوک د غه مقام ته نه دې رسیدلی.

پوښتنه: زموږ په ټولنې کې متاسفانه هنرمندانو ته په ټیټه سترګه کتل کیږي او ډم ورته وايي چې البته زه پخپله له دې اصطلاح سره هیڅ موافق نه یم. د ډاکټر ناشناس په ګډون، ډیرو هنرمندانو ستا اشعار سندریز کړل، هغه یې کمپوز کړل او له دې درکه ډیر مشهور شوی هم شول؛ آیا دوئ تاته د سندریزو اشعارو فرمایش درکوي، که ستا نظمونه یې له اجازې پرته کمپوز کړي او پخپل سر یې ویلي دي؟

ځواب: له ما څخه نه چا اجازه اخیستې او نه ما چا ته اجازه ورکړیده؛ بلکې دوئ د خپلې سلیقې او اړتیا له مخې زما شعرونه انتخاب او کمپوز کړيدي. زه باید په ډاګه ووایم چې د فرمایش د اخیستلو استعداد نه لرم او نه یې لیکلای شم. ما پخپل ژوند کې د چا لپاره فرمایشي شعر نه دی لیکلې. حتی ډاکټر صیب ناشناس زما شعرونه پرته زما له اجازې او مشورې کمپوز کړي او ویلي یې دي چې زه بیا څلور پنځه کاله وروسته ورسره مخ شوی یم.

جهاني صیب: ته د ښاغلي حامد کرزي پخوانې دوست، کلیوال او ملګرې ېې، خو وزارت درله ښاغلي ډاکټر اشرف غني درکړ، کیدای شي وجه یې راته ووايې؟

ځواب: بلې،‌ له کرزي صیب سره زما دوستي ډیره پخوانۍ او نژدې ده؛ تراوسه هم یو له بل سره ارتباط لرو او یو بل ته د اختر مبارکۍ ورکوو. زه به چې کله کابل ته لاړم نو دوه درې شپې به یې خامخا په کور کې میلمه ووم او د ماښام ډوډۍ به مې ورسره خوړله. خو کرزي صیب کله هم له ما څخه غوښتنه نه وه کړې چې د هغه د کابینې وزیر شم. البته ډاکټر صیب اشرف غني چې یو عالم سړی دی، اوس هم ورته ډیر درناوی لرم او له پنځه څلویښتو کالو راهیسې ورسره پیژنم؛ یو ماښام یې راته پخپله ټلیفون وکړ چې د لوړو ښوونو او د اطلاعاتو او کلتور د وزارتونو پوستونه خالي لرو. نو څرنګه چې زه له مطبوعاتو او راډیو ټلویزیون سره زړه سابقه لرم، نو د دغه وزارت چارې یې ماته را وسپارلې. کله چې ما ولیدل هغه څه چې زه یې باید ترخپلې وسې وکړم، ما ونه شو کولای تر سره یې کړم ځکه حالات بل ډول وو نو ما استعفا ورکړه او د هغې دلائل مې په تفصیلي ډول تشریح کړل.

جهاني صیب: زموږ په دودیزې ټولنې کې د خان، ملک او ملا یو مثلث شتون درلود، د هر چا حد او سرحد معلوم وو او له برکته به یې د کلي‌ او کور ستونزې مخکې له دې چې علاقدار، ولسوال او والي ته وړاندې شي پخپلو منځونو کې هوارولې. یا په بلې معنا غوټه به د غاښ په ځای، په لاس خلاصیدله. لطفا راته ووایه چې دغه مثلث چا او ولې ړنګ کړ؟

ځواب: هو، لکه تا چې ورته اشاره وکړه زموږ په ټولنې کې دغه مثلث موجود وو او زموږ واکمنانو هم منلی او ساتلی وو. ولس ورته د یو ډول کلتوري او ټولنیز تقدس په سترګه کیدل؛ خو دا مثلث د ثور کودتا مات کړ. د ثور له فاجعې څخه وروسته جهاد شروع شو او پرله پسې انقلابونه راغلل. مجاهدین راغلل، بیا طالبان راغلل، بیا امریکایان راغلل او دا دې طالبان بیا راغلل. له دې ټولو سترو بدلولونو سره بهرني ځواکونه او لاسوهنې هم مل وې، نو دغه ډول مثلث چې په هرې ټولنې کې شتون ولري هغه به ماتیږي. په ایران کې یو انقلاب راغی، ولی هغه ټولنیزه اډانه او باورونه چې د رضا شاه تر زمانې پورې په ایران کې موجود وو، هغه مات شول. دلته د ثور د کودتا په مقابل کې اجتماعي عکس العمل ډیر توند وو، ځکه د خلقیانو کړنې ډیرې شدیدې وې.

پوښتنه: څه فکر کوې د تشدد او توندلارېتوب دغه نظریه او څپه چې د ډیورنډ د لیکې دواړه خواوې ځوروي، له کومه شوه؟ ټول ګورو چې د همدغو ډ‌لو له وجې پښتانه په دې تور تورن چې دوئ توندلاري او اورپکي دي، د قلم په ځای ټوپک او د سولې په ځای جګړه خوښوي؟

ځواب: برعکس، ما هر وخت ویلي او وایم چې په دنیا کې ترهرچا زیات سوله خوښې او پُر امنه قوم، همدا پښتانه دي. په پښتنو باندې جنګ تپل شویدی، دوئ جنګیالي دي خو هله جنګ کوي چې بل څوک یې د دوئ په خلاف پیل کړي. دا جنګونه ورباندې مغلو، انګریزانو، شورویانو، امریکایانو او پاکستانیانو تحمیل کړيدی. دا جګړې، د پښتنو خپلې جګړې نه دی؛ پښتون قوم جنګیالی دی خو جګړه مار نه دی او د پښتنو د تاریخ ټول جنګونه دفاعي دي. ډیر قومونه شته چې کله ورباندې تعرض شوی نو یا یې هیڅ مقاومت نه دې کړې او یا یې ډیر لږ کړیدی؛ خو کله چې د پښتون په مذهب،‌ خاورې او کلتور باندې برید شوی، بیا یې نو ډیره تونده او کلکه دفاع کړیده. د ثور د کودتا په مقابل کې یې ډیر سخت عکس العمل وښود. علت یې همدا وو چې نورمحمد تره کی او دغو نور، که څه هم د همدې ټولنې بچیان او دلته زیږیدلي وو، خو خپله ټولنه او د هغې عنعنات یې نه پيژندل او د واک په اوله میاشت یې حملې شروع کړې. خلقیانو به سزا لیدلي وي یا به یې نه وي، خو دې قوم ډیره سخته سزا ولیدله.

جهاني صیب: هیڅ شک نه شته چې اوس مهال ته د هیواد او بلکې د ټولو پښتنو په کچه یو منل شوی شاعر، مورخ او څیړونکې یې، خو دا هم څرګنده ده چې ته محدث او شرعي عالم نه یې. د (وهابیان څوک دي؟) په نوم یو کتاب دې ولیکه چې ما هم لوستې دی. په دې وروستیو کې، د ځینو احادیثو، فتوا ګانو او د اسلامي تاریخ د ځینو خونړیو پيښو په هکله ستا ځینې مقالې او څیړنې خپرې شوې. لوستونکو داسې وانګیرله چې ګواکې تاهغه نقد کړي او ګواکې بل نظر لرې؛ آیا همداسې ده او دا انګیزه درته څرنګه پیدا شوه؟

ځواب: د یو مسلمان په توګه، ما هیڅکله په هیڅ صحیح حدیث باندې هیڅ انتقاد نه دی کړی او نه یې لرم. کله چې ما د تصوف او اسلام په نوم کتاب ولیکه چې ممکن تا به لوستې وي؛ هغه مهال څه خلکو زما دا کتاب په ځینو مذهبي باورونو باندې تیرې وباله، ځکه دوئ د تصوف دغه طبقه خلک ډیر مقدس بلل او ما د تقدس دغه سرحد مات کړ. ما خو د دوئ له کتابونو څخه دغه موضوعات را اخیستي او په هغو مې استناد کړیدی. زما همیشنۍ هڅه دا وي چې لیکنه مې مستنده او له دلیل سره وي. د احادیثو په اړه ما همدومره لیکلي چې کله د یوې موضوع په اړه درې څلور مختلف روایتونه وي، نو ښکاره ده چې یو له بل سره به تناقض لري. دا څرنګه ممکن ده چې د یوې موضوع په هکله دې څلور واړه روایتونه صحیح وي؟ یقینا چې یواځې یو به یې صحیح او کره وي. یا ځینې شیان دي چې زموږ عنعنې ته راننوتي چې هغه په احادیثو یا مذهب کې اصلا موجودیت نه لري.

د بیلګې په توګه، د سنګسار مسئله به را واخلو چې رجم یوازې د زنا سزا ده. په قران شریف کې د رجم مسئله هیڅ شتون نه لري او د هغې د اثبات لپاره د څلورو ګواهانو د ګواهۍ په کچه سخت شرائط وضع شويدي کوم چې اصلا غیر ممکن دي. زما په باور، دا په بنده ګانو باندې د الله تعالی خاص رحم دی چې دا حدود یې دومره سخت کړي او سل دُرې سزا یې ورته ټاکلې ده. ما کوښښ کړې چې پخپلو لیکنو کې یوه لاره خلاصه کړم؛ چونکه موږ ټول مسلمانان یو نو دین، مذهب او مذهبي کتابونه باید له انحصار څخه را وویستل شي. پاتې شوه زما د دینې زدکړې خبره، نو ملکزی صیب ما تر یولسم صنف پورې په مسجد کې دیني درسونه لوستي دي. له ملا محمد نور آخوند، ملا عبد الحمید آخوند او له ملا عبدالستار آخوند څخه مې د تفسیر، فقهې، عقائدو او صرف او نحوې درسونه لوستي دي. موږ او مذهب جوخت را روان یو او موږ ورسره بیګانه نه یو. ما چې هرکله کومه مذهبي موضوع لیکلې، نو د کتاب نوم، صفحه او حتی شماره مې ورسره یاده کړیده. بله دا چې بنده خو له سهوې خالي نه دی؛ که چیرې شوې وي نو زه یې عفوه غواړم.

پوښتنه: پښتو شعر جهاني ته څه ورکړل او جهاني، شعر ته څه ورکړل؟

ځواب: که ډیره شکسته نفسي ونه کړم نو ما پښتو شعر ته ډیر څه نه دي ورکړي، بلکې اصلي خبره دا ده چې شعر زما خواته راغلی او ما لیکلی دی. زه ترهغې د شعر په لټه کې نه یم ترڅو ماله پخپله نه وي راغلی. البته ځوانانو ته مې هروخت ویلي دي چې که څوک شعر لیکي نو باید ډیر جدي یې ونیسي،‌ ځکه شعر د ټوکو څیز نه دی. شاعر باید مطالعه ولري، خواری وکړي او پرله پسې یې ولیکي او دیته منتظر پاتې نه شي چې کله شعر راغی نو بیا به یې ولیکم. زه همدا اوس اشعار ډیر لولم ترڅو ډیر یې ولیکم، حتی د فارسي اشعار هم ډیر لولم.

جهاني صیب: ته نن د شعر او ادب د شهرت په بام ولاړ یې، ماته ویلای شې چې ستا آیډیل او د خوښې شاعران څوک دي چې ته یې اشعار لولې، خوند ترې اخلې او له هغوئ څخه یې زده کوې؟

ځواب: هغه مازې همدغه دوه خانان دي، یو یې خوشحال خان او بل یې غني خان.

جهاني صیب، که په یوې یوې جملې کې راته ووایې چې د ژوند ترټولو خوږه خاطره دې کومه ده چې نن دې هم خوله ورباندې خوږه او یاد یې تازه دی؛ همدا شان د ژوند ناخوالې خاطره دې کومه ده چې اوس دې هم ځوروي او د کړاو احساس یې تا نه پریږدې؟

ځواب: هغه خوندوره خاطره چې زما ژوند یې را جوړ کړې، هغه له ارواښاد صدیق روهي سره زما پيژندګلوي او دوستې ده. زه یې تل هڅولې یم، زما ننګه یې کړې او ډیره زمینه یې راته برابره کړیده. که د روهي صیب همکاري زما په ژوند کې نه وه، نو ما به نه په کوم سیمنار کې برخه اخیستې وه او نه به مې دومره لیکنې کړې وې لکه څومره چې نن دي. او د ژوند تر ټولو ناخوالې خاطره مې؛ د لومړنۍ میرمنې وفات او له ما څخه د هغې جلا کیدل دي.

