سید عبید الله نادر

و دیګر کسی شعر زیبا و نغز نه سرود  . 

الهه شعر و سخن در سخن سرایان مُرد .سخنان نغز و زیبا جای خود را به الفاظ بیهوده سپردند.   روان انسان ها از دیدن هر روز شیاطین در جاده ها کاویده رفت از نګاه های انسان های به ظاهر آراسته در روی جاده ها بوی خون نفرت و انزجار احساس می شد . و ترس همه جا را فرا ګرفته بود.همه برای فرار می اندیشیدند .و هر کس به آرزوی اینکه که در جمع انسان های زندګی کنند که قدر وقیمت زندګی و انسان را بدانند و از زیبایی های جهان لذت ببرند.  

لذا به جا های اَمن و سر زمین های پُر امن پناه می برند.دیار و کاشانه خود را ترک می کنند. 

و به سر زمین های نا شناخته میروند.      

و دیګر شاعران در نیمه های شب در مقابل چراغ های تیلي خود روی کاغذی چندی را سیاه نه کردند. و دیګر شعر نغز و زیبا کسي نه سرود .

وبلبلان خوش الحان هم ازین سر زمین کوچیدند. و به دیاران نا آشنا سفر کردند و دیګر از شاخساران صدای بلبلان شنیده نشد.شاعران متفکرین،اندیشمندان و صلح دوستان دیدند که ګروهی به بسیار بیرحمی این جهان را با این زیبایی به سوی ویرانی می کشاند.و پیهم نفرت و کینه می آفرینند.

و کسانی هم این دنیای زیبا را با طبیعت زیبای آن بد رنګ می سازند ،و در پی نابودی آن می باشند و برای نابودی آن فکر می کنند،لذا مردم  از ترس وحشت حاکم بر اوضاع و حاکمان ما نند جنازه های متحرک در روی جاده ها در حرکتند و در درون و نهاد شان به یک چیزی می اندیشند .  

که آن چیز معجزه است!   

ولي الله ملکزی 

د سکرمنټو تاریخي ښار چې د کالېفورنیا پایتخت دی؛ د دوو سیندونو په منځ کې موقعیت لري او په امریکا کې د "City of Trees" یعنی د ونو په ښار سره ځانګړی شهرت لري ځکه د بوټو شمېر یې له یو میلیون څخه زیات دی. په ۱۸۵۰م کال کې جوړ شوی او د نفوسو شمېر یې ۵ لکو او ۱۶ زرو ته رسي؛ ۲۵۷ کیلو متربع مساحت لري. خو کله چې د نښتو وړو ښارونو، اِیلک ګروف،‌ رُوز وېل،‌ نَټومَس، فِېر اُوکس او فُولسم وګړي ورسره حساب شي نو بیا یو میلیون او اوو لکو ته رسي. سکرمنټو دوه پوهنتونه، ۱۹ دولتي او خصوصي کالجونه، ۲۶ لېسی او په لسګونو لومړني او منځني ښوونځي لري. تر دولسم ټولګي پورې تعلیم په هلکانو او نجونو باندې لازمي دی.

د یوې سروې له مخې، د سکرمنټو ۴۱٪ هستوګن سپین پوستي ۲۴٪ هسپانویان۱۰٪ تور پوستان ۱۸٪ آسیایان او پاتې ۷٪ یې مختلف نژادونه دي. د تېرکال مالي بودیجه یې نهه اعشاریه دوه میلیارده ډالره وه؛ په داسې حال کې چې د افغانستان د ۲۰۲۴م ټوله کلنۍ بودیجه نژدې درې میلیارده ډالره وه. دا ښار د سانفرانسیسکو په شمال ختیز کې د ۱۴۰ کیلومترو په واټن پروت دی؛ نړیوال هوايي ډګر او وړوکی سمندري بندر یې په اقتصاد او تجارت کې ارزښتناک رول لوبوي.

کالیفورنیا ته د زیاترو افغانانو راتګ، ښایي درې لاملونه ولري: لومړی دا چې هوا او اقلیم یې د افغانستان په شان دی؛ څلور فصلونه لري. له بامیان څخه ډېرې یخې او له ننګرهار څخه بېخي ګرمې سیمې لري. دوهم دا چې دولتي مرستې او روغتیايي بېمې په کې له بل هرایالت څخه ارزانه او آسانې دي؛ ممکن له همدې بابته ورته ځینې خلک د خېرات سټېټ وايي. درېمه وجه یې د دې ایالت قوي اقتصاد، د پرمختللې ټکنالوژۍ مرکزونه، هالېوډ او پرېمانه کاري او تعلیمي فرصتونه دي. د سکرمنټو د ښار دننه د دوو کوټو آپارتمان میاشتینۍ کرایه نژدې دوه زره ډالره او د یو مستقل کور د یوې میاشتې د برېښنا او اوبو بل خواوشا ۴۰۰ ډالره دی.

دلته پخوا پنځلس زره افغانان اوسېدل، خو د ښاغلي اشرف غني په مشرۍ د جمهوري نظام له سقوط راهیسې د افغان کډوالو تعداد څو چنده لوړ شوې او دغه لړۍ لاهم روانه ده. د دریو بیلا بیلو آنلاین سایټونو معلومات څرګندوي چې په سکرمنټو او ورسره تړلو ښارونو کې د افغانانو شمېر ۴۲ زره دی؛ مګر پخپله افغانان د اټکلونو په حساب انګېري چې تعداد یې ښايي له پنځوسو زرو اوښتې وي. ځکه دلته په زرګونو کورنۍ له نورو ایالتونو څخه راغلې دي اوځینې کورنۍ له دولت څخه د مرستو د غوښتنې په ځای، پخپلو دندو بسیا کوي.

