ولي الله ملکزی 

د لرغونپوهنې (Archaeology) او ټولنپوهنې (Sociology) ګڼ شمیر څیړونکي انګیري چې بشري پرګنې له نژدې ۳۵ زرو کالو راهیسې د جنتري له یو ډول کارولو سره اشنا دي. دوئ باور لري چې لومړنیو وګړو په پیل کې یواځې قمري کلیزه کاروله او د خپل ښکار او خوړو د پیدا کولو لپاره به یې د سپوږمۍ راختل او پریوتل حسابول ترڅو مخکې له دې چې د ترږمۍ شپې را ورسیږي، دوئ باید خپله آذوقه ولري. دغه مهال ټولیز ذهنیت همدا وو چې مځکه یوه هواره او ثابته تخته ده او د لمر سترګه له ختیزه د لویدیز په لور خوځښت مومي او ورځ په شپې بدلیږي.

البته سومري تمدن (۴۵۰۰ قبل المیلاد) د عراق د دجلې او فرات د سیندونو ترمنځ چې یو مخکښ مدنیت وو، د سپوږمیزې کلیزې ترڅنګ د لمریزې جنترۍ استعمالول هم پیل کړل. ځینې مؤرخین بیا په دې آند دي چې د برونزي عصر (۳۲۰۰ قبل المیلاد) د فلکیاتو ماهرینو (Astronomers) لومړني پوهان دي چې د شمسي نظام له درک کولو وروسته یې څلور فصلونه د آشوریانو او کلدانیانو دربارونو ته معرفي کړل او په دې ډول د قمري او هم د شمسي کلیزو کارول عام شول. د لرغوني مصر تمدن هم ورته نظریه درلودله، خو دوئ د کال لپاره د ۱۲په ځای، ۱۳میاشتې ټاکلې وې او دغه وروستۍ میاشت به یواځې پنځه ورځې وه.

کوټلی حقیقت ښايي همدا وي چې رومي امپراطور، جولیس سیزار (Julius Caesar) په عملي ډول د خپل پراخه قلمرو دننه د جولیان په نوم لمریزه جنتري اعلان کړه. ۳۶۵ ورځې یې درلودلې او هر څلور کاله وروسته به یو کبیسه کال راته چې Leap بلل کیږي. بالاخره په ۱۵۸۲م کال کې د کاتولیکانو ستر پاپ، ګریګوري ۱۳(Gregory XIII) په دغه نظام کې بدلون راوست او د حضرت مسیح د پیدایښت ورځ یې د نوي میلادي کال لومړۍ ورځ اعلان کړه. نن د نړۍ د ۱۹۵هیوادونو له ډلې څخه ۱۶۸ ملکونه همدغه میلادي کلیزه پخپلو رسمي، ملي، مالي او بانکي تعاملاتو کې استعمالوي.

د اسلام په راتګ سره، مسلمانانو په لومړي سر کې هماغه د جاهلیت د زمانې کلونه او میاشتې کارولې؛ لکه د حضرت محمد (ص) د پیدایښت کال یې عام الفیل بللو. ولې د نبوت په دیارلسم کال (۶۲۲م) له مکې څخه یثرب (مدینې) ته د پیغمبر صیب هجرت، د اسلام په تاریخ کې د عطف او ستر بدلون ټکې ګڼل کیږي. د هجرت په ۱۷ کال، د علي بن ابي طالب (رض) د مشورې پربنسټ، دوهم خلیفه، عمر بن الخطاب (رض) د خپل خلافت ټولو واکمنانو ته د یو فرمان له لارې، دغه کال په هجري قمري تقویم (کلیزې) باندې ونومولو او امر یې وکړ چې لومړۍ میاشت به یې مُحّرَم او وروستۍ میاشت به ذو الحجه وي. د اسلام تر راتګه، په نني ایران، خراسان، مرکزي اسیا او زموږ په دې ټولې سیمې کې جولیاني جنتري مروجه وه. پوهاند عبدالحې حبیبي په خپل کتاب، «تاریخ افغانستان بعد از اسلام» کې کاږي چې افغانستان ته د اسلام د راتګ په مهال، دلته د خلکو ترمنځ راکړه ورکړه د هندي میاشتو له مخې کیدله چې ډیر ژر یې خپل ځای هجري قمري نظام او عربي‌ میاشتو ته پریښود.