—--------------------------------------------

یادونه: که لوستونکي وخت او علاقه لري، کولاې شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فیسبوک او یوټیوب چینل کې ولولي او وګوري. ادرس یې دا دی: Wali Malakzay

سید عبید الله نادر

د پښتنو د دي حق غوښتونکو د سخت انقلاب په بهیر کې د پاکستان په پېښور پښتونخواه کې،د ټولو پښتنو د حق غوښتونکو د شدید مصروفیت با وجود په دي انقلاب کې امام منظر د بری پښتونخواه انقلابی ،بزمی رزمی وطنپال شاعردی، چې انقلابی او نور شعرونه یې اوس مهال تر حد او اندازې اوښتي ، او اوس په ټوله پښتونخواه کې پیژندل شوي کس دی ،شعرونه یې د یزیدانو ،فرعونانو او جبارانو پر ضد دي ،او د پوځ د کړنو سره په مخالفت کې دي، دی  د پوځ په خلاف مینه او محبت خوروی ، او پوځ کرکه او نفرت خپروي ،او دی خلک سولي ته رابلي ، او پوځ په ګډوډیو کې خپلي ګټي ویني ،د ده داشعارو نه د بلوڅو او پښتنو د حق غوښتنې د طرفدارۍ بوی راځي ، او د ظلم او زیاتی سره په خلاف مبارزه کې د مبارزینو سره یو لاس دی ، د پوځ ظلمونه غندي او په ترڅ کې په خپلو شعرونو کې دا اړخونه ډیر لري ، تعلیمی، تربیوي ، انتباهی،اخلاقی ،اصلاحی او علم او معرفت ته په هڅونې کې دي ،چې دا اړخونه پوځ او پو ځیان یې نه پیژني،لکه څرنکه چې د اي اس آی مشر یې جنرال اسد درانی، د الجزیری ټلویزیون سره په مرکه کې د مرکه کونکي په ځواب کې وویل: چې په سیاست کې اخلاق نشته،د تعلیم ټربیې،انتباهی مطالب ، اخلاقی خبری او معلومات، اصلاحی کوششونه،او علم او معرفت ته هڅونه ، او دا هغه څه دي چې نه یې پوځیان پیژني و آو نه یې د دوی پولیس پیژني ، (امام منظر)  یو امن پسنده شاعر او ادیب دی ، چې په خپلو اشعارو کې محبت خوروی ، او د علم او معرفت د هڅونې پیغامونه په خپل شعرونو کې دی لري

https://www.facebook.com/watch/?v=637951463860690 

نوروز اولین روز بهار است و در آن طبیعت از خوابی طولانی بیدار می‌شود و مجددا زندگی خودش را از سر می‌گیرد. مردم هر ساله شروع فصل جدید طبیعت را جشن می‌گیرند. آن‌ها سعی می کنند با خانه تکانی دل‌های شان، فصل جدید و پر باری را در زندگی شان رقم بزنند. نوروز در ایران و افغانستان آغاز سال نو است و در کشور های تاجکستان، روسیه، قرغزستان، قزاقستان، سوریه، عراق، گرجستان، آذربایجان، البانیا، چین، ترکیه، ترکمنستان، هند، پاکستان، و ازبکستان، مردم این جشن را بر پا می دارند. در ۷ کشور روز نوروز تعطیل رسمی است و در جاپان که در خارج از جغرافیای نوروز است نیز این روز تعطیل است و روز آغاز بهار نام دارد، طولانی‌ترین تعطیلات نوروزی در جمهوری آذربایجان است که ۷ روز است و از ۲۰ مارچ تا ۲۶ مارچ ادامه دارد.

در بسیاری از کشور های آسیایی نوروز را آغازگر رستاخیز طبیعت، گاه رویش و زایش باغ و بوستان می‌دانند و بر این باور هستند که در نوروز، همزمان با طبیعت، باید روزگار نو و جدیدی را با روان و نگرش نو، در تن‌پوش تازۀ آغاز کنند، وضعیت تابش خورشید و برابری روز و شب در اعتدال بهاری مبنای محاسبۀ نوروز و جشن نوروز با تحویل سال یا لحظهٔ برابری اعتدال بهاری آغاز می‌شود؛ لحظۀ که خورشید در سیر ظاهری خود در ابتدای برج حمل، از استوای زمین گذشته و برابری روز و شب رخ می‌دهد.

نوروز در تقویم میلادی در بیشتر سال‌ها با ۲۱ و گاه ۲۰ و به ‌ندرت ۲۲ مارچ مطابقت دارد.
نوروز به عنوان یک جشن قدیمی و کهن از اقوام متعددی در منطقه به ارث رسیده‌است و از آن به عنوان نماد پیوند دهندۀ افراد و اقوام یاد می‌شود.

نوروز در تاریخ هند ریشۀ طولانی در فرهنگ این منطقه دارد، در زمان حکومت مغول‌ها بر این سرزمین، نوروز شکوه جشنی ملی را داشته‌است.

ابوالفتح جلال الدین محمد اکبر(۱۶۰۵–۱۵۴۲م) نقش مهمی در اشاعۀ فرهنگ پارسی در سرزمین هند داشت او در سال ۹۹۲ هجری (۱۵۸۴م)، تقویم اسلامی را منسوخ و تقویم خورشیدی پارسی زبانان را به جای آن رواج داد.

اکبر بزرگ که زندگی‌نامۀ رسمی خود را به پارسی نوشته‌است، چنین توصیف می‌کند که با زنده کردن جشن‌های کهن که به مدت هزار سال از شیوع افتاده بود، شادی به خاطره‌های مکدر و غمگین بازگردانده شد او در یادداشت‌های خود، دلیل این اقدام را ابتقای مرضیات خداوندی خوانده‌است.

جشن‌های نوروز در سلطنت ۱۸ ساله جهانگیر، پسر اکبر شاه که بر هند و پاکستان حکومت می‌کرد، هر سال از ابتدای حمل تا هجدهم حمل جشن نوروز برپا می‌شد و روز نوزدهم با برگزاری «جشن شرف» پایان می‌یافت.

بر اساس اسناد تاریخی موجود، ملکه نورجهان، از منجمین می‌خواسته که رنگ مربوط به سال را به او بگویند تا دیوارها، پرده‌ها، فرش‌ها، لباس و … را به همان رنگ تغییر دهد.

در دربار پسر جهانگیر، یعنی شاه جهان، ۱۶۵۸–۱۶۲۸که سازندۀ تاج محل است هم برگزاری نوروز ادامه یافت، در شهر لکنهوی هند که هر ساله نوروز برگزار می‌شود هفته ‌نامه‌ٔ با نام نوروز دارد.

نوروز همایون است، نوروز میمون است، نوروز گرامی ست، نوروز خالق طبیعت است، نوروز پسندیده است، نوروز بزرگ است، نوروز فرحت و شادابی آفرین است، نوروز بزگتر از آن است که در تعریف و تمجید بگنجد، نوروز فراتر و گرامی تر از دین است، نوروز یکی از کهن ‌ترین جشن‌های به جا مانده از دوران باستان است که هیچ دین و آئینی و هیچ خدای خرد و بزرگی اهلیت و صلاحیت تحریم آن را ندارد.

نوروز و چهارشنبه‌ سوری» از جشن‌هایی است که از روزگاران کهن بینِ پارسی زبانان رواج داشته و در بسیاری از مناطق مستمر و بدون انقطاع ادامه یافته‌است و مانندِ «مهرگان»، «سده»، «چراغ برات» شب برات، و« یلدا» ریشه در اساطیر و فرهنگِ بسیار کهن این مردم دارد و دارای آداب و رسوم خاص است.

حرکات خورشید که به آن چرخ گردون می گفتند و به‌طور مشخص چهار جشن با آن پیوند دارد، نوروز برابری شب و روز. یلدا بزرگترین شب. تموز یا ۱۳ سرطان بزرگترین روز و مهرگان برابری شب و روز پاییزی. تیرگان نام روز سیزدهم تیرماه یا ماه سرطان است. مهرگان نام روز شانزدهم از هر ماه، روز مهر از ماه مهر یعنی میزان.

نـوروز و مهـرگان‌ دو فصل ‌سال ‌هستند: مهـرگان‌ یعنی میزان آغاز ‌زمستان‌ و فصـل ‌سـرما‌ است ‌و نوروز‌، ‌آغاز‌ فصل ‌بهار و گرماست.

تمام ‌معانی ‌مهر را مسعود سعد سلمان‌ در یک‌ بیت آورده:

روز مهر و ماه ‌مهر و جشن ‌فرّخْ‌ مهرگان

مهـر بفـزا ‌ای‌ نگارِ‌ مهــر چهــرِ‌ مهـربان

در میان همهٔ جشن‌هایی که در میان پارسی زبانان به دلیل بی‌توجهی فرمانروایان و مخالفت اسلام ‌گرایان به فراموشی سپرده شدند، نوروز توانست جایگاه خود را به عنوان جشنی ملی حفظ کند. دلیل پایدار ماندن نوروز را می‌توان پیوند عمیق آن با آیین‌های باستانی، تاریخ این کشور ها، و حافظۀ فرهنگی مردم آن دانست.

در تاریخ ۲۴ فبوری ۲۰۱۰، سازمان ملل متحد با تصویب یک قطعنامه در مقر سازمان ملل متحد، عید نوروز را به عنوان روز بین‌المللی نوروز و فرهنگ صلح در جهان به رسمیت شناخت.

نوروز دلارای دل افروز مبارک

سال نو خورسندی هر روز مبارک

عزیزی غزنوی

تورنتو/کانادا

لنډه قصه

لیکوال :انتون چیخوف

زباړن: عبدالملک پرهیز

د مني د تیاره شپو څخه یوه شپه وه، یو بوډا بانکوال په خپل کاري دفتر کې په آرامۍ او ورو ورو خو په پر له پسې ډول د خونې له یو ګوټ څخه بل ګوټ ته قدم واهه، یوه پخوانۍ خاطره،  کوم چې پنځلس کاله دمخه د مني په یوه شپه په یوه میلمستیا کې پیښه شوې وه، ور یاده شوه. په دغه مېلمستیا کې چې ده جوړه کړې وه،  زیاتو پوهانو او نابغه ګانو برخه اخیستې وه. په مېلمستیا کې د راغلو مېلمنو ترمینځ د مختلفو موضوع ګانو اړوند، په زړه پورې خبرې هم ترسره کېدلې. د خبرو په بهیر کې د اعدام د سزا اړوند هم خبرې وشوې. 

ډېری مېلمانه، چې په مینځ کې یې څېړونکي او ورځپاڼه لیکونکي کم نه ول،  د اعدام د سزا مخالف ول او هغه یې د یو مسیحي دولت  دپاره ناجایزه، منسوخ شوی، نا مناسبه او ناوړه وسیله  بلله. او همدارنګه ځنیو عقیده لرله چې باید به ټوله نړۍ کې عمري بند د اعدام پر ځای  پلی شي.

  کوربه وویل:" نه زه له تاسې سره موافق نه یم." او ویل یې: "که څه هم ما نه  اعدام تجربه کړی او نه هم عمري بند. خو که څوک وغواړي ددې دوو ترمینځ یو ته لومړیتوب ورکړي زما له نظره د اعدام سزا د عمري بند د سزا  په پرتله زیاته اخلاقي او انساني ده. اعدام بي له ځنډه سړی وژني، خو د عمري بند په پایله کې انسان ورو ورو او په تدریج سره وژل کېږي. کوم جلاد  انساني دی؟ هغه چې تاسې په څو ثانیو کې وژني یا هغه چې تاسې د څو کلونو په اوږدو کې په پرله پسې ډول او ورو ورو له مینځه وړي؟"

د میلمنو له مینځه یو مېلمه وویل:

"دا دواړه یو برابر غیر اخلاقي او نا وړه دي. ځکه د دواړو هدف یو دی او هغه له انسان څخه د ژوند اخیستل دي.

دولت خو څه خدای نه دی!!!

دولت ان د هغه څه د اخیستلو حق نه لري کوم چې د بېرته ورکولو وس یې نه لري."

د میلمنو په ډله کې یو ٢٥ کلن ځوان چې وکیل ؤ هم شتون درلود. کله چې یې له هغه و پوښتل چې هغه څه نظر لري؟ 

هغه وویل: "اعدام او عمر بند دواړه یو برابر غیر اخلاقي دي خو که زما نظر و غواړئ چې زه کوم یو ته لومړیتوب ورکوم، په ډاډ سره ویلی شم چې زه به عمر بند غوره کړم. ژوند کول هر ډول او له هرې لارې چې وي له ژوند نه کولو څخه ډېر ښه دی. "

دغه خبرې اترې ورو ورو د مېلمنو ترمینځ په جدي خبرو اترو بدلې شوې. اوسنی بوډا بانک وال چې هغه وخت ځوان او له انرژی ډک ځوان ؤ، خپل کنترول له لاسه ورکړ او پر میز یې، پر سوک ټینګ ګوزار وکړ او د ځوان وکیل په لور ولاړ او ویې ویل:" دا درواغ دي، ته دروغ وایې. 

زه له تا سره د دوه میلیونه شرط وهم چې ته به پنځه کاله هم په بند کې تېرې نه کړې! "

ځوان وکیل وویل:

"رښتیا! ايا ته په رښتیا او په ټینګه دا خبره کوي؟ زه له تا سره شرط وهم چې  پنځه کاله نه بلکې ان پنځلس کلونه به په بند کې تیر کړم."

بانک وال په لوړ غږ وویل: 

"منم یې، دوستانو زه دوه میلیونه شرط وهم. "

وکیل هم وویل:" منم یې. تاسې دوه میلیونه شرط وهئ او زه پر خپلې آزادۍ شرط هم." 

په دې ډول دغه ناوړه او خطرناکه شرط ووهل شو.

بانک وال چې دا وخت یې د لګښت او بنډارونو دپاره په ميلیونونو پانګه او شتمني لرله،  له زیاتې خوښۍ په جامو کې نه ځاییده.

د شپې په اوږدو کې یې په ټوکو او ملنډو وکیل ته ویل:

"ځوانه! مخکې له دې چې نا وخته شي په عقل راشه، ماته دوه میلیونه دومره پیسې نه دي خو ته به د خپل ژوند ډېر ښه پنځلس کلونه له لاسه ورکړې. زه وایم  درې یا ځلور ځکه له دې  زیات طاقت کولی نه شې، سربېره پر دې  فکر وکړه چې په خپله خوښه زندان تر رښتني زندان ډېر سخت دي. 

دا فکر چې هره شیبه او هره ورځ له دغه زندان څخه د ځان د آزادولو حق لرې، په دغه کوټه کې به ستا ژوند  لکه د زهرو تریخ شي." 

او بیا په خندا یي وویل: "په رښتیا زړه مې در باندې سوزيږي."

خو اوس بانک وال، د خپلې خونې له ګوټ څخه بل ګوټ ته قدم اخیسته، او دغه خاطرې یې را یادولې او له ځانه یې پوښتنه کوله:

 "ما ولې دا شرط وواهه؟ څه ګټه یې لرله؟ " "وکیل د خپل ژوند پنځلس کاله له لاسه ورکوي او زه خپل دوه میلیونه بیځایه سوزوم!"

"آیا دا کار به خلکو ته  قناعت ورکړی شي چې د اعدام سزا، د ابدي بند له سزا څخه ښه ده؟ نه نه دا ټول چټیات او بې ځایه خبرې دي! زما له نظره دا هر څه د مړې خيټې خبرې وې. وکیل هم یوازې او یوازې ددې دپاره چې دغه پیسې او د طلا سکې لاس ته راوړي دغه شرط وواهه."

بیا یې هغه څه چې  له میلمستیا وروسته پیښ شول ټول یو په یو را یاد کړل.