د سکرمنټو په ولسوالۍ کې څه باندې یولک مسلمانان اوسیږي، ۲۷ غټ او واړه جوماتونه لري چې نهه یې افغانانو جوړ کړي او مدیریت یې هم د دوئ په لاس کې دی. په مجموعي ډول، ۴۸ رستورانونه، د حلالو غوښو او زموږ د سیمو د خوراکي توکو مغازې شتون لري چې له نیمايي څخه زیاتې ېې د افغانانو دي. د (سَن رایز حلال مارکېټ) مدیر، عطاء الرحمن صافي ماته وویل: «موږ د خپلو خلکو په اړتیاو خبر یو او تل هڅه کوو هغه څه دوئ ته په کمه بیه وړاندې کړو چې دوئ یې غوښتنه کوي. موږ هره اونۍ دوه ځلې حلاله او تازه غوښه راوړو او له وطن څخه وارد شوې وچې مېوې او نور خوراکي توکي عرضه کوو». د (هیف پرایس ډیپو) د مغازې څښتن او د افغان کلتوري ټولنې مخکښ غړی، فرهاد یوسفزی په دعوې سره وايي: «زموږ قیمتونه له نورو مغازو سره هیڅکله نه شي مقایسه کېدلای، څه چې بهر په لوحې لیکل شوي، موږ ورته ټټر وهلی او خپلې خبرې ته ژمن یو. همدارنګه موږ د پاخه عمر له هېواد والو سره د روغتیایي بېمې په اړه وړیا دفتري او مشورتي مرستې کوو او هېڅ ډول فیس ترې نه اخلو».

د پولیسو په ګډون، په ځینو حکومتي، تعلیمي، بانکي او مسلکي دفترونو کې یوشمېر افغانان دندې سرته رسوي. د طبي خدمتونو په ساحې کې ګڼ شمېر افغان نرسان او ډاکټران لرو چې په مختلفو روغتونونو کې کار کوي،‌ البته یو تن ډاکټر حیات الله نیازي خپل کلینک پرانستې دی. ما وپوښته چې آیا ستاسو ناروغان ټول افغانان دي او دوئ څه ډول معالجې ته اړتیا لري؟ نیازي داسې ځواب راکړ: (زموږ پنځه اتیا سلنه ناروغان، د افغانستان دي چې زیاتره یې د ډیپرشن او اندېښنو څخه ځوریږي. زه فکر کوم چې هلته جنګي چاپیریال، د دې ځای له کلتور سره نابلدي او له وطن څخه لېرې والی یې اصلي لاملونه دي. بلې، زموږ کلینیک د ځايي مریضانو درملنه هم کوي». له بله پلوه، افغانان د حج او عمرې، بېمي، ټکس، مالیاتو، قانوني وکیلانو او د خصوصي امنيتي محافظینو شرکتونه لري. په سلګونو ځوانان ټکسي، اوبر او لفټ کې مصروف دي، خو ځینو یې د حکومت لنګر ته پښې غزولې او وخت ناوخته د انګرېزۍ ژبې کورسونو ته سر ورښکاره کوي. دلته په لسګونو خورې ورې قومي ډلګۍ، کلتوري ټولنې، راز راز سمتي، مذهبي او مسلکې اتحادیې جوړې شوې او څه یې له حکومت سره رسما ثبت دي.

د مسلکي افغانانو په کتار کې د AUG (افغان یونایټډ ګروپ) د یادونې دی چې په ۲۰۱۷م کال کې د افغان ډاکټرانو له خوا رامنځ ته شوې او د اوسنۍ دورې مشر یې ډاکټر ضیاء الحق اېمل دی. هغه ماته وویل: «زموږ په ګروپ کې د افغانستان د مختلفو ولایتونو ډېرتعلیم یافته خلک غړیتوب لري او له نیمايی څخه زیات یې ډاکټران دي. موږ د نوو راغلو وطندارانو سره تر وسې وسې همکاري کوو او د پوهاوي او لاسنیوي په موخه پروګرامونه جوړوو. له څو کورنیو سره چې خپلوان یې وفات شوي وو او د قبر د لګښتونو توان یې نه درلود،‌ موږ ورسره مالي مرسته وکړه» د حضرت عائشه (رض)، امام ابوحنیفه، مسجد التوحید او د حضرت حمزه (رض) جامع جوماتونه د خپلو ټولنو غړو ته د قدر وړ خدمات وړاندې کوي. په کالیفورنیا کې د مسلمانانو ترټولو لویه هدیره په سکرمنټو کې ده چې اِیګل نِسټ ورته وايي، ۵۴ جریبه مساحت لري.

په پرتلیز ډول، عربان، هندیان، پاکستانیان او ایرانیان په سکرمنټو کې زښته زیات منظم او په دې ښار کې قوي وزن او څرګند حضور لري. ولی د سکرمنټو افغانان له بې بریده فرصتونو سره سره، د خپلمنځې ویش،‌ ټیټ تعلیم او بې ضرورته سیاسي ناندریو له وجې په ډېرو برخو کې بې برخې دي. غالبا د ابن خلدون خبره ده چې وايي: «فرصت د صحرايي کوترې په څېر دی، که والوتله نو بېرته نه راګرځي». څرنګه چې موږ د یوې ټوپکمارې او جنګېرکې ټولنې پېداوار یو،‌ نو د ګواښ او فرصت په تشخیص کې کافي تجربه نه لرو. زیاتره وطنداران مو د فرصت په ارزښت هله پوهیږي،‌ کله چې اوبه له ورخه تېرې شي.

د UC Davis په مشهور پوهنتون کې افغان څېړونکی، ډاکټر فیهم پیرزاده د افغانانو په وړاندې پراته ګواښونه په درېو ټکو کې داسې رانغاړي: « د ژبې ستونزه، د مناسبو فرصتونو سم نه پېژندل او خپلمنځي نا سالمه سیالي». ولی لیکوال او ژورنالست، حیات الله پیاوړی بیا په دې آند دی چې: « د افغانانو غټه ستونزه له ځايي قوانینو څخه ناخبري او له ورکړل شوو آزادیو ناوړه استفاده ده. یعنی یوکس چې ۱۸ کلن شي بیا داسې فکر کوي چې څه یې زړه غواړي هغه کولای شي کوم چې د ډېرو بدبختیو لامل ګرځي. همدارنګه د دې ځای په عقیدوي او کلتوري باورونو عدم پوهاوې بل ګواښ دی چې دوئ له ډول ډول کړاونو سره مخ کوي. درېم ګواښ، هم په فردي او هم په ټولنیز ډګرکې د افغانانو د کریکټر کمزوري ده چې ښايي د پرله پسې یرغلونو او جنګونو پایله وي».