په ۴۷۱ هجري قمري/۱۰۷۹م کال کې د شاعر او فیلسوف، عمر خیام په ګډون ځینو نجومیانو او د فلک ماهرینو د سلجوقي دورې د مشهور سلطان آلپ ارسلان زوی، جلال الدوله ملکشاه ته د لمریز هجري کال د رامنځ ته کولو مشوره ورکړه. نوموړي سمدستي ومنله او د حمل لومړۍ ورځ یې د نوروز په نوم غوره کړه چې د ایران او کردستان په غرونو کې د زردشتیانو لپاره هم ډیره سپیڅلې وه؛ دغه کلیزه چې جلالي نومیدله په یوې وړې جغرافیې کې بنده پاتې شوه. بیا د ایران وروستني قاجاري واکمن، احمد شاه قاجار د خپل هیواد له مشهور نجومي او ریاضي پوه، میرزا عبدالغفار اصفهاني څخه په ۱۲۶۴هجري کې وغوښتل چې په هغې کې اړین اصلاحات وکړي او د څلورو واړو موسونو او ۱۲ میاشتو لپاره نومونه غوره کړي. پنځلس کاله وروسته د ایراني ټولواک، رضا پهلوي په امر د لمریز کال لومړۍ ۶ میاشتې ۳۱ ورځې، ورپسې ۵ میاشتې ۳۰ ورځې او د حوت میاشت ۲۹ ورځې وټاکل شوه او  د ایران د شاهي دولت رسمي کلیزه یې اعلان کړه چې تر نن پورې دوام لري.

په افغانستان کې د غزنویانو، غوریانو، سلجوقانو، صفاریانو، ګورګانیانو، هوتکیانو او درانیانو د واکمنیو په ترڅ کې ټول تجارتي تړونونه (کورني او بهرني) او مالي راکړه ورکړه د هجري قمري او کله ناکله د میلادي جنترۍ له مخې ترسره کیدله. ولی اعلیحضرت امان الله خان په ۱۳۰۱هجري لمریز (۱۹۲۲م) کال کې د خپلو اصلاحاتو په لړ کې د افغانستان د شاهي دولت رسمي کلیزه له قمري څخه شمسي ته واړوله او د هماغې نظامنامې پربنسټ یې د طالبانو د لومړنۍ واکمنۍ پورې داوم وموند. د جمهوریت په مهال کلیزه لمریزه شوه، خو دا دې د طالبانو د دوهمې واکمنۍ په مهال بیرته ټول رسمي تعاملات، مالي او بانکي چار چلند د هجري قمري خوا ته ور وګرځید.

قمري کال ۳۵۴ ورځې، ۸ ساعتونه، ۴۸ دقیقې او ۳۴ ثانیې دی؛ مګر لمریز کال ۳۶۵ ورځي ۵ ساعتونه ۵۹ دقيقې او ۱۶ ثانيې وخت لري. لومړنۍ ۶ مياشتي یې ۳۱ ورځې، ورپسې ۵ میاشتې ۳۰ او د کب میاشت یې ۲۹ ورځي وي؛ خو هر څلورم کال یې دغه میاشت ۳۰ وي چې ۳۶۶ ورځې کیږي او کبیسه یې بولي. له پلوه، همدا اوس په نړۍ کې ۴۱ کلیزې شتون لري چې د مختلفو هیوادونو او توکومونو له خوا په رسمي او نیمه رسمي ډول کارول کیږي. په دې کې تر ټولو مشهورې یې عبري، بودايي، چینايي، د لاتینې امریکا مایا او د شمالي افریقا امازیغي کلیزې دي. د قرآنکريم د يونس په ۵ آيت کې د تقویم او حساب په هلکه داسې راځي: (هُوَالَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَاء وَالْقَمَرَ نُورًا وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ – الله هاغه ذات دی چي لمر يې روښانه ځلیدونکې او سپوږمۍ يې رڼا ګرځولې او د هر یو لپاره یې خپل خپل مدار ټاکلې، ترڅو تاسې د کلونو په حساب او شمیر پوه شئ).