په دې پریکړه شوې وه چې وکیل باید د بانک وال  د کور څنګ ته په بڼ کې تر سختې څارنې لاندې بند ومني. موافقه شوې وه چې په ټوله دغه موده کې نوموړی به کور ته د تلو، له خلکو سره د لیدلو، د خلکو د غږ آورېدلو،  د ورځپاڼو او مجلو د تر لاسه کولو له حق څخه په بشپړه توګه بې برخې وي. هغه جازه لرله څو د موسیقي یوه آله ولري، کتاب ولولي، لیکنه وکړي، شراب وڅکي او سګرت و څکي.

په تړون کې لیکل شوي ول چې نوموړی په بشپړې چوپتیا سره،  کولی شي د هغې کړکۍ لارې چې د همدې کار دپاره جوړه شوې وه ،له بهرنی نړۍ سره اړیکه ونیسي. هغه کولی شو د لیک په وسیله د موسیقي د وسایلو، کتاب او د خوړو او څکلو د توکو اړوند خپله اړتیا له همدې لارې واستوی.

په تړون کې ټول جزیات ان ډېر کوچني جزیات لیکل شوي ول. چې دا کار ددې سبب کېده څو  نوموړی په ډېرې سختۍ سره په ګوښه توب کې و ساتل شي.  دا یو ځانګړی تړون ؤ او هغه یې اړ ایستلو څو د همدغې ورځې له دولس بجو څخه چې د ١٨٧٠ کال د نومبر د میاشتې له ١٤ نېټې سره یې سمون درلود،  د ١٥ کلونو دپاره د ١٨٨٥ کال د نوامبر د څوارلسمې نېټې تر ١٢ بجو پورې په زندان کې تېر کړي.

 له دغه شرایطو څخه د وکیل ډېره کوچني سرغړونه، ان د وخت له پوره کېدو څخه دوه دقیقې مخکې هم له تړون څخه سرغړونه ګڼل کېده او  بانک وال ته يې دا حق ورکاوه څو دغه تړون باطل کړي او له تړون څخه ووځي او د دوه میلیونه پیسو د ورکولو له ژمنې څخه ځان آزاد کړي.

د ځوان وکیل زندان پیل شو.

د بند په لومړي کال، وکیل تر هغه ځایه چې د هغه له لنډو یادښتونو څخه مالومېږي، له یوازیتوب او ځانته والي زیات کړېده. 

د هغه له خونې شپه او ورځ د پیانو غږ راتله.

هغه له شرابو او تنباکو څخه ډډه وکړه او و یې نه منل. 

هغه ولیکل:" شراب د انسان د شوق د حسونو د  راپارېدو سبب ګرځي او دغه حسونه د یو زنداني ستر دښمنان دي. سربیره پردې په یوازیتوب کې د ښه شرابو یوازې  څکل د بل هر څه په پرتله یو ستومانه کوونکی او ربړونکی کار دی. همدارنګه تنباکو د خونې د هوا د ککړتیا سبب هم ګرځي."

په لمړي کال یې وکیل ته د ساده شخصیت لرونکي کتابونه، پیچلي عاشقانه رومانونه، تخیلي، کمیدی، پولیسي او داسې نور داستانونه استول.

په دویم کال، د پیانو غږ نور نه اورېدل کېده، وکیل یوازې د شرابو غوښتنه کوله. 

کومو کسانو چې هغه لیدلی ؤ ویل یې چې هغه ددغه کال په اوږدو کې یوازې خوړل، څکل او پر تخت اوږد غږیده!!!

هغه ډېر کله اوسلي ایستل او په زیاتې اعصاب خرابۍ یې له ځانه سره خبرې کولې.

نور یې هیڅ کتاب نه لوسته او کله کله د شپې له خوا کیناسته او لیکنه یې کولې او ټوله شپه یې خپل زیات وخت په لیکلو تیرولو. او کله به چې سهار شو نو ټولې لیکنې به یې څیرې کول. او بیا څؤ ځلی د هغه د ژړا او زګېرویو غږونه آورېدل کېده.

 د شپږم کال په نیمایي کې، زنداني په زیاتې لېوالتیا سره د تاریخ، فلسفې او ژبې زده کړه پیل کړه.

هغه ددغه موضوع ګانو اړوند دومره زیاته علاقه ښودله چې بانک وال په سختۍ سره کولی شو، هغه ته دغه کتابونه چمتو کړي.

په څلورو کلونو کې د هغه په غوښتنه نژدې شپږسوه ټوکه کتابونه وپېرل شول.

له کتاب لوستو سره د هغه له دغې مینې یوه موده تیره شوې وه چې بانک وال له زنداني څخه یو لیک تر لاسه کړ:

"زما د زندان واکمنه! زه دغه لیک په شپږو ژبو لیکم، دغه لیک مسلکي کسانو ته وښایه، پرېږده چې هغوی یې ولولي، که هغوی په دغه لیکنه کې ان یوه تیروتنه هم پیدا نه کړه نو له تاسې غوښتنه کوم آمر وکړئ څو په بڼ کې یو ډز وکړي. د ډز د غږ په آورېدو سره به زه پوه شم چې زما هڅې بیځایه نه وې.

نابغه خلک هر کله او په هر هیواد کې په هره ژبه خبرې کوي. د هغوی ټولو دننه یوه ډیوه روښانه ده .

اوه،  که تاسې زما په خوښې او خوشحالۍ پوهیدلی، چې زه اوس کولی شم پر ټولو ژبو پوه شم او خبرې وکړم؟!

د زنداني غوښتنه و منل شوه او د بانک وال په اجازه په بڼ کې دوه ډزې وشوې.

وروسته د بند په لسم کال، وکیل د میز شاته بی حرکته کیناسته او یوازې یې د نوي وخت انجیل لوسته.

بانک وال حیران ؤ، چې څنګه، هغه څوک چې کولی شي په ٤ کلونو کې شپږسوه ټوکه کتابونه ولولي او زده کړي، اوس نژدې یو کال د هغه کتاب په لوستلو تیروي چې لوستل او پوهیدل یې ډېر اسانه کار دی؟!!!

بیایې د دینونو او الهیاتو کتاب لوستل د نوي وخت د انجیل پر ځای پیل کړ.

د بند په دوه ورستیو کلونو کې، زنداني د پاملرنې وړ زیات مختلف کتابونه ولوستل چې د موضوع له پلوه یې سره هیڅ اړیکه نه درلوده.

هغه د طبیعي علومو د کتابونو لوستو ته خپل وخت بېلګه کړ او وروسته یې د شکسپیر یا بایرون کتابونه ولوستل. 

کوم غوښتن لیکونه چې له هغه تر لاسه کیدل نوموړي په یو وحت کې د کیمیا او طبي علومو کتابونه، رومانونه او د فلسفي او الهي موضوعاتو اړوند کتابونه او  مقالې او لیکنې غوښتلې.

نوموړي داسې په شوق لوستل چې ته به وایې  په دریاب کې د ماتو ګوډو څیزونو په مینځ کې لاهو دی او د خپل ژوند د ژغورلو دپاره د یوې دړې څخه بلې دړې ته لاس اچوي.

II

بانک وال  ته دا هر څه را په یاد شول او فکر یې وکړ، سبا دولس بجې نوموړی آزادیږي!!!!

د تړون له مخې زه باید هغه ته دوه میلیونه ورکړم. 

زما ټوله شتمني اوس همدغه دوه میلیونه ده او که دا هم هغه ته ورکړم زه بیخي بې وزلی او تباه کېږم.

پنځلس کاله دمخه د هغه پانګه د شمېرلو نه وه، خو اوس هغه په یو داسې حالت کې ؤ چې ډارېده له ځانه پوښتنه وکړي چې پور یې زیات دی او که شتمني یې!؟

د ونډو په بازار کې قمار، د ونډو په پېرلو کې بې پروايي، داسې بې پروایئ چې له شرط وهلو وروسته یې هم و نه شو کولی د هغو له شره ځان خلاص کړي. دې کار په پرله پسې ډول د هغه پانګه کمه کړې وه او هغه مغروره، بې پروا او پر ځان ډاډه میلیونر اوس دویمه درجه بانک وال ؤ چې د بازار په  هر ځل لوېدو او پورته کېدو لړزېږي.

بوډا په داسې حال کې چې په ناهیلۍ سره خپل سر ګراوه،  تر شونډو لاندې یې ویې ویل:

لعنت پر شرط وهلو!

ولې  مړ نه شو.!؟

هغه اوس یوازې  څلوېښت کاله عمر لری او تر وروستۍ پیسې هر څه له ما اخلي.

واده کوي او له خپل ژوندانه خوند اخلي او د ونډو په بازار کې له خطر سره لاس او پنجې نرموي او زه به د هغه په سترګو کې د یو حاسد بوډا په توګه پاتې شم او هره ورځ به د هغه دغه تکراري خبرې آورم :" زه د خپل ژوندانه د خوښیو له پاره ستا پوروړی یم. اجازه راکړئ له تاسې سره مرسته وکړم." 

نه، بس دی. له ماتې او بدمرغۍ څخه د ژغورون یوازنۍ لاره د هغه مړینه ده.

ساعت د ماسختن درې بجې ښودلې. د کور خلک ټول ویده ول. او یوازنی څه چې آوریدل کېده له کړکۍ څخه بهر د یخ وهلو ونو د څانګو آوازونه ول. په داسې حال چې هڅه یې کوله غږ او غوږ رامینځ ته نه کړي ولاړ او له هغه صندوق څخه یې کیلي واخستله، چې پنځلس کاله چا خلاص کړی نه ؤ. پالا پوش یې واغوست او له کوره ووت. 

بڼ تیاره او سوړ ؤ، باران ورېده. نمجن او تند باد په بڼ کې زوږ رامینځ ته کاوه او ونې یې خورولې.

بانک وال هر څومره چې پر خپلو سترګو فشار راوړ و یې نه شو کولی ځمکه، سپینه مجسمه، د بڼ په څنډه کې کوټه او ونې وویني. کله چې د خونې دروازې ته نژدې شو نو دوه ځله یې بر ساتونکي غږ وکړ خو ځواب یې تر لاسه نه کړ. بې له شکه ساتونکی د بدې او سړې هوا له امله اړ شوی ؤ، پخلنځي یا ګل خونې ته ولاړ شي او هلته به خوب وړی وي. 

بوډا له ځانه سره فکر وکړ: "که د خپل هدف د پلي کولو جرات ولرم نو په لومړی سر کې ساتونکی تر شک لاندې راځي."

په توره تیاره کې یې په سختۍ سره د زینو او دروازې لټون کاوه او په پای کې د بڼ دروازه یې پیداکړه او دننه شو او بیا په یوې نرۍ لاره روان شو او د اورلګیت پلته یې بله کړه. هیڅوک هم هلته نه ول، له ورایه، د خونې په یو ګوټ کې یو تش کټ او یوه توره اوسپنیزه  بخارۍ تر سترګو کېدله.  د بندي د کوټې پر دروازه مهر او موم لاس ناخوړلي پاتې ول. 

کله چې پلته مړه شوه په داسې حال کې چې بوډا له ډاره لړزېده، له کړکۍ څخه یې د خونې دننه نظر واچوه. د بندی په خونه کې د شمعې رڼا تر سترګو کېده او بندی د میز شاته  ناست ؤ او د شا له لوري یې یوازې سر او لاسونه لیدل کېدی شول. د میز د پاسه پرانیستی کتابونه، دوه څوکۍ او چپلکې تر سترګو کیدلې. 

پنځه دقیقې تېرې شوې خو بندي ان یو ټکان هم و نه خوړلو. په پنځلس کاله بند کې نوموړي زده کړی ول آرام او بې حرکته کیني. بانک وال په خپله ګوته د کړکۍ پر ښیښه ټک ټک وکړ. خو بندی هیڅ غبرګون ښکاره نه کړ. له دې وروسته بانک وال په احتیاط سره د دروازې موم او مهر ایسته کړ او کیلي یې په قلف کې دننه کړه. زنګ وهلی قلف غژ غژ وکړ او دروازې هم عجیبه کرکر و کړه او ور خلاص شو. نوموړی تمه لرله چې د بندي حیرانه غږ او د پښو غږ واوری. درې دقیقې تېرې شوې خو لکه د پخوا په څېر هیڅ غږ یې وا نه ورېده. هغه پریکړه وکړه چی دننه شي.

د میز تر شا داسې یو سړی ناست ؤ چې له عادي انسان سره یې هیڅ ورتوالی نه درلود. هغه یو اسکلیت ؤ چې ګنځې ګنځې پوستکی پرې خپور ؤ او لکه د ښځو توني ويښتان او ببره ږیره یې لرله او د بدن پوستکی یې ژېړ بخنه او خاورین ښکارېده. غومبورې یې کش شوي ول،  پراخ او ډنګر وچولی یې درلود او هغه لاس چې نوموړی خپل ببر سر پرې ایښی ؤ لکه لرګی وچ او ډنګر ؤ چې د هر چا د زړه سواند سبب ګرځېده. ويښتان یې سپین شوي ول.

هر چا چې د هغه بوډا، ډنګر او بې شیمې وجود ته کتل، باور یې نه کېده چې هغه به څلوېښت کلن وي. د مخې میز دپاسه چې سر یې په لورې ځوړند و یو کاغذ پروت ؤ او کوم څه پرې لیکل شوي ول:

بانک وال فکر وکړ بدمرغه بیچاره ویده دی او کېدی شي د میلیونونو پیسو خوب وینې. زه باید یوازی د هغه نیم ژوندی بدن په کټ کې واچوم او په یوه شیبه کې پر بالښت ساه و باسم.

 ډېرې دقیقې څېړنې او پلټنې به هم د هغه د غیر طبعي مړینې نښې پیدا نه کړي. خو لومړی باید ولولم دلته یې څه لیکلي دي.

بانک وال د میز له سره د کاغذ پاڼه پورته کړه او ویې لوستله:

" سبا به د شپې په دولس نیمو بجو زه خپله آزادی او له خلکو سره د پیوستون حق تر لاسه کړم. خو ددغه خونې څخه تر وتلو او د لمر له لیدلو دمخه باید، فکر کوم له تاسې سره یو څو خبرې شریکې کړم. په بشپړې روغتیا او سلامتیا سره د خدای په حضور کې چې ما ویني، وایم چې د آزادۍ، ژوند، سلامتۍ او ټول هغه څه چې ستاسې کتابونه یې د نړۍ برکتونه بولي، څخه بېزاره یم.