—-----------------------------------

یادونه: که لوستونکي وخت او علاقه لري، نو کولاې شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فېسبوک، لنکد ان او د یوټیوب په چینل کې ولولي او وګوري؛ ادرس یې دا دی: Wali Malakzay

ولي الله ملکزی 

مینه د حضرت نوح بېړۍ ده چې حتما خپل منزل او د امن ساحل ته رسي.

مینه که عاطفه او تلوسه ده، نو عبادت او ریاضت هم دی.

مینه هله د سکون ساه اخلي؛ کله چې د لیکلو لپاره لفظونه ختم او د زړه خال خال داغونه په رغېدو شي. 

خدایه! د زړه حرم مې داسې بې امامه دی چې 

نه په کې مونځ د مینې کیږي، نه آذان کېږي

له همدې ځایه، کرکه د ټایټینک کیښتۍ ده چې هیڅکله به د سمندر غاړه ونه ګوري.

ځکه کرکه د غلطې محاسبې زېږنده او د کینې او نفاق غوجل ده.

کرکه یوه روحي ناروغي او الهی عذاب دی.

کرکه هغه ناسور دی چې څومره د زړه تاخچو ته کوزیږي، هماغوره یې د علاج امېدونه له خاورو سره خاورې کېږي.

کله چې د مینې ځای کرکه ونیسي، نو ټولنه بیا د تعصب په تنور کې سوځي او وګړي یې د پردیتوب احساس کوي.

په دې اوه څلوېښتو کلونو کې، څلور غېر متجانس نظامونه زموږ په ولس باندې واکمن یا وتپل شول.

هر یو د خپل مخالف د حذفولو او رټلو هڅه وکړه او د انحصار، کرکې او اجنبیت ښه پرېمانه تخمونه یې وکرل.

پاېله یې دا شوه چې نه مو جومات په امن دی، نه حجره، نه دېره او نه هدیره.

د منبر، سر، سنګر او لښکر سړي مو یو په بل پسې غلبیل غلبیل او د غلیمو ارادو نذرانه شول.

له وطن او وطنوالو سره وفا، د قوم، ژبې، مذهب، سمت او ګوند په خم کې رنګ او په زهرجنې جفا بدله شوه.

د هرډول شک شبهې پرته، له دیني باورونو، ملي ارزښتونو او هېواد څخه دفاع هم وجیبه ده او هم عنعنه.

ولی د درویزې په لومه کې د بندیوان ولس په خوله دا لاپې باټې چې فلانی مې مات کړ او بستانی مې په ګونډو کړ؛

د اورېدلو لپاره په نړېوال سټېج غوږونه نه لري.

نو د یوې مجربې نسخې په توګه، راځئ ۱۴۰۴هجري لمریز کال په دې تکل او احساس سره پېل کړو چې:

« امن له جګړې څخه غوره دی او قلم له ټوپک څخه. اعتدال له افراط څخه ښه دی او شعور له شعار څخه».

د عرش د ستر واکمن دربار ته لاسونه لپه کوم چې دا نوی کال د نړۍ د اته ملیارده انسانانو او په ځانګړي ډول زموږ د باورمند، عقیدتمند او هیله مند ولس لپاره د سوکالۍ، آرامۍ او خوښۍ څخه ډک ولري.

باید هېر نه کړو چې مینه ناک خلک تل، د خلکو د زړونو په تل کې اوسیږي او کرکجن وګړي د بې آزارو په آزارولو سره، یوازې خپل ضمیرونه ځوروي او خواږه د ترخو په بیه اخلي.

کور مو له غنمو او پتاسو ډک

—-----------------------------------

یادونه: که لوستونکي وخت او علاقه لري، نو کولاې شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فېسبوک، لنکد ان او د یوټیوب په چینل کې ولولي او وګوري؛ ادرس یې دا دی: Wali Malakzay

نوروز اولین روز بهار است و در آن طبیعت از خوابی طولانی بیدار می‌شود و زندگی خودش را از سر می‌گیرد. مردم هر ساله شروع فصل جدید طبیعت را جشن می گیرند. آن‌ها سعی می کنند با خانه تکانی دلهای شان، فصل جدید و پر باری را در زندگی شان رقم بزنند. نوروز در ایران و افغانستان آغاز سال نو است و در کشورهای تاجکستان، روسیه، قرغزستان، قزاقستان، سوریه، عراق، گرجستان، آذربایجان، البانیا، چین، ترکیه، ترکمنستان، هند، پاکستان، و ازبکستان، مردم آن جشن را بر پا می دارند. در ۷ کشور روز نوروز تعطیل رسمی است و در جاپان که در خارج از جغرافیای نوروز است نیز این روز تعطیل است و روز آغاز بهار نام دارد، طولانی‌ترین تعطیلات نوروزی در جمهوری آذربایجان است که  ۷ روز است و از ۲۰ مارچ تا ۲۶ مارچ ادامه دارد.

در بسیاری از کشور های آسیایی نوروز را آغازگر رستاخیز طبیعت، گاه رویش و زایش باغ و بوستان میدانند و بر این باور هستند که در نوروز، همزمان با طبیعت، باید روزگار نو و جدیدی را با روان و نگرش نو، در تن‌پوش تازۀ آغاز کنند، وضعیت تابش خورشید و برابری روز و شب در اعتدال بهاری مبنای محاسبۀ نوروز و جشن نوروز با تحویل سال یا لحظهٔ برابری اعتدال بهاری آغاز می شود؛ لحظۀ که خورشید در سیر ظاهری خود در ابتدای برج حمل، از استوای زمین گذشته و برابری روز و شب رخ می‌ دهد. نوروز در تقویم میلادی در بیشتر سال‌ها با ۲۱ و گاه ۲۰ و به ندرت ۲۲ مارچ مطابقت دارد. نوروز به عنوان یک جشن قدیمی و کهن از اقوام متعددی در منطقه به ارث رسیده‌است و از آن به عنوان نماد پیوند دهندۀ افراد و اقوام یاد می‌شود. نوروز در تاریخ هند ریشۀ طولانی در فرهنگ این منطقه دارد، در زمان حکومت مغول‌ها بر این سرزمین، نوروز شکوه جشن ملی را داشته‌است. 