که د زمان سینه له رنګینو خاطرو او د زمین ګیډه له بدرنګو ککریو څخه ډکه ده، وي به. خو د تاریخ ارشیفونه د شمسي او قمري حسابونو له محاسبې بې نیازه دي. د نوي میلادي کال په پیل کې د هر باشعوره انسان هیلې او اندیښنې څنګ په څنګ موجونه وهي. لکه د نورو وطنوالو په څیر، زما په ذهن کې هم ځینې ناکراره پوښتنې په تیندکونو دي. آیا زموږ په هیواد کې د سرو او شنو انقلابونو پتنګانو له خپلې ماضي څخه کوم عبرت اخیستې؟ آیا د کابل اوسنیو حاکمانو له قطري شهزادګانو او شیخانو څه زده کړي او آیا په ترکیې کې راټول شوو جنابانو له جګړو او درغلیو څه ترلاسه کړي چې یوځل بیا د اورونو، غمونو او بمونو ترانې غږوي؟ بلې، هره جګړه ګټه او بایلات لري، مګر له وخت څخه هغه څوک سود مومي،‌ څوک یې چې په قیمت پوهیږي.

—-------------------------------

یادونه: په مننې سره، ما په دې لنډې څیړنې کې د پوهاند حبیبي د تاریخ افغانستان بعد از اسلام، د مصرۍ الیوم السابع جریدې، Google او له Wikipedia څخه استفاده کړیده. که لوستونکي وخت او علاقه لري، کولاې شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فیسبوک او یوټیوب چینل کې ولولي او وګوري.

ادرس یې دا دی: Wali Malakzay

نشر دوباره، ٩ سال قبل.

 با وجود  آنکه سال  نصرانی امروز به عنوان تاریخ استاندارد جهانی پذیرفته شده و توسط سازمان های بین المللی چون سازمان ملل متحد  و اتحادیه پستی جهان مورد استفاده است. لاکن با آغاز سال نصرانی بدون انکه در طبیعت کدام تغیر و تحول بنیادی رونما گردد، تنها تقویم  و تاریخ  سال نو میشود و تغیر می کند و بس.
نه ما نو می‌شویم و نه هم طبیعت.

 اما با وجود آنکه  صورت استفاده از تاریخ و سال هجری شمسی در عرصه مناسبات بین المللی پر رنک نیست، مگر  با  آغاز سال نو هجری شمسی نه تنها که  تاریخ  سال نو میشود و تغیر می کند،بلکه  در طبیعت نیز یک  نوع تغیر و تحول  بنیادی رونما میگردد.
اینکه از لحاط فکر در ما تغیر به وجود می آید یا خیر، بحث جداگانه است.
با آغاز سال نو هجری شمسی یا خورشیدی:
 بهار و فصل نو اغاز  و یخ ها آب میشود.  طبیعت  زیبا، سر سبز ، نو، تازه و پر گل  شده، خنک جایش را به هوا گرم خالی میکند.
 انس و جن احساس طراوت می کند.
  در زمین، بحر و هوا یک نوع شور و نشاط  ظاهر میشود.
در باغ و بوستان پرنده ها به ساز و آوازمی پردازند.
 کوتاه اینکه، طبیعت رنگ و چهره بهشته به خود می گیرد.
زلمی نصرت
دنمارک

شب یَلدا یا شب چلّه یکی از کهن‌ترین جشن های فرهنگی ماست! یلدا اول زمستان و شب آخر پاییز است که درازترین شبهای سال است و در آن شب یا نزدیک بدان آفتاب به برج جدی تحویل می کند یلدا برابر است با شب اول جدی و شب هفتم دی ماه جلالی و شب بیست و یکم دسامبر. واژۀ«یلدا» به معنای«زایش زادروز» و تولد است یلدا و جشنی که در این شب برگزار می ‌شود یک سنت باستانی است، نیاکان ما با این باور که فردای شب یلدا با دمیدن خورشید روزها بلندتر می ‌شوند و تابش نور افزونی می ‌یابد آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می خواندند.