ما پنځلس کاله مادی ژوند مطالعه کړ. سمه ده چې په دغه موده کې مې نه ځمکه ولیدله او نه خلک، خو ما ستاسې په کتابونو کې ډېر ښه شراب و څکل، سندرې مې وویلې. په ځنګلونو کې مې وحشي غرڅه او هوسۍ ښکار کړې. د نجونو سره مې مینه وکړه … د سپینو وریځو په څېر مېرمنې چې ستاسې د شاعرانو جادویي ذوق هغوی رامینځ ته کړي، د شپې له پلوه زما لیدو ته راتللې او ماته یې په زړه پورې کیسې ویلې او زه يې د خیالونو نړۍ ته وړلم. ستاسې په کتابونو کې د البرز او مونت بلانک د غرونو سوکو ته وختلم او هلته مې ولیدل چې څرنګه هر سهار لمر راخېژي او خپلې وړانګې خپروي او لمر لویدل څرنګه د سمندرونو او اسمان څنډې او د لرې غرونو لمنې ژېړ او سور بخنه کوی. له هغه ځایه مې ولیدل چې څرنګه تالنده او برېښنا د وریځو زړه څیرې کوی. ما شنه ځنګلونه، کروندې، سیندونه، رودونه او ښارونه ولیدل. ما د سمندری ښاپیریو او د ځنګلونو د پرښتو غږونه آورېدلي دي. ما د شیطانانو وزرونه چې په آلوتو زما لورې ته راتلل او د خدای په اړه یې خبرې کولې، لمس کړی دي. ستاسې په کتابونو کې زه په ژور او بې پایه سمندرونو کې ډوب شوم، معجزې مې وکړې، ښارونه مې له بنسټه و سوزول، نوي دینونه مې تبلیغ کړل، پر ټولو هیوادونو واکمن شوم …

ستاسې کتابونو ماته پوهه راکړه. هغه څه چې  له شور او زوږه ډک انسان فکر کاوه، چې د پیړیو په اوږدو کې رامینځ ته شوي، د کوچنی بڅرکی په څېر زما په کوپړۍ کې ځای پر ځای کړل. زه پوهېږم چې له تاسې تولو څخه هوښیار یم. زه ستاسې له کتابونو بیزاره یم. له ټولو دنیاوي نعمتونو او هوښیارتیا کرکه لرم، هرڅه پوچ، بې بنسټه، انتزاعي او لکه د سراب تېر ایستونکي دي. که تاسې مغرور هوښیار او ښکلي هم اوسئ نو مړینه به تاسې لکه په سوړو کې  د موږکانو په څېر له مینځه یوسي او ستاسې راتلونکی نسل، ستاسې تاریخ او ستاسې تل پاتې نابغه ګان به د کنګل وهلي کثافاتو په څېر شي چې ټول به د دغه خاورینې کرې سره یو ځای وسوځي.

تاسې لیونیان یاست، او په غلطه لاره تللي یاست. تاسې دروغ د رښتیا  او بدرنګي مو د ښکلا پر ځای منلي دي. تاسې به حیرانه شئ که چیرې د مڼو ونه د مڼې پر ځای چنګښې او ملخان ونیسي او سره ګلان د عطرو پر ځای د آس د خولې بوی ورکړي. هماغسې چې زه تاسې ته حیران یم چې جنت مو له ځمکې سره بدله کړ، زه تاسې درک کولی نه شم.

 زه به خپل رښتنی ټيټ توب د کوم دپاره چې تاسې ژوندي یاست، په عمل کې وښایم. زه له هغه دوه میلیونو څخه چې یو وخت مې د جنت په څېر په خوب کې لیدل، اوس ترې کرکه لرم او پرې سترګې پټوم او ځان د هغې د لرلو له حق څخه بې برخې کوم. زه به له ټاکل شوي وخت څخه پنځه دقیقې دمخه له دغه ځایه ووځم څو په دې ډول تړون تر پښو لاندې کړم. 

کله چې بانک وال لیک ولوست نو لیک یې د میز د پاسه کېښود او ددغه عجیبه انسان سر یې ښکل کړ او ویې ژړل. هغه له خونې بهر ووت. هغه هیڅکله لکه د اوس په څېر د حقارت احساس نه ؤ کړی، ان د ونډو په بازار کې له سختې ماتې وروسته هم. کور ته ستون شو او په خپل کټ کې اوږد و غزېده، خو اوښکو او پرېشانۍ تر ډېره وخته  هغه خوب ته نه پرېښوده….

سبا سهار ساتونکی په مونډه مونډه راغی او هغه ته یې وویل: د خونې سړی یې مې ولیده چې د کړکۍ له لارې بڼ ته راووت او د عمومی دروازې څخه بهر لاړ او ورک شو. بانک وال سمدلاسه له ساتونکي سره د پېښې ځای ته ولاړ او پېښه یې تایید کړه. او د بې ځایه آوازو څخه د مخنیوي دپاره یې په زیاتې بې پروایې سره لیک د میز له سره پورته کړ او د کور په صندوق کې یې خوندي کړ.

د ګوګل د سرچینو څخه ژباړه د ماشومانو له پاره

ژباړن: سید عبید الله نادر

د عبرت کیسه                                   

یو سپین ږیری با با د خپل ځوی انګور او نمسی سره په یوه کور کې ژوند کاوه . څرنګه چې د سپین ږیري بوډا سترګي هم ضعیفه شوي وي او سترګو یې هم سم لیدل نشو کولای . او غوږونه یې هم صحیح نه اوریدل او خپی هم د تګ پر مهال لرزیدی د عمر د زیاتوالي له کبله چې د ډوډۍ د میز په سر به کښیناسته نو لاسونه به يې هم لرزیدل .او مړی به تری پر میز ولویده او یا که مایعات به وو هغه به پر میز توی شول .او آن تر دي اندازې ، چې کله به یې مړۍ خولي ته کوله هغه به د دي له خولي ښویده او خراب منظر به یې د دوی له پاره جوړوه چې هر وارې د ده دځوی او د انګور حالت به د دي صحنی په لیدو بد کیده تر څو چې یوه ورځ دوی پریکړه وکړه ، چې بابا ته په خټینه کاسه کې ډوډی واچوي او د بخارۍ تر شاه یې کښینوي چې خپله ډوډۍ په آرامه وخوري ،ډوډۍ او قتغ  چې به یې با با ته په کاسه کې اچول هغه به دومره کم ول. چې با با پرې ښه نه مړیده . نو په ډیره حسرت سره به یې د میز و خواته کتل او سترګي به یې له اوښکو ډکي شوي. لاس لرزیدل یې تر هغې اندازی وو چې یوه ورځي دا خټینه کاسه یې د لاسه څخه ولویده او ماته شوه ،انګور یې په قهر شوه او بدی خبری یې ورته وکړې .سپینږیری هیڅ هم ونه ویل :فقط آه یې د خولي نه وایست وروسته یې د سپین ږیری له پاره د لرګیو یوه کاسه وپیرله سپین ږیري شکایت ونه کړ او هره ورځ به یې په هغی کې ډوډۍ خوړله. ورځي راغلې او تیري شوی تر څو چې دوی یوه ورځي ښخه او میړه دواړه سره یو ځای ناست ول او سره خبری یې کولي .چې د دوی وړوکي ځوی یوه ټوټه غټ لرګی پر مخکه ایښی وو او پر چاکو یې کنده . پلار ترې و پوښتل چې ځویه څه کار کوی ؟ ځوی یې په ځواب کې ورته وویل : چې زه غواړم د لرګیو یوه کاسه جوړه کړم ، کوم وخت چې ته او زما مور زاړه شوی نو تاسي ته به په کې ډوډۍ واچوم.او تر مخي مو کیږدم پلار د عبرت سخت ټکان وخوړ او بله ورځ خپل پلار سپینږیری با با یې بیرته پر میز راوست .او پر میز یې کښیناوه تر څو یو ځای ډوډۍ وخوري، نو بیا د هغي ورځي وروسته که د سپین ږیری لاسونه  لرزیدل او یا مړۍ تری غورځیده نو هیڅ چا ورته څه نه ویل

»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

د ګوګل د سر چینو څخه ژباړه د ماشومانو له پاره لنډه کېسه

ژباړن : سید عبید الله نادر

سید عبید الله نادر

هغه لندې کیسې او مضامین چې په کښي د نزاکت پوهېدنې او اخلاقوتعلیم پروت دی،تربیوي او اروایي اړخونه هم لري ،یو څو زما تخلیقي لیکني او څو ژباړي ورسره دي

د نزاکت پوهیدنۍ د آدابو یو بل اړخ

د مجلس د آدابو څخه یو هم دا ده ، چې انسان په مجلس یا غونډه کې ، د یو بل سره غوږ غوږوني يا پتي  خبري ونه کړي ، یعني د حاضرینو په مخ کې د چا غوږ ته ورنزدې نه شي چې په اصطلاح (وپسیږي ) ځکه د ناستو خلکو په ذهنونوکې جلا جلا تصورات رامینخ ته کیږي ، او که رسمی غونډه وي ، نو مقابل لور داسي تصور کوي ،چې زما د لیاقت او اهلیت په هکله وغږیدل ،او یا هم داسي فکر وکړي چې په ما یې ریشخند وواهه ،هر څوک فکر کوي چې شاید زما په باره کې یې څه ویلي وي ،او دا کار د نزاکت فهمۍ او نزاکت پوهیدنۍ  د آدابو څخه لیري یو کار دی ، شاید چې ځیني کسانو چې دا تصور کړی وي چې دوی زما په هکله غږیدلي ډیر متأثره شي ، نن ورځ خو ډیره مترقی زمانه ده ، او خلک څه نا څه په علم سمبال دي ،او د مقابل لور د حرکاتو نه هم یو څه درک کولای شي ، ځکه خلک طبیعتأ د پر له پسي اړیکو سره په ټولنه کې ، خود په خود یو څه ارواح پوهنه زده کوي ، چې آیا دوي د چا په باره کې خبري وکړې ، خندا ګانې خو بلکل د نزاکت نه لیري خبره ده ، انسان نه یواځي په مجلس کې په خبرو اترو تلل کیږي ،بلکه انسان په حرکاتو هم په مجلس کې تلل کیږي (وزن) کیږي

»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

 د لیري لید خاوند

وایي چې ډیر یو غشتلی ځلمی ځوان په یو مست او ټکړه آس سپور وو ، او بیدیا ته یی مخه کړه داسي یو ځای ټه په خپل سفر ورسیده ، چې د بیدیا څخه په وتو کې وو نو د لیري څخه یوه ونه ورته ښکاره شوه ،چې د وني لاندي راورسید ګوري چې یو شل د وني لاندي ناست دی ، شل ډیر په عذر او زاري خواست ترې وکړو چې ورسره مرسته وکړي چې معذور دی ،ځوان د خپل د آس څخه را کوز شو .او دا چې ډیر غښتلی وو ، شل یی په دواړه لاسو جګ کړ او د آس پاسه یی کښیناوه ،شل د وخت څخه په استفادی سره آس ته ممیز وکړ او لیري یی خپلي خپي وغزولي ،چې یعني ځان یی په ټګۍ وهلی وو ،ځوان پرې ورږغ کړه چې یوه خبره زما نه واږوره ،او هغه دا ده چې دا قیصه په خپل ټول عمر کې چاته ونه کړې ،او دا زما نصیحت دی تاته ،دا ځکه چې ځوان په خپل بیداره روح او دماغ ، او طبیعی استعداد سره چې خدای تعالی ورکړی وو ، د دي قیصي په منفي اغیز په انسانانو باندی پوهیده ،ځکه که دی ، دا قیصه خلکو ته وکړي ،نو د سخاوت او مردانګۍ تخم به ،په دوی کې محو او خلک به دي ته راوبولي چې د مردانګۍ ، سخاوت ، او فدا کارۍ تخم به د ټول عالم بشریت څخه ورک کړي .او خلک به جرأت و نه کړي چې چا سره مرسته وکړي

»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

د نزاکت پوهیدنۍ یو نوی مضمون،

کارغه او سپین ږیری

سپین ږیری چې په ډیر متانت او دروندوالي په لاره کې روان وو نا څاپه ودرید ، او مخامخ یي کتل لاروی چې یی تر شاه روان و، هغه هم ورته ودرید او ترې یی و پوښتل با با څه ګوري څه دي ولیدل ،چې ناڅاپه ودریدی : سپین ږیري ځواب ورکړ .دا مخامخ کارغه ګورې چې د لار سر ډنډړکي کې اوبه څکې ما سوچ و کړ که مخامخ پرې ورشم زما څخه به وډاره شي ،او وا به لو ځي ، نو ودریدم چې ښه اوبه و څښي او په آرامه بیا زه خپل تګ ته دوام ورکړم ،ما د ځانه سره ووییل: سبحان الله انسانیت ته څومر لارې شته ،نو زه هم د هغې سپین ږيري په پیروي ودریدم تر څو هغه کارغه اوبه وڅښي ،او یو ډیر لوی درس می د نزاکت پوهیدنۍ او اخلاقو واخیست ،

»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

د افسوس عالم             

سپین ږیرۍ بوډا چې ملا یی کړوپه وه ، او په رپانده لاسونو کې یي لکړه وه په لاس ،سر یی ښکته نیولی ،او دوه د لټون سترګي یی د ځمکي په لور ښخي کړي وي ، تا به وییل چې ګوندی څه لټوي ، او په ژور سوچ کښی وو ډوب ، یو ځوان هلک لاروی چې تر څنګه یي تیریده ، نو د ټوکې په انداز کې یي ورته وییل : با با په خاورو کې څه لتوې؟  با با په انتباهي انداز کې ورته ووییل :د افسوس په یو عالم کې لټومه مي ، په خاورو کې ځواني ،

»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

د نزاکت پوهیدني یا نزاکت فهمۍ په هکله لنډه کیسه

نظام الملک د سلجوقیانود دربار وزیر وو ، چی په پوهه او دانایی کې ډیر مشهور وو ،او دا تر ننه پوری د هغی د علم وفضل او معرفت انګازی تر مونږ پوری رسیدلي ، وایی چې د ده عادت داسي وو چی چا  به د خوړو څخه که څه هم چې ډیره لږه اوکم به هم وو ورته راوړ نو نظام الملک به د ناستو کسانو سره وویشل ،یوه ورځ یو بزګر د ده حضور ته دری داني بادرنګه ،چی په پخوا به یی د نوی ګل او نیک فال په نامه لویانو ته وړل کیدل ، او دا یو دود وو او اوس هم په ځیني ځیو کې رواج لري ،نو نظام الملک هغه دری واړه په یواځي وخوړل .پرته له دي څخه چه یي د ناستو کسانو په مینځ کې یی وویشي ،یو کس چي د ده په مخ کې لږ ګستاخ غوندی وو ،تری نه یي وپوښتل چی د ډی سبب څه وو ،چي دا نن یی د خپل عادت پر خلاف بادرنګ یواځی وخوړل او حاضرین یی محروم کړل ،نظام الملک ووییل :کله چې ما لمړی بادرنګ وخوړډیر تریخ وو ،او همداسی دویم او دریم ورپسي ډیر ترخه ول ،ما د ځانه سره ووییل : که دا دناستو کسانو په مینځ کې وویشم ،د دي د تریخوالي تحمل به هیڅوک و نه شي کولای ،او خامخا به شکایت وکړي ،او حیا د دي مانع وګرځیده ،ځکه هغه بزګر چې په یو امید راغلی وو هغه به ډیر ناهیلي شي او د شرمسارۍ احساس به وکړي .