ابوالفتح جلال الدین محمد اکبر(۱۶۰۵–۱۵۴۲م) نقش مهمی در اشاعۀ فرهنگ پارسی در سرزمین هند داشت. او در سال ۹۹۲ هجری (۱۵۸۴م)، تقویم اسلامی را منسوخ و تقویم خورشیدی پارسی زبانان را به جای آن رواج داد. اکبر بزرگ که زندگی‌نامۀ رسمی خود را به پارسی نوشته‌است، چنین توصیف می‌کند که با زنده کردن جشن‌های کهن که به مدت هزار سال از شیوع افتاده بود، شادی به خاطره‌های مکدر و غمگین باز گردانده شد. او در یاد داشت‌های خود، دلیل این اقدام را ابتقای مرضیات خداوندی خوانده‌است.

جشن‌های نوروز در سلطنت ۱۸ ساله جهانگیر، پسر اکبر شاه که بر هند و پاکستان حکومت می‌ کرد، هر سال از ابتدای حمل تا هجدهم حمل جشن نوروز برپا می‌ شد و روز نوزدهم با برگزاری «جشن شرف» پایان می یافت. 

بر اساس اسناد تاریخی موجود، ملکه نورجهان، از منجمین می خواسته که رنگ مربوط به سال را به او بگویند تا دیوارها، پرده‌ها، فرش‌ها، لباس و … را به همان رنگ تغییر دهد. در دربار پسر جهانگیر، یعنی شاه جهان، ۱۶۵۸–۱۶۲۸که سازندۀ تاج محل است هم برگزاری نوروز ادامه یافت، در شهر لکنهوی هند که هر ساله نوروز برگزار می‌شود هفته‌نامه‌ای با نام نوروز دارد.

نوروز همایون است، نوروز میمون است، نوروز گرامی ست، نوروز خالق طبیعت است، نوروز پسندیده است، نوروز بزرگ است، نوروز فرحت و شادابی آفرین است، نوروز بزگتر از آن است که در تعریف و تمجید بگنجد، نوروز فراتر و گرامی تر از دین است، نوروز یکی از کهن‌ترین جشن‌های به جا مانده از دوران باستان است که هیچ دین و آئینی و هیچ خدای خرد و بزرگی اهلیت و صلاحیت تحریم آن را ندارد.
 
باور پذیرفته این است که نوروز و چهارشنبه سوری» از جشن‌هایی است که از روزگاران کهن بینِ پارسی زبانان رواج داشته و در بسیاری از مناطق مستمر و بدون انقطاع ادامه یافته‌است و مانندِ «مهرگان»، «سده»، «چراغ برات» شب برات، و« یلدا» ریشه در اساطیر و فرهنگِ بسیار کهن این مردم دارد و دارای آداب و رسوم خاص است. 

حرکات خورشید که به آن چرخ گردون می گفتند و به طور مشخص چهار جشن با آن پیوند دارد، نوروز برابری شب و روز. یلدا بزرگترین شب. تموز یا ۱۳ سرطان بزرگترین روز و مهرگان برابری شب و روز پاییزی. تیرگان نام روز سیزدهم تیرماه یا ماه سرطان است. مهرگان نام روز شانزدهم از هر ماه، روز مهر از ماه مهر یعنی میزان.
 
نـوروز و مهـرگان‌ دو فصل سال هستند: مهـرگان‌ یعنی میزان آغاز زمستان‌ و فصـل سـرما‌ است و نوروز‌، آغاز‌ فصل بهار و گرماست. تمام معانی مهر را مسعود سعد سلمان‌ در یک‌ بیت آورده:
روز مهر و ماه مهر و جشن فرّخْ‌ مهرگان 
مهـر بفـزا ای‌ نگارِ‌ مهــر چهــرِ‌ مهـربان
در میان همهٔ جشن‌هایی که در میان پارسی زبانان به دلیل بی‌توجهی فرمانروایان و مخالفت اسلام گرایان به فراموشی سپرده شدند، نوروز توانست جایگاه خود را به عنوان جشنی ملی حفظ کند. دلیل پایدار ماندن نوروز را می‌ توان پیوند عمیق آن با آیین‌های باستانی، تاریخ این کشور ها، و حافظۀ فرهنگی مردم آن دانست. در تاریخ ۲۴ فبوری ۲۰۱۰، سازمان ملل متحد با تصویب یک قطعنامه در مقر سازمان ملل متحد، عید نوروز را به عنوان روز بین‌المللی نوروز و فرهنگ صلح در جهان به رسمیت شناخت. 
نوروز دلارا و دل افروز مبارک.
عزیزی غزنوی
تورنتو/کانادا 

ولي الله ملکزی 

یوه پتمنه او ښاستوکې پیغله په کوم څڼه ور او ګلالي ځوان باندې زړه بایلي، خو پلار او ورونه یې د خپلې خوښې ځوان ته په نکاح نه ورکوي. دا بېچاره ګۍ درې پنجشنبې، هرمازیګر لوڅې پښې یو مشهور زیارت ته ځي او د منجاور لپاره په پلو پورې تړلې نذرانه د هغه په کچکول کې اچوي. ورپسې د دغه نازولي بابا د قبر په څنګ کې د کِیکر او غَز د ونو او ګرد چاپېره کټارو پورې د خپل ټیکري څو تارونه غوټه کوي، ګوندې د دلبر او دلبرۍ مراد یې پوره شي؛ همدا باور دی.