مردم روزگاران دور و گذشته که کشاورزی بنیان زندگی آنان را تشکیل می ‌داد و در طول سال با سپری شدن فصل‌ها و تضادهای طبیعی خوی داشتند بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند کارها و فعالیت‌های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت و حرکت و قرار ستارگان تنظیم کنند آنان ملاحظه می ‌کردند که در بعضی ایام و فصول روزها بسیار بلند می شود و در نتیجه در آن روزها از روشنی و نور خورشید بیشتر می ‌توانستند استفاده کنند این اعتقاد پدید آمد که نور و روشنایی و تابش خورشید نماد نیک و موافق بوده و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد و کشمکش‌اند آنان دریافتند که کوتاه‌ترین روزها آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است و بلافاصله پس از آن روزها به تدریج بلندتر و شب‌ها کوتاه تر می ‌شوند از همین رو آنرا شب زایش خورشید نامیدند.

در جشن شب یلدا، سفرۀ پهن می‌شود که به آن سفرهٔ یلدا یا چله می‌گویند و با گونه‌هایی از خشکبار، انار دانه شده و تربوز تزئین می‌شود انار و تربوز از مهم‌ترین پیش‌نیازهای شب یلدا هستند. همچنین خشکبار مانند هلو و زردآلو و مغزیات شب یلدا نیز هواداران بسیاری دارد. رنگ سرخ برای نیاکان ما نماد نور خورشید و گرامی بود. رنگ سرخ انار و تربوز و گزینش سیب سرخ و سنجد در سفرهٔ شب یلدا اشاره به همین دارد. در این جشن طی شدن بلندترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نیم‌کرهٔ شمالی صورت می گیرد که مصادف با انقلاب زمستانی است. جشن شب یلدا توسط بسیاری ملیتهای ساکن در نیم کرۀ شمالی زمین گرامی داشته می‌شود. این جشن در سال ۱۴۰۱ به عنوان زایش مهر ثبت میراث جهانی شده‌است. 