»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

د شیخ ابو سعید ابوالخیر رحمت الله علیه یوه لنده کیسه

شیخ ابو سعید ابوالخیرعلیه رحمه چې زړه یې د معرفت په نور روښانه وو ، او د روښانه زړه او شور خاوندان یې ،د خپلو اشعارو څخه ښه پیژندلی شي ،چې هر شعر یې د صاحبدلانو زړونو ته رڼا بخښي .

نو وایي چې مشهور عارف شیخ ابو سعید ابوالخیر څو درهمه جمع کړي وو ، یا راغونډ کړي وو ، چې پر هغي د حج د فریضی د ادا کولو مصارف پوره کړي ،نو د یو کاروان سره یو ځای شو ،او داچې د سورلي د پاره یې وسه نه درلوده ،چې یو حیوان کرایه کړي ،په همدې ډول د کاروان سره یې په پښو مزل کوۍ ،تر څو کاروانیان د سټریا د رفع کولو د پاره یو ځای کې تم شول ،شیخ ابوسعید د لرګیو او خځلو د جمع کولو د پاره د کاروان په شا اوخوا کې بوخت شو ،د یوې ونی لاندی یې یو سپین ږیری کس ولیده ، چې جامی یې ډیری زړې او شلیدلي دي ،دهغي د احوال څخه یې پښتنه وکړه ،هغه ورته شرح ورکړه ، د احوال په پښتنو او ګرویږنو کې شیخ اوبو سعید دا ټکی یې د ده د وینا څخه درک کړ ، چې د بیکارۍ او خجالت له وجهی څخه خپلو بچیانو په وړاندی یې دلته پناه راوړي ، او څو ورځي کیږي چې ماشومان یې ، او دی پخپله وږی دی ، نو شیخ څو درهمه چې په ملا کې تړلي وو ،هغه یې   راویستل ، او ورته یې ورکړل، اووې  وویل : لاړ شه د خپلو بچیانو او خپل خرڅ دي پرې وکړه ،بینوا سړي ورته وویل: زما رضایت نه دی ،ځکه ته په سفر د حج کې یې او کم خرڅه کیږې ،تا ځان پوره بی خرڅه کړ تر څو زه د خپلو ماشومانو د پاره نفقه برابره کړم ،شیځ ورته وویل : زما حج ته وي ، او که زه اوه ځلي ستا له شاه او خوا(دور و بره) څخه وګرځم ،دا به ډیره غوره وي ،نسبت و هغي ته چې اویا ځلي د هغي بنا څخه تاو راتاو شم ،

»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

                                        لقمان حکیم

لقمان حکیم ، هاغه روښان ضمیره او با تجربه پیر، د داسی یو کس غلام وو ، چي هغي ډیر غلامان درلودل ، خو دده بادار ته لقمان حکیم د خپلي هو ښیارۍ ،پوهی فراست او نزاکت پوهیدنی په لحاظ ډیر ګران وو .

بادار یي د غلامانو په ډله کې لقمان حکیم ته یو خاص نظراو په تیره ډیره مینه یي ورسره درلودله .تر دي حده پوري چي په دسترخوان به ډوډۍ راغله نو د لقمان حکیم بادار به ورته لاس نه کاوه چی مګر لقمان به ډوډۍ خلاصه کړه . ده به د لقمان حکیم وروسته پاتی ډوډۍ و خوړله ،دا هغه لورینه وه چی د لقمان حکیم بادار لقمان حکیم ته د حکمت،پوهی،معرفت او نزاکت پوهیدنی په وجهی یي لقمان حکیم ته درلوده .یوه ورځي دده ارباب ته چا یو خټکی د تحفی په توګه راوړه .ارباب یي لقمان ته مخامخ کشیناست او هغه خټکی یی تری تری کړ(قاش قاش) کړ.او هره تره یا قاش به یي لقمان ته ورکوله ،لقمان حکیم به هغه تره په ډیر اشتها په ورین تندی او په مزی خوړله ،کله چی د ارباب پام دي ته راواوښته، چی لقمان په ډیر مزی سره خټکی خوری نو آخری قاش یی خپل ځان د پاره واخیست، او خپله یي وخوړ ده چی د خټکی قاش صرف خولي ته نژدي کړ نو پوه شو، چي لکه زهرتریخ دی ، او ستونۍ یي بلکل تریخ شو . او حالت یی ورته خراب کړ . ارباب لقمان حکیم ته وویل :څرنګه دي دا تریخ خټکی وخوړ؟ ولي د هغي د خوړلو نه دي انکار و نه کړ ؟کولای دي شوای چی عذر او بهانه راوړي یعنی دا تریخ خټکی ونه خوری؟ . لقمان په خپل حکیمانه او پند آمیزه انداز کې ورته وویل :تا په کلونو،میاشتو،ورځو،او عمرونو، ماته دیر ډیر مزه داره او خوازه خواړه راکړي او ډیر ډیر دي په خپل مهربانی ګانو او لورینو نازولي یم ، د انصاف نه ډیره لیري خبره وه چی یو ځل ستا د لاس نه په ترخو می شکایت کړی وای ،د حق شناسۍ او وفا دارۍ رسم دا تقاضا کوله ، چي د زهرو په نیشونو هم په خپل څیره کې ، یا تندی کې ګنجی رانه ولم .(زه فکر کوم چی د نزاکت فهمی ، او قدر شناسۍ د پاره ښه درس همدا وي دا حکایت په خپل وار سره د انسان په ضمیر رڼا خوروی)

»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

په ږیره غولیدل

وایي چي د سلیمان علیه سلام په زمانه کې یو مرغه د اوبو څښلو په نیت

د یوی چیني په لور والوته خومارغه د چیني په شااو خوا کې ماشومان ولیدل نو دومره انتظار یي و ایست چی ماشوما د چیني نه ولاړ شي . کله چي مارغه د چیني په لور د کوزیدو خیال وکړ . نو دا ځل یو سړی د ډیری ښایسته او مهذبی ګیری سره د اوبو چښلو په نیت چیني ته راکوز شو .مارغه د ځانه سره سوچ وکړ . چي دا خو ډیر با وقاره انسان دی . او په ډیري ښایستي ږیري سمبال دی . نو دده له خوا به ګوندی ده ته کوم آزار نه رسی . نو چیني ته راکوزه شوه . خو سړي د مارغه وخواته ډبره واره کړه ډبره د مارغه په سترګه و لګیده ، او یوه سترګه یي ړنده شوه .مارغه خپل شکایت سلیمان علیه سلام ته یوړ حضرت سلیمان علیه سلام سړی احضار کړ . او په محاکمه او قصاص یي محکوم کړ . مارغه د صادر شوی حکم پر وړاندی غبرګون وښود .او اعتراض یي وکړ .چي ددي سړي سترګي ماته آزار نه دی رسولی بلکه دا د هغی ږیره ده چی ماته یي دوکه راکړه . او ما داسی ګمان وکړ او دومره مطمین شوم چی د چینی تر خولي زه په خپله یم .نو عدالت ته به دا ډیره نژدی وي که ددي سړي ږیره وخراييل شي . تر څو نور لکه ماغوندی دده په ږیره دوکه نه شي . (نو ددي حکایت څخه په پند اخیستو سره کوښښ و کړئ چي د یوي باوقاره قیافی او مهذبی ږیری دروند والۍ وساتئ)

»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

د حکمت نظاره

ډیر ځله به په کوچنیوالي کښي ،چې د خپلو مشرانو تر شا روان وو ،نو د هغوي عادت داسي وو ،چې په لارې کې به یی کوم کاغذ تر سترګو شو ،یا په لارې کې به پروت وو ،هغه به یی په دي نامه چې ګوندی د خدای (ج) یا پیغمبرانو نومونه په کې نه وي ، او د خپو لاندی نه شي ، هغه به یي اوچت کړ او د لارویانو د خپو نه به یی لیري چیرته کېښوده ،څرنګه چې دا عادت راته د خپلو مشرانو نه په میراث پاتي وو ،نو د هجرت په دوران یا په کلنو کې د پیښاور د ټاون د نهر تر غاړه روان وم ،تر مخه می یوه شلیدلي پاڼه چې د ماشوانو د مجلي څخه شلیدلی پرته وه ، ما هم په دي نامه چې د خدای یا رسول نوم پرې نه وي لیکلی ،نو د خپو لاندی نشي نو دا څیرلی پانه می چې د رنګین کمان د مجلی وه اوچته کړه ، چې کاته می دوه څلوریځي ، او یو نعت شریف په کې وو چې دوه څلوریځي یوه یی د حب وطن او بله یی د خدای تعالی په ثنا او صفت کې وه ،دا دوه شعرونه زما وو ،او نعت شریف د بل چا وو ،

نو ماته دا د حکمت نظاره او د پند څخه ډکه خاطره وه ، ځکه د حیرانتیا خبره دا ده چې ګوندی انسان دي یوه پاڼه د ځمکي څخه اوچته کړي ، او هغه دي د خپله د شاعر خپل شعر وي ،دا ۱۳۷۹کال او زما د هجرت شلم کال وو ،چې د دي پاڼي یوه څلوریځه چې د خدای ج په ثنا کې وه ،او د حضرت سعدی صاحب د یو شعر نه په الهام اخیستو سره می وییلي هغه دا ده .

هرورقی د ګلشــن کې ستـا حکمت دی

د بلبلو په ثـــنا کې ، ستــا صـــفت دی

په نظر د عـبرت بین ،په دي چمن کې

هره پاڼه یــــي ، دیوان د مــعرفت دی

»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

د سعدی د ګلستان د حکایاتو څخه

یوه ډله د حکماوو څخه د کسری په دربار کې د یو مصلحت د پاره سره راغونډ شوی وو .

او خبری یی کولي بزر جمهر چی تر ټولو عالم او فاضل کس وو د ډلی څخه لیری او چوپه خوله ناست وو .نو د وزیرانو د ډلی څخه چي د مصلحت د ورکولو د پاره ناست ول ،  بزرجمهر ته یي وویيل چي ولی زمونږ په ډلي کې نه راځې او خبری نه کوی . بزرجمهر وویيل : چې وزیران د طبیبانو په مثال دي طبیبان دارو نه ورکوی ، مګر مریض او نا خوښ ته. زه چي وینم ستاسو رایه د صواب په لاره ده نو ماته د حکمت نه لیری ښکاري چي پر دي موضوع باندی خبرې وکړم

««««««««««««««««««««««««««««««««««««««««««

د سعدی علیه الرحمه د ګلستانه څخه ښکلي انتباهي ، تعلیمی، تربیوی کېسه

یو جهاندیده او د تجربی خاوند یو حکیم ،خپلو زامنو ته داسي پند او نصیحت ورکولو ، چې د پلار د زړه سرو هنر زده کړئ ، ځکه په ملک او دولت د دنیا هیڅ اعتبار نشته ، او نه دی په کار ، زَر او جواهر په سفر کې په خطر کې دي ،یا یې درنه غله وړي ،او یا درڅخه په مدار مدار مصرفیږي ،لیکن هنر روانه او زیږنده چینه ده ، او تلپاتي دولت دی ،که هنر مند د دولت څخه و غورزیږي ،د هغي غم نشته ،ځکه هنر په خپل نفس لوی دولت دی . هنرمند چې هر ځای ته لاړ شي ، قدرویني او پاس کیني ،بی هنره مړی ټولوي او سختي ویني ،

ژباړن : سید عبید الله نادر

دودیال

یادښت: د ۱۳۹۱ل. کال په اوړي کې د اطلاعاتو او فرهنګ د مشاور ارواښاد جلال نورانی په نوښت وپتېیل شوه چې په افغانستان کې د معاصرو نثری –تخلیقی ادبیاتو د خوږ ژانر(طنز او طنزلیکنې) په اړه یو علمی سیمینار دایر شي. دهغه وخت د رادیو- تلویزیون رئیــس ښاغلی ډاکترواحد نظري(چې خپله هم ښه طنز لیکوال، سناریست، دفلم ډایرکتر اوادیتور، او د هنرونو په رموزونوپوه څېره او دسیمنار د تدویر لپاره دیو شمیر امکاناتو لرونکی و) هم دا موضوع په ډیره خوشحالۍ تایید او د هرډول مرستې وعده یې ورکړه.