د یوې مېرمنې د واده لس کاله پوره کیږي ولی د طبیعي جوړښت له مخې شنډه ده؛ یا یې د مېړه سپرم د تولید قابلیت نه لري. خوارکۍ د ولادي نسائي نوموتو متخصصینو ته ورځي او په خپل علاج باندې بلا پېسې مصرفوي،‌ خو لاهم بې برخې او مایوسه ده.‌ بیا څوک مشوره ورکوي چې فلاني تعویذ نویس او دمګري ته لاړه شي، الله مهربانه دی غېږ به دې ډکه شي. له همدې اَسرې سره، د کوم مُرشِد دربار یا خانقاه ته ورځي، هغه ورته تعویذ لیکي او دا یې په درې رنګونو کې رانغاړي. له ښي مټ څخه یې تړي او ورسره په خټین کنډوري یا مسین جام کې هغه څښت هم غوپه کوي چې ښايی له برکته به یې د خپل ماشوم ادې شي! همدا باور دی.

کله چې په ۲۰۱۹ او ۲۰۲۰م کلونو کې د کرونا واېرس خپل اوج ته ورسېد نو د نړۍ په لر او بر کې د کلیو او ښاروالیو کاریګر د قبرونو په کیندلو او د تابوتونو په شمارلو ستړي شول. سعودي عربستان له بهر څخه حاجیان بېخي محدود کړل او د مکې مکرمې او مدینې منورې په حرمېنو کې یې لمونځ کوونکو ته امر وکړ چې په صفونو کې دې هر کس یو یو ګز فاصله مراعت کړي. په همدغسې زبېښلي او خوړین موسم کې، یوې وېډیو کې لیدل کیږي یو نامي پیر ته دوه درجنه خلک په کتار کې ولاړ دي. هغه بزرګوار یوه یوه خرما خولې ته ننباسي، پخپلو مبارکو لاړو یې ککړوي او بیا یې د شِفا په نیت مُریدانو ته ورکوي. همدا شان، د اوبو سرلوڅي بوتلونه او ګیلاسونه هم ورله دموي او دوئ یې بې خاره څښي، همدا باور دی.

په بلې وېډیو کې د تورې پګړۍ یو آخوند په منبر ناست دی او ښه په قلقلې سره وايي: « ذات اقدس الهي هر شب جمعه از عرش مُعلا به کربلاء مې آید و هفت بار از قبر مطهر امام حسین علیه السلام طواف مې نماید» ناست خلک یې د صلوات بر محمد و آل محمد په نعرو سره بدرګه کوي او دغه د نه منلو خبره ورسره بې چون و چرا مني،‌ همدا باور دی. په دریمې ویډیو کې یو کس په اردو ژبې وايي: د جمعې په شپه دا ټول کائنات د غوث پاک سرکار (شیخ عبدالقادر جیلاني) له مزار څخه چورلیږي او د قدسیت انوار شیندل کیږي؟ همدا باور دی.

د بدر، احد او خندق په غزواتو / جنګونو کې حضرت پېغمبر (ص) او د هغه ملګري (رض) له سختې لوږې سره مخ وو، خو د سیرت النبي او اسلامي تاریخ هیڅ معتبر کتاب نه دي لیکلي چې دوئ ته بې پوستکي اوښان را استول شویدي. مګر یو مشهور دیني عالم، د خپلې داعیې د حقانیت په خاطر وايي: څو کاله وړاندې هغوئ یوځل غیبي آواز واورېد چې فلانۍ ونې ته ورشئ هلته بې پوستکو پسونه راځوړند دي. خواوشا ټول ناست خلک ورته ژاړي او د ملاتړ په عنوان ورته سرونه خوځوي؛ همدا باور دی.

که یو څوک مورزادي نابینا او په سترګو معذور وي او پوښتنه ترې وشي چې سکاره څه ډول رنګ لري، نو دواره به ووايي چې تور. که وپوښتل شي چې د واورې رنګ به څه خېل وي؟ نو یقینا به ووايي چې سپین. ځکه هغه تلقین شوی او دغو نالیدلو دوو رنګونو یې د زړه په تاخچو او د ذهن په حجرو کې ځای نیولی دی، همدا باور دی. یو تکړه بت تراش پخپل څټک اول یوه تیږه وتوږي؛ بیا د انسان یا کوم حیوان په بڼې ورڅخه مجسمه جوړه کړي. بیا یې یو ځانګړي ځای او مَعبَد ته یوسي، هلته ورته د تعظیم په پار سر ښکته کړي؛ همدا باور دی.

له دې پورتنیو لنډو بیلګو څخه جوتیږي باور یو فکري او عقیدوي بهیر دی چې د محکمې ثبوت ته اړتیا نه لري. باور یو اغزن او د سیوري او لمر ترمنځ سفر دی چې ډیر سواد، لوړې شهادتنامې او اوږدې تجربې ته اړتیا نه لري. د فلسفي تعریف له مخې: باور هغه لید لوری دی چې د سم او ناسم په اړه یې څوک څېړنه نه کوي او په خپل هوډ باندې کلک دریدل یې پیلامه بلل کیږي. همدا شان د ښه احساس درلودل مهارت دی خو د اعتماد او باور معنا نه لري، نو په هرچا او هرڅه کې شک لرل، د انسان باور په سیند لاهو کوي او بې اعتباره سړی یا میرمن تر هرچا ډیر ځوریږي. په عین حال کې، د الله تعالی په ذات کلک ایمان لرل د دغه مزل د لنډه ولو ترټولو غوره توښه ده. مثبت فکر او باور انسان ته شخصیت،‌ وقار او انرژي ورکوي؛ خو د منفي باور انسانان تل د کار له پیله وړاندې، د یوعذر په لټه کې وي. نو څومره چې موږ په خپل چاپيریال، ادارې او ټولنې کې اعتمادي ملګري او باوري فضا ولرو، هومره به مو د فکر پلویان ډیر او د نظر ملاتړي زیات وي.

د یقین کلمه ۲۸ ځلې په قرانکریم کې راغلې چې د باور، عقېدی، هڅې، درنښت او بصیرت په معنا ده،‌ البته دوه کرته د مرګ په مفهوم هم راغلې ده. اوس پوښتنه دا ده چې موږ د باورمندو خلکو په صفت د سختۍ،‌ بې وسۍ او مایوسۍ په شېبو کې وفات شوو بابا ګانو، پیرانو، اقطابو او زیارتونو ته غږ وکړو چې سلګونه کلونه وړاندې خپل خالق ته ورغلي، هډوکي یې هم خاورې شوي او زموږ دعاوو ته اړ دي؟ که هغه زورور، ژوندي او مطلق واکمن ته فریاد او چیغه وکړو چې پخپل سپېڅلي کلام کې فرمايي: ( وَنَحْنُ أَقْرَبُ إليه مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ - موږ هغه ته د مرۍ له رګ څخه هم نژدې یو)؟

الله مې دې زاړه ایمان ته خیر کړي!