امشب شب طولانی شبهاست عزیزان یلداست عزیزان

پیک سحر روشن فرداست عزیزان یلداست عزیزان

رنج و محن پار زدودن پیمان وفا تازه نمودن

این نکته رموز شب یلداست عزیزان یلداست عزیزان

فرهنگ برازندۀ اجداد من این است بسیار وزین است

بی مثل و نمون این شب زیباست عزیزان یلداست عزیزان 

تا صبح نشینیم و بخندیم و برقصیم و بخوانیم پیاپی

فردا سحر تازۀ زیباست عزیزان یلداست عزیزان 

سیب وعسل و پسته وانگورمهیاست امشب شب یلداست

دیوان غزل مشغلۀ ماست عزیزان یلداست عزیزان

امشب شب مهر است و سرور و شب الفت هنگامۀ صحبت

تربوز و انار این همه زیباست عزیزان یلداست عزیزان

عزیزی غزنوی

تورنتو/کانادا

سید عبید الله نادر

د مدنیت کاروان                            

د مدنیت کاروان په ډیر بیړه ،د پرمختګ پر لور روان دی ،په کار ده چې ټول د علم او معرفت خاوندان ،او د علم او معرفت لارویان ،د دې کاروان سره اوږه په اوږه ولاړ شي ،او زمونږ ټول خلک خپل ځانونه د دي کاروان سره سیال کړي ،په دې وروستیو کلنو کې ډیر حیرانونکی پرمختګونه د ساینس او فضا په میدان کې شوي ،چې د هغو نه زمونږ ناخبری به هم ، زمونږ په نادانۍ دلالت وکړي ،که مونږ ځانونه نا خبره پریږدو او د دي حیرانونکو بدلونونو ځان خبر نه کړو ،دا به زمونږ لوی قصور وي ،بدلونونه که په هره برخه کې وي ،که په سیاست کې وي ، که د طب د علم په ډګر کې وي ،که په ساینس او تکنالوژی کې وي او که د فضا په برخه کې وي ضروری ده چې څه ناڅه ترې آګاهی ولرو ،ځکه د آګاهی او پوهنې په رڼا کې کولای شو ،چې ځانونه د زمان د علم او تکنالوژی نه خبر کړو ،نو د دې له پاره بیا تر ټولو دا ضروری او لازمه ده ، چې انجونو ته هم د تعلیم او تحصیل اجازه ورکړو ،او خپلې انجونې د علم و فن په زیور سمبال کړو ،د ښځو آزادی او د بیان آزادی ته غاړه کیږدو ،چې ګاونډ ملکونه مو خپلو ښځو او انجونو ته د تعلیم حق ورکوي ،نو مونږ باید چې د هغوي د سیالۍ نه وروسته پاتي نه شو، او په ترڅ کې د مدنیت د کاروان سره هم سیال شو،

سید عبید اتلله نادر

۱۵ د اکتوبر ۲۰۲۲ کال

داسي خو هم  نه شي کیدای ، چې په یوه نظام کې دي ګوندی هیڅ نیوکي نه وي ،یا انتقادونه نه وي ،د بیان آزادی نه وي ،د اصلاح د راوستو له پاره ښه لاره د نیوکو په ځان قبلول دي،او د بیان آزادی لوی او مهم شرط دی ، که په یو دولت کې چارواکي په خپل سر روان وي ،او هلته د بیان آزادی یا نیوکي د هغو په خلاف نه وي ،آیا چې دا چارواکي به څوک  د خپلو ناروا کړنو او سیاست کې ، خپلو غلطیو ته متوجه کړي ،یو حکومت یا اداره چې غواړي د سمون په لور مزل وکړي ،نو د نیوکو څخه باید و نه ویریږي ،ځکه ډیره ځله مصلحین د اصلاح خاوندان کولای شي د نیوکو له لارې د سمون لاره پیدا کړي ،یا ځانونه سم کړي ،نو د نیوکو او د بیان د آزادۍ څخه خو په بشپړه توګه باید و نه ایریږي ،د طالبانو حکومت د کومی ورځي نه چې مینځ ته راغلی او یا طالبان په قدرت راغلي نو په هر ځای کې اورو او په خپلو سترګو، یې وینو چې طالبان ، د نیوکو او د بیان د آزادی څخه سخته ویره لري ،او په اصطلاح و حشتناکه ویره لري ، او دا موضوع نه یواځي د ټولني پوهو قشرونوته ښکاره ده او  درک کړې یې ده، بلکه ټوله دنیا پرې پوهیږي ،او عادی انسانان په کوڅو او بازارونو کې هم په دې پوهیږي ،چې دا خلک د نیوکو څخه او د جنکو د تعلیم او پوهیدنې څخه سخته ویره لري ، د ښځو د آزادۍ او د بیان د آزادۍ سخته مخالف دي ، د ښخو د کارکولو نه هم په ټولنه کې  ډیره سخته ویره ښايي ، چې ټول یې حیران کړي ، دوي په دي کار سره د بخښلو  نه دي ، افلاطون وایي : ( کولای شو ،په آسانۍ سره هغه ماشوم وبخښو ،چې له تیارې څخه ډاریږي، خو اصلی او واقعی تراژیدی هغه وخت مینځ ته

راځي چې انسان د روښنايي څخه وډار شي ،

د نیوکو د مینځ نه خو دوی په اصل کې په ښه توګه د اصلاح لاره پیدا کولای شي ،

افلاطون وایي:

هغوي چې مونږ سره موافق دي هغوي مونږ ته آرامتیا بخشي او هغوی چې مخالف دي پوهه رابخښي ،