طنزی از سرزمین هندوستان
نوشته دلیپ سنګ
ترجمه ذبیح الله اسمایی

عجایبات نیویارک افسانه ایست و ادم غیر مترقبه به انها مواجه میګردد.
یکی از ان عجایب که من به ان مواجه شدم این بود که در یک روزنامه خبر کوتاهی را به این شرح خواندم:
،، میتنګهای بیوه زنان و بیوه مردان وادی شمال درخیابان ۳۲۱ ، کوچه واشنګتن برګنفیلد روز چهار شنبه ساعت هشت بعد از ظهر دایر میګردد. درمحفل دینس جانز موزیک مینوازد. رقص وجود خواهد داشت و موجودیت کیک و قهوه نیز برکیفیت محفل خواهد افزود. ،،

ژباړه د عبدالملک پرهیز

موږک د کروندې د خاوند په کور کې یو تلک و لید.

ولاړ او جرګ، پسه او غوايی يې ترې  خبر کړل.

ټولو موږک ته وویل دا ستا ستونزه ده

ولي الله ملکزی 

(یو څو لپې فکرونه) د یو داسې دروند قلموال د مقالو ټولګه او د فکري ارزونو نچوړ دی چې د خپلې ټولنې په نبض آګاه، په دردونو یې دردمند او په خوښۍ یې خوښ دی. کله چې موږ د پښتو د معاصر نثر د عروج او ارتقاء خبره شاربو، نو یو له هغو نومونو څخه چې سمدستي زموږ د ذهن په تاخچو کې ښکته پورته شي، هغه د ادیب، شاعر او لیکوال، اسدالله غضنفر نوم دی. نوموړی د هندوکش د پورې غاړې په یوې سترګه ورې، شمله ورې او خوله ورې کورنۍ کې سترګې غړولې دي. د دغه وطنپال او فرهنګپال کهول مشر، استاد محمد صدیق پسرلی دی چې ما له ده او مرحوم عبدالله غمخور صیب سره یوځای په پيښور کې لیدلی وو.

د ارواښاد پسرلي هر زوئ، د خپل ویاړلي پلار په پل، پل ایښی او زموږ د فولکلوریک ادب او هنري ژانرونو په ودې او پراختیا کې یې غوښن رول لوبولی دی. د دوئ په دودیزې شاعرۍ او سلیسې لیکوالۍ کې د طبیعت ښکلا ځلیږي، له باورونو او ارزښتونو څخه دفاع کیږي او له انسان او انسانیت سره د مینې څرکونه په کې تر سترګو کیږي. ښايي دا به تصادف وي چې زه او ښاغلی غضنفر په یوکال کې زیږیدلي یو او دواړو د پیښور له پوهنتون څخه ماسترۍ اخیستې دي؛ خو په دې خبرې مې سر نه خلاصیږي چې په دې کتاب کې د ۶۳ مقالو راټولول د حضرت پيغمبر صیب د عمر د کلونو په شمیر د تبرک علامه ده که دا هم یو تصادف وګڼو؟

د کونړ خلک رواج لري چې د درمند په ورځ، ماشومانو ته په لمن کې یوه لپه غنم ور اچوي چې الوچې او الوکاټ پرې واخلي. خو غضنفر په دې کتاب کې، نوي لیکوال کول ته د نثر داسې درمندونه ډالۍ کړي چې سلیقه، ذائقه او ځانګړې کلیواله محاوره ورسره مل ده. نوموړي په دې ټولګې کې د رازونو بڼ ته سر ورښکاره کړی، ابن الوقت یې راپيژندلی، د سانسور ګټې یې په ګوته کړی او د کلتور ځینو ناخوالو اړخونو ته تم شویدی. له وطنه د وتلو وطنوالو په جلاوطنۍ یې خاطر ځوریدلې او ورپسې د وحدت الوجود او وحدت الشهود د لواړګیني بابا مزار ته تللی دی. د ټولنې له بې انصافیو څخه یې د پردې د پورته کولو ښایستوکې هڅه کړې او د شرم، ګناه او جرم قانوني او دیني اړخ یې په لنډو، خو معنا دارو کرښو کې تعریف کړیدی.

لیکوال ځای ځای، د خپلې جنتي ځوانۍ، حسرتونو، ماښامونو، ونو او وګړو خوږې ترخې د خپلې حافظې په یو کونج کې سمبال ساتلی او په خوند خوند یې یادونه کوي. که ټولنیزې ستغې سپورې او ناکردې یې په ډیر مهارت سره د خپلو لوستونکو مخ ته ایښي، نو د سیاست شا یې هم ګرولې ده. پخپلې سریزې کې د شهید داود خان د جمهوریت په کلونو کې د یوې روښانه سبا په اړه دومره ډاډه بریښي چې د جګړې او مصیبت په نوم هیڅ ډول بلا به په دې وطن رانازله نه شي. خو اوس چې د سر او ږیرې ویښتان یې په سپینیدو دي، وايي: « د جمهوري نظام راوستونکو دې ته پام نه وو کړی چې د سلطنت موسسې خو خپل اعتبار له دود او تاریخ څخه اخیسته؛ جمهوریت که انتخابي نه وي نو مشروعیت به له چا څخه اخلي؟»

د خلق او پرچم د کودتا په اړه وايي: « آن که د ثور کودتا هم نه وای شوې، د حالاتو د بحراني کیدو او د وطنوالو د پریشانۍ مخنیوی مشکل وو. بې ثباتي را روانه وه خو موږ نه لیدله. زموږ دولتي نظام، زموږ منورې طبقې او زموږ عام ولس درې واړو لویې ستونزې لرلې. زموږ د ټولنې بله لویه ستونزه دا وه چې اکثرو منورینو، د سیاست شوقیانو او د ګوندونو غړو ته موجود ثبات د لمر د راختو او پریوتو په څیر یو طبیعي جریان ښکاریده. بله ستونزه دا وه چې موږ ته د نوي تمدن وسايلو خوند را کاوه، خو دېته په آسانه حاضر نه وو چې د خپل ژوند طریقې ورسره برابرې کړو. جاپانۍ راډیو، سویسي ساعت او جرمني موټر لرلو ته مو سودا شوه، خو دا سودا را ونه لویده چې دغو ملتونو دا ترقي څنګه وکړه ؟»

دوستانو، سره د دې چې ما لا ټول کتاب نه دې لوستي، خو دا متل راته سم د کاڼي کرښه ښکاري: (سالی که نکوست، از بهارش پیداست). د خال خال عنوانو له انتخابولو او لوستلو وروسته؛ زه یوه وربشه شک هم نه لرم چې نالوستې مقالې به د لوستل شوو څخه سیوا، هر اړخیزې او لازیاتې مزه دارې وي. که څوک د پښتو د کلیوالې، روانې او خوږې لیکوالۍ د هنرونو، ټولنپوهنې د رمزونو او تاریخي رازونو څخه د خبریدو تلوسه لري، نو زه په ګرنټۍ سره ورته وایم چې د دې کتاب په لوستلو به نه ستومانه شئ او نه پښيمانه. د ذلک الکتاب او رڼا د ستر خالق څخه؛ ښاغلي اسدالله غضنفر ته د لازیاتو پنځونو، څیړنو او لیکونو توفیق غواړم. قلم یې تل له رنګونو او ذهن ېې له رنګینو خیالونو ډک.

همدا شان، په پای کې د ګران دوست، نصیر رښتین منندوئ یم چې تیره ورځ د تعلیمي سیمینار په پاي کې سټیج ته راغی او په غوږ کې یې راته وویل: اشنا، د غرمنۍ میلمستیا په ځای، همدا کتاب درته ډالۍ دی چې د فکرونو سمندر یې په کوزه کې ځای کړی او د ټوپک په ځای یې د قلم مینه والو ته د لیکنې سوغاتونه په لپو کې ویشلې دي.

—-----------------------------------

یادونه: که لوستونکي وخت او علاقه لري، نو کولاې شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فیسبوک، لنکد ان او د یوټیوب په چینل کې ولولي او وګوري؛ ادرس یې دا دی: Wali Malakzay

آگهی بایسته! 

چاپ کتاب «پندنامه‌ی فروپاشی» که بیش‌ترینه به زاویه‌های تاریک و معمایی سقوط عبرت‌ناک حاکمیت دولتی در ثور سال ۱۳۷۱ خورشیدی پرداخته است در دو بخش جداگانه و دارای پیوند خردورز از خامه‌ی زلمی نصرت و غرزی لایق در حال آماده‌شدن است. در این اثر برای بار نخست پرسمان‌های درون‌حزبی حزب وطن در برهه‌ی آشوب‌سازِ پس از پلینوم هژدهم کمیته‌ی مرکزی حزب دموکراتیک خلق افغانستان تا فروپاشی حاکمیت حزب وطن از دو تیرکش مورد اصابت نقد و واکاوی قرار گرفته است:

یک،

اندازه‌گیری کش‌وقوس‌ها در چنبره‌ی رهبری حزب وطن با چشم‌داشت این «اصل زرین» همان ساختار قشله‌گرا: «رهبری جمعی و مسئوولیت‌های فردی» (غرزی لایق)

دو،

چشم‌انداز بی‌ریا از ریزبین لشکر بی‌دفاع و همیشه ‌بی‌خبر همان حزب سربازخانه‌یی که در آموزه‌ها، آزموده‌ها و شنیده‌گی‌های زلمی نصرت بازتاب مسئوولانه یافته است

.

[][][]

در سرسخن بخش نخست کتاب منجمله آمده است:

٫٫خیلی آدم‌ها پیشوای شان را فقط از ورای حرف‌هایش که گفته می‌شوند باور می‌کنند، از ورای سخن‌رانی‌هایش ایمان می‌آورند، هیچ آدمی اما، نه‌می‌داند پشت آن دروازه‌های بسته چه اتفاق‌ها رخ می‌دهند...٬٬(نیکولو ماکیاولی)

[]

جستار «فروپاشی» حزب وطن و حاکمیت آن در ماه ثور سال ۱۳۷۱ خورشیدی برابر با ماه اپریل سال ۱۹۹۲ میلادی و پی‌آمدهای مرگ‌بار آن برای هستار مادی و روحانی همبودگاه افغانی هنوز نیاز به بازگشایی و رمززدایی دارد. بی‌گمان، در برگه ‌های گه ‌شماری پرآشوب و هنگامه ‌ساز سرزمین درددیده‌ی ما جای‌گاه همان هبوط پندآموز با چند خبررسانی کژوراست و با چند نگاشته و بیان یادواره‌های ناقص و آه‌مند جاودانه‌گی خواهد یافت، آن‌چه پشت درهای بسته اما، فیلم ‌نامه‌ی آن کابوس را نوشتاری می‌ساخته است تا دیرها و حتی برای همیشه نا‌گفته و ناسفته باقی خواهد ماند. با دریغ، آنانی‌که بازی‌گران روراست افغانی آن فاجعه بوده‌اند، کمابیش همه به ابدیت پیوسته، در این میانه اما، نه از ببرک کارمل و نه از محمود بریالی و نه از داکتر نجیب‌الله با آن‌که پس از «فروپاشی» زمان کافی در اختیار داشته‌اند، حرف و حدیث باورمند و شفاف و بی‌غش برای تاریخ به ارث نه‌مانده است. آن‌چه زیر نام «نامه‌های داکتر نجیب‌الله» در سال ۲۰۰۴ میلادی به چاپ رسانده شد و در آتیه‌ی این واکاوی به درون‌مایه‌ی آن پرداخته شده است، به هیچ‌صورت نه‌می‌تواند ذهن کنجکاو و تاریخ‌نگر را به بسنده‌گی و تسکین برساند. از این ره‌گذر بازگشت به جستار «فروپاشی» به هدف کالبدشگافی فن‌شناسانه‌ی آن یک نیاز و ناگزیری دانش‌محور و تاریخ‌نگارانه است و هنوز تا دیرها به کاوش گوشه‌های نه‌گفته‌ی آن خواهند پرداخت.‌

دست‌آویزهای میسر و پاره‌یی از نگاشته‌ها پیرامون «فروپاشی» که بیش‌ترینه در آوند کینه‌های پارینه‌ی درون‌حزبی، چیره‌گی جو عسرت‌ها و حسرت‌های پس از شکست و روان بیمار و آسیمه‌ی برخی نویسنده‌ها و گوینده‌های حزبی در دیار غربت به بازار اندیشه راه باز می‌کرده‌اند، بی‌گمان، کار جداکردن سره از ناسره را با کساد و رکود سردچار می‌ساخته اند. به ویژه نوشته‌هایی که از خامه‌ی کسان نزدیک به چنبره‌ی رهبری حزب وطن و نیز سهم‌داران سرراست «فروپاشی» راهی بزن‌گاه کاوش‌ها و کنکاش‌ها می‌گردیده اند، به جای گشودن گره چیستان‌ها، گره‌های تازه به این پرسمان می‌افزوده‌ و سبب بروز گمانه‌زنی‌ها و زایش افسانه‌ها و فردادهای ناروا و گم‌راه‌کننده می‌شده‌اند. یک‌جانبه‌گی و حزبیت تام در بیان رخ‌دادها، کژدیسه‌گی بیم‌ناک در رونمایی شناسه‌ی آدم‌ها، سرپیچی خشن از ارزش‌های پژوهنده‌گی، بی‌بندوباری در پاس‌داری از هنجارها و روش‌های تاریخ‌نگاری و سری از بدرفتاری‌های از این سنخ که ویژه‌ی برخی از نوشتارها پیرامون «فروپاشی» و پیش‌زمینه‌های عینی و ذهنی آن رخ‌داد غم‌انگیز می‌باشد، کار بالای پرونده‌ی «فروپاشی» را کماکان گرم و پرچالش و دوام‌دار نگه‌می‌دارد…

ولي الله ملکزی 

(د سره بیرغ زوال) د یوې داسې څیړنې نوم دی چې روایت، درایت او ولوله په کې یو له بل  سره غاړه غړۍ بریښي. دلته د یوې داسې مفلسې ایډیالوژۍ د زنکدن شیبې شمارل شویدي چې له اولې ورځې په ماتې محکومه وه. دلته د کمونیزم په فکري جوړښت او اخلاقي زوال خبرې شوي چې ولې یې په دین پالو ټولنو کې معنوي ارزښتونه اپین وګڼل؟ دلته په اشارو او کنایو کې، د کلخوز او سلخوز اقتصادي نظریه نقد شوې او هغه یې د ملکیت د فطري غوښتنې خلاف یوه ناچله قباله ګڼلې ده. له ختیزې اروپا سره د افغانستان عیني واقعیتونه پرتله شوي، د کلتورونو او دودونو رنګونه په نښه شوي او د برلین  دیوال هم له پامه نه دی غورځیدلی.