—-----------------------------------

یادونه: که لوستونکي وخت او علاقه لري، نو کولاې شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فېسبوک، لنکد ان او د یوټیوب په چینل کې ولولي او وګوري؛ ادرس یې دا دی: Wali Malakzay

ولي الله ملکزی

تیره اونۍ د لومړي ځل لپاره هغه ګونګسې ګونګې شوې چې ویل کېدل د سوریې نوی ۴۳ کلن ولسمشر، څلور مېرمنې لري او ټولې په نقاب کې ګرځي. مېرمن لطیفه د حِمص ولایت د الدروبي په مشهورې کورنۍ کې زېږېدلی، په عربي ادب کې یې د اِدلِب له پوهنتون څخه ماستري اخیستې او د درېو زامنو مور ده.

څلور ورځې وړاندې، د سوریې دغه لومړۍ مېرمن د خپل مېړه په څنګ کې د کعبې شریفې خونې ته د ننوتلو په حال کې ولیدل شوه. پرون په انقرې کې د ولسمشر رجب طیب اردوغان د میرمن، امینه اردوغان سره په جمهوري ماڼۍ کې راڅرګنده شوه چې د سوریې د عامو مېرمنو په څیر لباس یې په تن دی او موسکۍ ښکاري.

د شام ویاړلی او متمدن ولس ښځو ته د نر په څېر د کامل، برابر او عاقل انسان په سترګه ګوري او د تعلیم او کار حق یې خوندي دی. حجاب د بنده او خالق ترمنځ موضوع ګڼي او په سوریه کې د مذهبي پولیسو په نوم کومه اداره شتون نه لري ترڅو د خلکو تَعبُدي او اِعتِقادي مسائل وڅاري.

الله مې دې زاړه ایمان ته خېر کړي!

په مننې سره، دغه عکس مې د «الشرق الاوسط» له ورځپاڼې څخه کاپي کړیدی 

 
شب یَلدا یا شب چلّه یکی از کهن‌ترین جشن های فرهنگی ماست! یلدا اول زمستان و شب آخر پاییز است که درازترین شبهای سال است و در آن شب یا نزدیک بدان آفتاب به برج جدی تحویل می کند یلدا برابر است با شب اول جدی و شب هفتم دی ماه جلالی و شب بیست و یکم دسامبر. واژۀ«یلدا» به معنای«زایش زادروز» و تولد است یلدا و جشنی که در این شب برگزار می ‌شود یک سنت باستانی است، نیاکان ما با این باور که فردای شب یلدا با دمیدن خورشید روزها بلندتر می ‌شوند و تابش نور افزونی می ‌یابد آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می خواندند.
 ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه از این جشن با نام «میلاد اکبر» نام برده و منظور از آن را «میلاد خورشید» دانسته‌است واژۀ «شب چله» یا «شب چلۀ کلان» که در فرهنگ عامۀ مردم مترادف با شب یلدا بکار می‌رود از آن روست که چهل روز اول زمستان را «چلۀ بزرگ» و بیست روز بعد از آن را «خرد» نامیده‌اند و در قدیم گاهشمار باستانی در بین کشاورزان تقسیم‌بندی چهل داشته‌است. چلّه دو موقعیت گاه‌شمار در طول یک سال خورشیدی با کارکردهای فرهنگ عامه، یکی در آغاز تابستان (سرطان) و دیگری در آغاز زمستان (جدی) هریک متشکل از دو بخش بزرگ (چهل روز) و خرد (بیست روز) است. واژهٔ چلّه برگرفته از چهل و مخفف «چهله» و صرفاً نشان‌دهندهٔ گذشت یک دورهٔ زمانی معین (و نه الزاماً چهل روزه) است.
مردم روزگاران دور و گذشته که کشاورزی بنیان زندگی آنان را تشکیل می ‌داد و در طول سال با سپری شدن فصل‌ها و تضادهای طبیعی خوی داشتند بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند کارها و فعالیت‌های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت و حرکت و قرار ستارگان تنظیم کنند آنان ملاحظه می ‌کردند که در بعضی ایام و فصول روزها بسیار بلند می شود و در نتیجه در آن روزها از روشنی و نور خورشید بیشتر می ‌توانستند استفاده کنند این اعتقاد پدید آمد که نور و روشنایی و تابش خورشید نماد نیک و موافق بوده و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد و کشمکش‌اند آنان دریافتند که کوتاه‌ترین روزها آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است و بلافاصله پس از آن روزها به تدریج بلندتر و شب‌ها کوتاه تر می ‌شوند از همین رو آنرا شب زایش خورشید نامیدند.
در جشن شب یلدا، سفرۀ پهن می‌شود که به آن سفرهٔ یلدا یا چله می‌گویند و با گونه‌هایی از خشکبار، انار دانه شده و تربوز تزئین می‌شود انار و تربوز از مهم‌ترین پیش‌نیازهای شب یلدا هستند. همچنین خشکبار مانند هلو و زردآلو و مغزیات شب یلدا نیز هواداران بسیاری دارد.
رنگ سرخ برای نیاکان ما نماد نور خورشید و گرامی بود. رنگ سرخ انار و تربوز و گزینش سیب سرخ و سنجد در سفرهٔ شب یلدا اشاره به همین دارد. در این جشن طی شدن بلندترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نیم‌کرهٔ شمالی صورت می گیرد که مصادف با انقلاب زمستانی است. جشن شب یلدا توسط بسیاری ملیتهای ساکن در نیم کرۀ شمالی زمین گرامی داشته می‌شود. این جشن در سال ۱۴۰۱ به عنوان زایش مهر ثبت میراث جهانی شده‌است.
عزیزی غزنوی
تورنتو/کانادا

 زلمی نصرت 

د ساحل پر غاړه ناست وم او په مزه٬ مزه مې د سمندرگي څپو او د لمر وړانگو ته کتل٬ چې د لمر د پریوتو وخت نږدې شو.