دلته د خلق او پرچم د کیڼ اړخو ګوندونو د پیدایښت، سیاسي ناندریو او سلیقوي اختلافاتو څخه پرده پورته شوې او د میر اکبر خیبر د ترور په خبر باندې خبره شویده. د کور دننه، د خلقي په خلقي او پرچميانو په خلقيانو د تورونو، تومتونو او ګواهیو ذکر خیر شوی چې د حضرت یوسف او زلیخا یادونه یې تازه کړيده. (وَشَهِدَ شَاهِدٌ مِنْ أَهْلِهَا - د زلیخا د خپلې کورنۍ ماشوم د هغه د برائت ګواهي ورکړه). دلته (د شرق د نابغه او خلاق رهبر) نور محمد تره کي او د هغه د وفادار شاګرد (د ثور د پرتمین انقلاب زړور قومندان) حفیظ الله امین خپلمنځي اړیکې شاربل شوي او د ځینو په وینا، د هغه فاشستي خویونه یې انځور کړیدي.

دلته په ډیر هنر سره، ځای ځای د غوايي د خونړۍ کودتا په ماښام د پیل شوي ناورین او د باروتو د لوګیو، زندانونو او ناځوانه رقابتونو لاملونه او کرکترونه په ګوته شويدي. دلته د لوستونکو په اذهانو کې د وینو، غمونو او بمونو د صحنو د مجسم کولو یوه ښایستوکې هڅه هم شوې چې د تراژیدۍ ترټولو ناخوالی څپرکې دی. دلته د وجدان د  ویرجنې محکمې اشارې ترسترګو کیږي او د تاریخ ارشیف ته یې د سپارلو مسیر حتمي بولي. دلته په ډیر تفصیل سره، د مرغومي په شپږمې د تاج بیګ ماڼې کې د انقلابي ملګرو د میلمستیا او نعناع د خوندور سوپ کیسه راغلی او د امین د خنداګانو او خوشباوریو خاطرې هم لیکل شویدي. دلته د ببرک کارمل د (اخلاق شوروي و انسان نوین) شعارونو او د برژنیف سیاسي اشتها او وهمونو ته یوه لنډه وقفه د یادونې وړ ده. د هیواد په هرې کوڅې، بانډې او کلي کې، د شوروي اتحاد د سرو لښکرو بې کرکې جنایتونه افشا شوي او د مرموزو وحشتونو رازونه لوڅ لپړ شويدي.

د جلال آباد د نامرادې جګړې هغه خونړۍ پیښې ترسیم شوېدي چې یو جهادي مشر یې اوس ستره تیروتنه بولي، خو بیا هم د بښنې د غوښتنې هوډ ورسره نه شته. د شاهنواز تڼي کودتا او له حکمتیار سره د تار غزولو داستان، د عبدالوکیل، جنرال عظیمي، آصف دلاور او د شورای نظار د مشر احمد شاه مسعود ترمنځ د جبل السراج تړون، نور هغه څه دي چې په دې کتاب کې ورباندې بحث شویدی.

د دې څیړنې نوښتګر څیړونکي، اجمل اټک یوسفزي د لمر او سیوریي په پیوند کې مزل کړی، خپله عاطفه یې زندۍ کړې او د کیڼ لاسونو سیالو اړخونو متبادل تومتونه یې په بې پرې بڼې کاږلي او له ټولو سره یې ځان په یو واټن کې ساتلی دی. پخپله داسې وايي: (قضاوت، سپینول او تورول زما کار نه دی او نه د کوم لوري یا شخص سره خواخوږي او فکري تړاو لرم. نه د مغرضو کسانو په شان دومره تنګ نظر او وړوکې فکر لرم چې په دغه شان حساسو او ملي مسائلو کې خپل آند او سلیقه ورګډه کړم). زما په فکر، که کوم خلقي دا کتاب ولولي ښايي ووايي چې دا خو پرچمی دی، که پرچمي یې مطالعه کړي نو ممکن ګومان وکړي چې دا کس به حتما خلقي وي؛ خو که اخواني ټپیپه بنده یې ولولي نو ضرور به وپوښتي چې دا په کې لا څوک دی؟

یوسفزی په دې باور دی چې: د افسوس خبره دا ده چې ترننه هم د دغو پیښو اصلي عاملینو یو هم خپلې تیروتنه نه ده منلی. د ولس او تاریخ نه یې بخښنه ونه غوښتله، بلکې هڅه کوي چې خپلو غلطیو، بغاوتونو او دې ستر ناورین ته توجیهات پیدا کړي او د خپلمنځي اختلافاتو پړه هم یو په بل باندې واچوي. دغو سرو انقلابیانو د هیواد اکثریت وګړي اشرار او د امپریالیزم ګوډاګیان بلل؛ مخالفین چار ماري کیدل، پولیګون کې خالي ځای پاتې نه شو او د بي بي سي د راډیو اوریدل جرم وو. خو نن همدغه ملګري د دوئ په اصطلاح له اخوان الشیاطین وړاندې د غرب سیوسیال ته ناست دي.

دا کتاب کې چې ۴۱۰ مخونه لري، ما تر پایه نه دې لوستې خو څو ټکو ته مې پام شو: له ۱۶ مخ څخه تر ۱۰۸ مخ پورې له خال خال پیرګرافونو پرته ټول یې دري/ فارسي دي چې باید ژباړل شوي وای. څو ځایه مې د املائي غلطیو ترڅنګ، ګرامري غلطۍ هم ولیدلې او د علمي میتود له مخې، د کتاب په پای کې د ماخذونو او سرچینو د یادولو په ځای د ۲۹ مطرحو ګوندي او پوځي افسرانو په عکسونو باندې بسیا شوېده. بله دا چې په کتاب کې د ۱۹ برخو یادونه شوې خو اوله برخه یې ما پیدا نه کړه؛ بهتره به وه که کتاب په فصلونو باندې ویشل شوې وای او بیل بیل عنوانه ورته غوره شوي و‪و.

۵۱ کلن یوسفزی د ننګرهار په کامې کې زیږیدلې، د شعر وږمو او خوږو یې د هیواد او کوزې پښتونخوا د هنرمندانو د حنجرو ذائقه برابره کړې او د هندوستان څو کلاسیکو سندرغاړو یې هم اشعار زمزمه کړیدي. تردې یې دمه پنځلس کتابونه د نثر، شعر، طنز، ناول او تحقیق په برخې کې لیکلي او چاپ کړي چې ارګ یا مرګ، پښتانه مباح الدم دي، رڼې اوښکې او د شربت ګلې کیسه یې د یادولو دي.

زه ګران اجمل جان ته له ستر خالق څخه د لازیاتو نظمونو، نثرونو او پنځونو توفیق غواړم او هیله کوم چې قلم یې تل له رنګونو او ذهن یې له رنګینو خیالونو ډک وي.

—------------------------------------------------

پاملرنه: که لوستونکي وخت او علاقه لري، کولاې شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فیسبوک او یوټیوب چینل کې ولولي او وګوري. ادرس یې دا دی: Wali Malakzay

پل‌ها نقش مهمی در معماری مدرن و توسعهٔ شهرها دارند و جزو راه‌های ارتباطی پرکاربرد محسوب می‌شوند باتوجه به پیشرفت تکنولوژی و استفاده از ابزارهای پیشرفته‌تر امروزه شاهد ساخته‌شدن پل‌های عظیمی در سرتاسر جهان هستیم. اینکه بگوییم کدام یک از پل های دنیا طولانی ترین پل هستند کار سختی است. در چند سال گذشته اختلاف های زیاد برای اندازه گیری طول بلندترین پل های دنیا وجود داشته چون معیارهای زیادی برای این اندازه گیری وجود دارد ولی پل هایی که در زیر معرفی شده است به عنوان طولانی ترین پل های جهان شهرت دارند: 

پل هانگ کانگ - ژوهای: این پل و مسیری که آن را به جاده متصل می‌کند در مجموع ۵۵ کیلومتر طول دارد و هانگ‌کانگ را به شبه‌جزیرهٔ ماکائو و به شهر جوهای در خاک چین متصل می‌کند این پل طوری طراحی شده که در مقابل زلزله و طوفان مقاوم است و برای ساخت آن حدود ۴۰۰ هزار تن فولاد به کار رفته است؛ با این میزان فولاد می‌توان ۶۰ برج ایفل ساخت. 

حدود ۳۰ کیلومتر مسیر این پل از روی آب در دریای جنوب در دلتای رودخانهٔ پرل (مروارید) می‌گذرد که ۷ کیلومتر آن مسیر تونلی است که در زیر آب ساخته شده و بوسیلهٔ دو جزیرهٔ مصنوعی به پل متصل شده است.

پل بزرگ پکن: پل بزرگ پکن هم با طول بیش‌از ۴۸ کیلومتر همانند اکثر پل‌های طولانی دنیا بخشی از خط قطار تندرو پکن – شانگهای محسوب می‌شود که در سال ۲۰۱۰ افتتاح شده‌است.

پل جدید یولانوفسک: این پل هم روی رودخانهٔ ولگا در روسیه کشیده شده تا شهر اولیانوفسک را به سمت شرقی آستان اولیانوفسک وصل کند پل با طول ۱۹٫۹۸ کیلومتر دومین پل طولانی روسیه و یکی از طولانی ترین پل های اروپا است.

پل پنانگ: اگر این پل نبود هیچ وقت نمی توانستید از راه جاده ای خودتان را از مالزیا به جزیرهٔ زیبای پنانگ برسانید این پل دو مسیر رفت و برگشت دارد و در قسمتی از آن جایی مخصوص برای گرفتن عوارض از وسایط نقلیهٰ عبوری قرار گرفته است این پل با ۱۳٫۵ کیلومتر طول دراز ترین پل مالزیا و چهارمین پل طولانی جنوب شرقی آسیا است.

 پل جوبیلی پارک وی: پل «جوبیلی پارک وی» یک جفت پل بتونی موازی است که ایالت های مختلف آمریکا را به هم وصل می کند این پل حدود ۱۲ کیلومتر طول دارد و در سال ۱۹۷۸ افتتاح شده

پل بیجینگ: این پل بخشی از پروژه‌ٔ عظیم خط آهن تندروی پکن به شانگهای است طول این پل ۴۸,۵۸ متر می باشد. 

شهر ساتاروف روسیه پلی دارد که روی رودخانهٔ ولگا کشیده شده و در زمان افتتاح در سال ۱۹۶۵ طولانی ترین پل این ناحیه بود طول این پل حدود ۲۸۰۳ متر است و شهر ساتاروف در غرب رودخانهٔ ولگا را به شهر انگلس در سمت شرق رودخانه وصل می کند. پل ساتاروف طولانی ترین پل روسیه است. 

پل Aizhai: طولانی ترین پل جهان برای حل معضل ترافیک در یکی از آستان های کوهستانی چین ساخته شده است که هزینه ای بیش از ۱۷۰ میلیون پوند در بر داشته است. پل "Aizhai" به طور رسمی در مارچ ۲۰۱۲ برای حل معضل ترافیک افتتاح شد؛ طول این پل بیش از ۱۱۷۶ متر است و ارتفاع آن به ۳۳۶ متر می رسد. پل Aizhai طولانی ترین پل جهان است. 

پل کنفدراسیون: در فصل زمستان گذشتن از روی این پل تجربه ای خاص و منحصر بفرد است چون در این فصل از سال تنگهٔ نورتامبرلند در کانادا کاملا یخ می زند. از این پل برای اتصال آستان Brunswick و جزیرهٔ «پرینس ادوارد» استفاده می شود و زمستان ها لقب «طولانی ترین پل دنیا روی یخ» را می گیرد. پل کنفدراسیون طولانی ترین پل دنیا روی یخ است.

دراز ترین پل جهان دانی یانگ کونشان ( Danyang–Kunshan ) نام دارد که با طول ۱۶۴٫۸ کیلومتر توانست نام خود را به عنوان طولانی ترین پل دنیا در کتاب رکاردهای گینس به ثبت برساند برای ساخت این پل عظیم۸.۵ میلیارد دلار بودجه صرف شد و از ۱۰۰۰۰ نیروی کار استفاده گشت و یکی از بزرگ ترین پروژه های ساخت و ساز چین از سال ۲۰۰۰ میلادی تا به امروز بوده است. سالانه به طور میانگین ۸۰ میلیون نفر از روی دانی یانگ عبور می کنند ساخت این پل در سال ۲۰۰۶ میلادی آغاز و در سال ۲۰۱۰ میلادی پایان یافت و در سال ۲۰۱۱ میلادی به روی عموم باز شد. این پل بر روی رود یانگ‌تسه در آستان جیانگسو در شرق چین بنا شده و شانگهای را به نانجینگ مرکز آستان جیانگسو متصل می کند این مسیر در گذشته با موتر حدود ۱۱ ساعت زمان لازم داشت اما امروزه با وجود این پل و قطار های پرسرعتش این زمان به ۵ ساعت کاهش یافته است.

امکان پیاده روی بر روی دانی یانگ کونسان وجود ندارد اما اگر علاقمند هستید که بر روی این پل بروید می توانید از قطارهای سریع السیر هم استفاده کنید.

چین یکی از بزگ ترین کشورها در صنعت گردشگری است و در سال ۲۰۱۲ میلادی به عنوان کشوری که بیشترین سرمایه گذاری را در سطح جهان برای پیشرفت صنعت گردشگری کرد معروف شد و نامش هم با همین عنوان در فهرست گینس به ثبت رسیده است.

پل چناب‌- هند

این پل کمانی در حقیقت برج ایفل در پاریس و پل مرتفعی در چین که عنوان بلندترین سازهٔ جهان را یدک می‌کشد پشت سر گذاشته و به بلندترین پل جهان تبدیل خواهد شد ارتفاع این پل ۳۵۹ متر است که بر فراز رود چناب ساخته شده است این رود از کشمیر هند به سمت پاکستان جریان دارد.