په سمندر کې د زیړي لمر د وړانگو د ډوبیدو سره د سمندر څپې او د لمر وړانگې او شغلې سره لاسونه وپړقول او په اشارو، اشارو یې خبر داری ورکړ، چې په پریوتو یو، ډوبیږو، غورځیږو او ورکیږو.

د ساحل شاوخوا رستورانونو کې شمعې بلې او په ځلیدا شوې، خو د لمر د غروب د ښکلا او ښایست ځای یې ونشو نیولای او له ځان سره مې وویل٬ کاشکې٬ کاشکې دا ننداره٬ چې د بریالیتوب٬ ځواک  او د ځوانۍ نښه څرگندوي، په خوب کې مې لیدلای وای.

 د وطن د گودرونو٬ سیندونو٬ باغونو٬ دښتو٬ غرونو٬ چینو٬ چنارونو٬ باغچو٬ دیرو او حجرو او د خپلو جنگ ځپلو خلکو د تیر او اوس محال د ژوند د غروب په تصور کې غرق وم ٬ چې په دغه وخت کې ساحل غاړې ته د ماینونو او د چاودیدونکو توکو د پاکولو کسان٬ چې عمرونه یې شپيتو ته رسیدل٬ راښکاره شول٬ راغلل او راسآ د ساحل په پستو شگو کې په لټولو شول.

 خیال مې بدل شو٬ وارخطا شوم٬ ارامتیا رانه کډه وکړه او د ځان سره مې وویل:

لکه چې دلته  یې هم ځانونه را رسولي دي او په کراره مو نه پریږدي او لکه چې هیچ چيرې خلاصون او امن ترې  نلرو.

نږدې د یو هندو دوکان ته ورغلم او پوښتنه مې ترېنه وکړه٬ چې لالاجې څه خبره ده.؟

 هندو ښکته او پورته راته وکتل او را ته یې وویل٬ چې د کوم ځای یې؟

ما ورته وویل چې افغان یم.

 سر یې وښوراوه او بیا یې راته وویل ٬ چې پټان یې.؟

ددې  د پاره چې خبره را لنډه شي٬ ما هم زر ځواب ورکړ٬ چې هو بلې٬ بلې پټان یم.

 د پټان د اوریدو سره٬ په قهقا شو او په خندا یې راته وویل٬ چې ٫٫خانجي٬٬ مه ډاریږه او ملامت هم نه یې٬ ځکه چې تاسې افغانان د ماینونو٬ او باروتو او جنگ٬ جوگړو سره را لوی شوي یاست او هر څه خپلو ‌ذهني عینکو نه گورئ او که مریخ ته هم لاړ شئ٬ دماغي او ذهني ارامتیا به و نه لرئ؟.

دهندو دا خبره خورا زیات وزورولم او ودردلوم٬ خو څه مې ورته و نه ویل.

زما په ژوند کې ممکن دا به لومړی ځل و٬ چې یو هندو ته چپه خوله ودریدم.

  بیا یې وویل چې پټان صاب هغوی هره ورځ د غروب په محال د خلکو د روحي آرامتیا او اطمینان له پاره، چې د D ویټامین د اخستلو او لمبا له پاره له نورو هیوادو څخه دې جزيرې ته راځې٬ ساحل ته راځی او دوی ماينونه نه، بلکه د احتیاط له مخې، ستنې، میخونه، ماتې ښيښې او دیته ورته شیان په شگو کې لټوي٬ راټولوي٬ ساحلي شگې زما او ستا لپاره  پاکوي او صفا کوي.

  ددې خبرې په اوریدو٬ ورته په مسکا شوم٬ سټ مې وگرول او ترینه ولاړم.