آشوینی وایشناو وزیر راه آهن هند به تازگی عکسی از این پل کمانی را در شبکه‌های مجازی ارسال کرده و آن را «بلندترین پل کمانی دنیا- پل چناب بر فراز ابرها» خوانده است.

این سازهٔ فلزی بخشی از پروژهٔ راه آهن هیمالیا است که از ده‌ها پل و تونل به مسافت ۹۰۰ کیلومتر تشکیل شده و شهر دهلی نو را به کشمیر و منطقه سری‌نگر متصل می‌کند.

برای پل چناب از یک جرثقیل کیبلی با ارتفاع ۹۱۵ متر که بالاترین ارتفاع جهان است استفاده شده این جرثقیل دارای کمان اصلی ۴۶۷ متری است که برای مقاومت در برابر باد تا سرعت ۲۶۶ کیلومتر در ساعت و دمای منفی ۴۰ درجه سانتیگراد طراحی شده است.

یکی از مهندسان در این پروژه گفته: ما قطعات فولادی و بتنی ضد انفجار را به عنوان یک اقدام احتیاطی برابر حملات تروریستی احتمالی در این پل قرار داده‌ایم.

کارشناسان نظامی می‌گویند در صورتی که حتی یکی از ۱۷ پایهٔ اصلی این پل هم تخریب شود این پل آسیبی نخواهد دید.

هند می‌گوید پل ۱.۳ کیلومتری چناب با هزینه ۱۷۶ میلیون یورو دورتادور منطقه کشمیر ساخته شده و دیگر پروژه های ریلی در هیمالیا نیز به آن متصل خواهند شد.

پل کمانی «ناجیه» چین با ارتفاع ۳۰۵ متر در آستان گوئیژو در حال حاضر مرتفع ترین پل ریلی جهان به حساب می آید.

په جاپان کې یو ۵۰ کلن کراټه کوونکی توانیدلی هغه دوه ایږې تیښتې ته اړباسي چې پر نوموړي یې برید کړی و.

پولیسو او ځايي رسنیو د پنجشنبې په ورځ اپریل ۲۵ (غوايي ۶) وویل، ماساتو فوکودا له دغو بریدګرو نسواري رنګه ایږو سره په نښته کې سربېرن ټپي شوی دی.

رسنیو وویل، د جاپان د ایچي سیمې دغه اوسېدونکی د نایورو په غرنۍ سیمه کې د یو ابشار لیدلو ته روان وو چې پر لاره د دوو ایږو سره مخامخ شو او یوې یږې ورباندې برید وکړ.

د ایږو دپاره له بده مرغه چې دا سړی د کراټې د هنر ماهر و. فوکودا یوې سیمه ییزې خپرونې ته وویل: "ما فکر وکړ چې باید له خپل هنر څخه کار واخلم که نه و به وژل شم."

د راپورونو له مخې، فوکودا بریدګره ایږه دوه ځله پر سر په لغتو ووهله چې له کبله یې د هغه پښه ژوبله شوه خو دواړه هیږې له سیمې وتښتېدلې.

د رسنیو په وینا، ددې ایږو قد لږ تر لږه ۱.۵ متر و.

ایږې چې وزن یې تر ۵۰۰ کیلوګرامه رسیږي، تر انسانانو ځواکمنې ګڼل کیږي.

تاسې څومره ښځې پېژنئ؟ ښايي شمېر به یې لسګونه وي. ځینې به وي چې هر وخت ښايي پرته له کومې ستونزې اړیکه ورسره نیولی شئ. تاسې ترې وپوښتئ چې پاکستان کې په عامه ځایونو کې ورسره سړي څه ډول چلن کوي. او ډېر ورته په ځیر ځیر ګوري؟ بیا یې ځواب ته غوړ شئ. ډېرې کمې ښځې به وي چې دې ستونزې سره به نه مخ کېږي.

د کتلو دا تجربې بیا د ښځو عمر، ونې، ظاهري پوښښ او اقتصادي حالت ته په پام توپیر کوي.

پاکستان کې که په کومه برخه کې د برابرۍ یادونه کېږي، هغه به همدا وي، چې سړي په هر حالت، هر ځای او له تبعیض پرته ښځو ته ډېر او په ځیر وګوري.

ښايي هر سړی داسې نه وي، خو هره ښځه دې ستونزې سره مخ ده او هره ښځه باید دا وزغمي.

وروستیو کې د بی بی سي اردو برخې خبریالې ابصا کومل پر خواله رسنۍ د خپلې یوې نظر پوښتنې پر بنسټ ویلي، د هغو سړیو شمېر چې ښځو ته ډېر په ځیر ګوري زیات شوی. هغې ویلي: "عمومي ځایونو کې باید دا خبره ولیکل شي، چې که چې بې دلیله ښځو ته ځیر کېږئ، داسې ښکارئ لکه بیزو."

د ابصا د نظر پوښتنې او مشاهدې په غبرګون کې ډېرو ویلي و، چې ښايي د دې لامل د ښځو جامې یا ظاهري پوښښ نه وي.

ډېرو خلکو یې ملاتړ کړی او ویلي یې دي، چې دا کار نه یوازې اسلام اباد کې ښځو سره کېږي بلکه نورو ډېرو لویو ښارونو کې هم د پراخېدو په حال کې دی.

ځینو ویلي چې ښځو ته "په ځیر کتل" هغوی ځوروي.

سکونډل، څارل، لاس وروړل بیا له ځور ورهاخوا پر دوی لاپسې ډېر بد اغېز کوي.

خو هغوی چې د بل څه کولو وس و نه لري، په کتلو هم خوښ او قانع دي.

په دې بحث کې ډېرو بیا سیاسي رهبران هم یاد کړي، دي چې په تېر کې د ښځو د ځورول کېدو لامل شوي، او خبرو یې ښځو ته د نا امنۍ احساس ورکړی، دې کار بیا سړي لا نور هم د دې کار په ترسره کولو کې زړور کړي دي.

"داسې نه ده چې دوی مونږ ته څه وايي یا کوي، خو کتل کوي"

ځینو ښځو چې د بی بي سي اردو څانګې سره د دې موضوع په اړه د خبرو او نظر ورکولو لپاره اړیکه نیولې وه ویلي، دا د ښځو پر وړاندې هغه ستونزه ده چې پکې رالویې شوې دي.

هغوی وايي، داسې نه ده چې دوی به ترې نه ستړې کېږي، خو په وینا یې زده کړې یې دي چې ژوند ورسره وکړي. او دې ته ذهنا چمتو دي چې که له کوره وځي نو خامخا داسې چلن سره به مخ کېږي.

د دوی په خبره، دوی خپلې جامې بدلولی شي، د خپل تګ راتګ لاره بدلولی شي، چېرته د تګ راتګ وخت بدلولی شي خو هیڅکله له ځانه د سړیو سترګې او نظر نه شي اړولی.

ماشا محمود یوه وبلاګره او د لاهور اوسېدونکې ده. مخکې یې دنده لرله او په یوه دفتر کې یې کار کاوه.

هغې بي بي سي سره خبرو کې ویلي: "لکه څنګه چې په عامه ځایونو کې سړي ښځو ته ډېر په ځیر ګوري، دا رنګه دوی په دفترونو او کار ځایونو کې هم ښځو ته کتل کوي. اوس مونږ ته عادي شوې ده. له مونږ دوه کوره لیري یو سړی دی چې تل ماته او زمونږ د کور نورو ښځو ته راګوري."

نوموړې همدا راز ویلي: "داسې نه ده چې مونږ ته دې د ویلو څه لري یا مونږ سره دې څه کار لري، دا کتل ټول هغه څه دي چې دی یې کوي. په روغتون کې هم ماسره دغسې شوي، یو کس راته ډېر په ځیر ځیر کتل او سترګې یې نه اړولې."

هغه وايي: "آیا نارینه په دې پوهېږي چې دا کتل یې څومره ځوروونکي او دردناک دي؟

آیا دوی پخپله د دې چلن جدیت کله درک کړی؟

آیا دوی ته کله چا دا ورښودلې، چې دا چلن له اخلاقي نظره ناسم دی؟"

دا ښايي هغه سوالونه او ځوابونه وي چې یا د ښوونیز او درسي نصاب برخه وي او یا به په قوانینو کې ورته جزا ټاکل شوې وي.

په ځير کتل څه ډول احساس درکوي؟
مخکې له دې چې مونږ دا پوښتنه له ماشا محمود وکړو، هغې ویل "په ځیر کتل د نا امنۍ احساس ورکوي. وايي‌ کله چې سړي یوې ښځې ته په ځیر ځير ګوري او سترګې نه ترې اړوي هغه له دې وېره لري چې ښايي کوم بل څه ورسره وکړي او تاوان ورسوي، پر سړیو باور یې له منځه تللی دی."

که نارینه یئ یې او په شعوري یا لا شعوري ډول ښځو ته په ځیر ځير کتلو عادت لرې نو ښايي دا ځواب تاسې سره مرسته وکړي چې چلن مو بدل کړئ.

نو راخئ چې اوس په دې اړه له یوه سړي سره خبرې وکړو

جاشوا دانمش محصل دی. هغه بي بي سي ته ویلي، دا په رښتیا یوه ستونزه ده. هېڅ څوک نشته چې ووايي داسې څه نه دي پېښ شوي.

کله چې له نوموړي وپوښتل شول چې څه فکر کوي چې یوه ښځه د یوه سړي د کتلو په ځواب کې باید څه وکړي؟ ویې ویل: "زما په اند ښځه هېڅ څه نه شي کولی، پرته له دې چې له پامه یې وغورځوي. خو دا ډېره مهمه ده چې سړیو ته له ماشومتوبه دا ورزده شي چې دا ناسم چلن دی."

میشا محمود دا هم وايي چې، د پاکستان په اوسنیو حالاتو کې خلک د خپل ژوند خوندیتوب په اړه اندېښمن دي چې که غبرګون وښيي هسې ته کوم لوی تاوان ور واوړي.

"مخکې به ما په هغه چا غږ پورته کاوه چې ماته به یې کتل او یا به یې کتو ځورولم، خو اوس چې اوس حالاتو ته په کتو ځان سره فکر کوم چې داسې کسانو ته غبرګون ښودل پکار نه دي، بلکه له پامه یې غورځول غوره دي."

په مرکو کې چې ډېرو نارینه وو سره خبرې کېږي ښځو سره خواخوږي کوي او پر ملاتړ یې غږېږي، وايي چې د سړیو له خوا ښځو سره دا چلن غیر اخلاقي دی.

خو کله چې پر خواله رسنیو نظر پوښتنه کوې ډېر یې وايي، چې ستونزه په سړیو کې نه ده، بلکه د ښځو په جامه او له کوره په وتلو کې ده.

"دوی سر تر پښو، تر کومه ځایه یې چې نظر رسېږي، در ګوري"

اوس راځئ چې په لویدیځو هېوادنو کې پر دغه چلن خبرې وکړو

هغه پاکستانۍ ښځې چې له هېواده وتلي او لویدیځو هېوادنو ته تللي، وايي له پاکستانه له وتلو سره تر ټولو "لویه کلتوري حیرانتیا"ورته دا ده چې هېڅوک نه ورګوري، ځان خوندي احساسوي. دوی له وېرې پرته عامه ځایونو، سړکونو او کوڅو ته ووځي، په بسونو کې هم دوی له دې وېره نه لري چې څوک به ورته وګوري او یا به یې لمس کړي.

جاواریا وسیم یوه ځوانه فلم جوړوونکې ده. هغه هم د سینما برخه د زدکړو لپاره له فرانسې ورته تجربه لري.

هغې بي بي سي ته ویلي، خو په پاکستان کې د یوې ښځې په توګه باید تل همدې وېرې سره ژوند وکړي او د خپل خوندیتوب په اړه اندېښمنه وي.

"زه چې له کوره ووځم سړي راته ګوري، له سر تر پښو، څومره یې چې کتلی شي راګوري، که ځان مې هر څومره پوښلی وي بیا هم درته ګوري. اوس خو انلاین ټکسي ګانو کارول هم ډېرې نا امنه شوې دي."

"قانون له ښځو سره څه مرسته کولی شي؟"

د پاکستان د جزا قانون په ۵۰۹ ماده کې د سړیو له خوا ښځو سره د دې چلن لپاره جزا او جریمه ټاکل شوې، خو په عمل کې دې قانون ښځو ته د کتلو برخه کې هېڅ ډو خوندیتوب نه دی رامنځته کړی.

وکیلې فاطمه بټ بي بي سي ته ویلي، په دې قانون کې د ځیر کتلو یادونه نه ده شوې بلکه ویل شوي چې ښځې د هغه کار یا حرکت په غبرګون کې چې د ځورونې لامل یې کېږي او حیثیت یې ورسره راټیټېږي، د شکایت حق لري.

د هغې په وینا: "خو ستونزه دا ده چې دا قانون تر اوسه نه دی تفسیر شوی چې دا کار یا حرکت باید تر کومه حده وي او په جزا کې شاملېږي که نه. په دې برخه کې هېڅ بېلګه نشته ځکه چې د ځیر کتلو ثابتول ګران کار دی."

جاواریا وسیم د شکایت د ثبتولو په اړه خپله تجربه بي بي سي سره شریکه کړې او ویلي یې دي، د داسې یوې پېښې په اړه یې پولیسو ته شکایت هم کړې و، خو شکایت یې ثبت نه شو ځکه چې د ثبوت په ډول هېڅ څه ورسره نه و.

خو په وینا یې:"پولیسو د کس نوم ثبت کړ چې د دویم شکایت د ترسره کېدو سره به سملاسي پولیس د هغه پر وړاندې ګام پورته کوي."

آیا پاکستان کې د پولیسو له خوا په دې بڼه د نومونو ثبتول به سړي له دغه کاره راوګرځوي او زړه توري به یې کړي؟ ښايي نه

باید د کورنیو له خوا په ماشومتوب کې خپلو نارینه اولادونو ته دا ورزده شی چې ښځو ته په ځیر ځير و نه ګوري.

یا خو د ابصا کومل د وړاندیز له مخې، باید په عامه ځایونو کې ولیکل شي چې "که ښځو ته په ځیر ګورئ داسې ښکارئ لکه بیزو؟"