ولي الله ملکزی

له نن څخه ۱۴۹۹ کاله وړاندې، په مکې او ګرد چاپېره سپېرو غرونو او شګلنو دښتو کې د تمدن، نظام او اخلاقي معیارونو په نوم هیڅ هم نه وو. کیږدۍ وې، بتکدې وې، میکدې وې او د ساقي کړنګیدلي جامونه. بدلمنو ښځو به په جونګړو سرې جنډې رپولې او ځینو انډیوالانو به خپلې کور ودانې یو له بل سره بدلولې را بدلولې. ولې تر‌ ټولو ستر ناورین دا وو چې تورمخو پلرونو به د شرم له وجې، خپلې تنکۍ او ګلالۍ لوڼې ژوندۍ په خاورو کې خښلولې. 
د خلیل په سپینه ږیره او ذبیح په تنکېو لاسونو جوړه د توحید خونه، د هُبَل په ګډون له لس ګونو بتانو څخه ډکه وه. چَم په چَم به ډبرینو خداېګوټو ته د تعظیم پخاطر مشرکې ککرۍ سر په سجده وې او عربان د فقر تورې بلا پخپلې غیږې کې ټینګ نیولی وو. کونډې د میراث برخه وه او مړوښې ښځې به د حیض په ورځو کې له بړبړي اوښانو سره په غوجل کې ساتل کیدلې. د زمان په همدې خوړین او زبېښلي پېر کې چې د حضرت مسیح د پېدایښت ۵۷۱م کال د اپریل۲۲مه د دوشنبې ورځ وه، د بني هاشمو په قبیله کې یو ماشوم وزیږید. پلار یی له پیدایښت ترمخه په حق رسیدلی وو؛ په شپږ کلنې کې یی مور وفات او د بوډا نیکه، شپږو عمه ګانو او نهو ترونو اسرې ته پاتې شو چې یو یې ابو لهب وو.
خو د څلوېښت کلنۍ په عمر یې د حِراء د سمڅې دننه د جبرائیل له خولې داسې ملکوتي غږ ترغوږونو شو چې خولې یی ورباندی راماتې کړې. د لیک لوست او وحدانیت دغه لمړني فرمان، پاشل شوې قبیلې د یوې عقیدې او یو زعامت لاندې راټولې او له غلامۍ، بدمرغۍ او نیستۍ څخه یې د بادارۍ، واکمنۍ او بیدارۍ لیکې ته سیده کړې. ناغیړو او سرسبیلو قریشو ورباندې د مکې خاوره سور تنور کړه؛ دېته یی اړویست چې خپله لور او یو شمیر نژدې یاران د سور سمندر بلې غاړې کې د نصراني نجاشي دربار ته واستوي. د طائف احمقانو پرې د لیوني ګومان وکړ؛ په ډبرو یی وویشت؛ خو هغه د پښېمانۍ په ځای لازیات هوډمن شو. 
په خپله نالوستې او أمي وو، خو د القلم، النساء او النور په نوم نازل شوي سورتونه یې خپل امت ته امانت ورسول. د څنګ ملګري یې داسې وروزل چې له چا یې صدیق جوړ کړ، څوک یې فاروق کړ، څوک عثمان، څوک علي او څوک یې خالد بن الولید کړ، هغوئ چې اوس د تاریخ منلي او د پرګنو ښاغلي دي. داسی یو امت یې رامنځ ته کړ چې د کاشغر منارې، د بخاری ګومبزې، د بغداد کتابخانې، د دمشق محرابونه، او د اندلس قُرطُبه او غَرناطه یې د مدنیت شاهدان دي. داسی امت چې د میرمنو مقام او د بوډا ګانو احترام د کرامت نښه وبلل شوه. د مکې د فتحې په ورځ یې د تبعیض او آپارتاید په خلاف، تور پوستي غلام (بلال) ته امر وکړ چې د کعبې بام ته پورته شي او آذان وکړي. د عرفات په غونډۍ یی خپلو اصحابو ته وویل: «ای خلکو تاسو ټول له آدم څخه پېدا یاست او هغه له خاورې او خټې څخه جوړ وو. عرب له عجم څخه غوره نه دی مګر هغه څوک چې ډیره تقوی او ښه انسانیت ولري. ای خلکو،‌ له الله وډاریږئ او له خپلو میرمنو سره د عزت چارچلند وکړئ». 
داسې میړه وو چې عائشې رض ته اجازه ورکوي د غشو ننداره وکړي او د حدیبیې د تړون په ورځ د أم سَلَمَة مشوره مني چې خپل ویښتان واړه او حلالکه وکړي. داسې پلار وو چې کله فاطمه رض له واده وروسته کورته راځي، دې ورته پاڅیږي، څادر ورته غوړوي او لاس یې مچې کوی. داسې نیکه وو چې په سجده پروت دی، لمسی یې په اوږو ناست دی خو دې نه سر نه جګوي ترڅو د لور زوئ یې خوشحاله شي. داسې مشر وو چې د مکې مشرکینو ته بښنه کوي، د مدینې له یهودو سره تړون کوي او د نجران نصاری په خپل مسجد کې ملاقات ته ورغواړي. داسې دوست وو چې د منافقینو د مشر، أُبَيِّ بْنِ سَلُول د زوئ، عَبْدُ الله خواهش پوره کوي هغه ته خپل څادر ورکوي ترڅو د خپل منافق پلار کفن په کې را ونغاړي. 
ډیر کله به یې د ورځو ورځو لپاره له نغري څخه لوګی نه پورته کیده؛ نه یی درهم او دینار ترشا پرېښودل او نه یی څوک ولیعهد وټاکه، بلکې د زعامت د غوراوي دا مهمه پرېکړه یې د خپل امت دِرایت ته پریښوده. هغه د اخلاقو د ګرځنده او مجسم قرآن بڼه درلودله، «كان خُلقُه القرآنَ». کله یې چې زوئ (ابراهیم) وفات شو، نو په دغې ورځې لمر تندر ونیولو/ کسوف رامنځ ته شو. په داسې حال کې چې له سترګو یې اوښکې روانې وې، خلکو ته یې وویل: «لمر او سپوږمۍ د چا په ژوند او مرګ نه توریږي، هغه د الله نښې دي». آیرلنډې مستشرق، هربرټ وایټ پخپل کتاب (ستر ښوونکي) کې کاږي: «محمد خپل أمت او ټولنه له وهمونو او ګمانونو څخه د حقیقت په لور او له بت پرستۍ څخه د خدای پرستۍ لور ته را وبلله او یوه جاهله ټولنه یی د مدنیت او سړیتوب په لارې روانه کړه».
هغه څوک چې وايي د میلاد النبي نمانځنه بدعت دی،‌ هغوئ دې لومړی د خپلو ملي جشنونو او اولادونو د ورځو نمانځنه پریږدي بیا دې د صحیح مسلم دا حدیث مخې ته ودروي. «سُئِلَ صلى الله عليه وسلم عَنْ صَوْمِ يَوْمِ الِاثْنَيْنِ؛ قَالَ: ذَاكَ يَوْمٌ وُلِدْتُ فِيهِ، وَيَوْمٌ بُعِثْتُ - أَوْ أُنْزِلَ عَلَيَّ فِيهِ - کله چې له رسول الله ص څخه پوښتنه وشوه ته ولې د دوشنبې په ورځ روژه نیسې؟ هغه ځواب ورکړ،‌ ځکه چې زه په دغې ورځې زیږیدلې یم او په دغې ورځې پېغمبر شوی یم، یا وحې راباندې نازله شویده».
یا رسول الله ! ته سید الخلق یې، ته د وفا سمبول یې، ته د تسل ډیوه یې ته د هیلو څرک یې. تل به د خپلو امتیانو د ګوګل په پنجرو کې اوسیږي؛ ځکه چې ته د انسانیت، رحمت، اعتدال او مینې استازې یې. نو په ډېر درناوي سره وایم: صَلَواتُ الله وَسَلامُه عَلیکَ، یا محمد بِن عبدالله
—------------------------------
پاملرنه: که لوستونکي وخت او علاقه لري، کولای شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فیسبوک او یوټیوب چینل کې ولولي او وګوري. ادرس یې دا دی: Wali Malakzay