او دا یو ښه واقعیت دی ، د دې مانا دا ده ، چې مخالفین به مخالفین وي خو د وطن په درد و غم کې به تر هر چا ډیر ځوریږي ،او په وطن به زهیر وي ،نو په دي اساس نیوکي کوي او خپله طرحه او وړاندیزونه وايي ،او دا لوستی خلک وي ، چې د خپل ملت نه په غیر ، د نورو ملتونو تاریخونه یې لوستي وي ، چې د وطن تیر تاریخ په رڼا کې دا نیوکي کوي ،هغوي د ملتونو د تیر تاریخ تجربو ته نظر کوي ، او د هغه لید په رڼا کې نیوکي کوي ، هغوي د  تاریخونه لوستی وي ، نو په دي اساس که یوه ډله سیاست کوي نو په دي ټکو باید پوه شي چې نیوکې کوونکي په دې وطن زهیر خلک دي  ، د هغوي نیوکو او طرحو ته باید غوږ کیښودل شي

سید عبید الله نادر 

مونږ د ښه لید او د زړه په سترګو لید سره په ډیرو حقایقو پوهیږو ،او پوهیدلای شو ،او یا د ډیرو حقایقو درک کولای شو ،که مونږ په روښانه نظر،د زړه سترګي خلاصی کړو نو کولای شو د خپل ضمیر تیاره کونجونه وګورو او خپل نقایص درک کړو ،د ښه لید له پاره سیاحتونه مشاهدات سفر او ریاضتونه او سختی ګالل او سیر و سلوک لوی اثر لري ،او دا د لوړو مدارجو ته د رسیدو لوړې پوړی دي ،او د انسان د معنی ته درسیدواو بشپرتیا لوی اثر غورځوی ،نو مونږ ته په کار ده چې د مطالعی او لوست تر څنګه ، تر یوه حده سیر او سفر ولرو او دا عمل ځان ته غوره کړو ،ځکه د مطالعی تر څنګه طبیعی او فطرتی ذکاوت او هوش چې د ګرځیدو راګرځیدو او سیر وسلوک د لارې لاس ته راځي وده ورکړو ،چې یانی کله کله مونږ و کړای شو ، چې غیر د مطالعی او تجربو د رڼا څخه خپل د طبیعی او فطری هوش او استعداد سره ډیر مسایل درک کړو ،ښه لید ښه سوچ او مثبت فکر کول هم باید له پامه ونه غورځوو ،چې باید هر کله په کارونو کې د مثبت لید خاوندان و اوسو ، او مثبت فکر ولرو ،او مثبت فکر درلودل له پامه ونه غورځوو یانی په هر کار کې مثبت لید ولرو د پوهو او د تجربو لرونکو خاوندانو ، د ژورو وینا وو نه هم یو څه زده کول په کار دي ،د لید واټن نوره هم پراخوی ،خو په دي کې ځای د شک نشته چې د سیاحتونو سفرونو سیر و سلوک او سختو او تندو ګاللو اثر پرې زیات دی ،

سید عبید الله نادر

ستا ګَرد وهلي څیره ، چې دوړې او خاورې پرې ناستي دي ،او دا ستا زحمت کشه څیره چې په ټولو تصویرونو کې لیدل کیږي ،او هغه تصویرونه چې مونږ ته په دي فانی دنیا کې له تا نه پاتي دي،په وضاحت سره ستا تصویرونه هم ستا د سخت کوشۍ سخت ځانۍ او کار سره د میني ښکارندویي کوي ، تا دي مظلوم ملت او قوم له پاره چې خپلې ریښی ریښی ګریوانونه نه شي راټولولای تا د دوی د خدمت له پاره په ډیر صداقت او ایماندارۍ سره خپلي مټي راونغاړلي او دوی ته دي خدمت وکړو ، چې نمونې یې پرتي دي ، خو نورو آرمانونو ته چا پرینښودي ،دوی به هیڅ کله ستا زیارکښ او خواری کښه څیره هیره نه کړي ،تر څو چې انسانیت وي ستا دا خدمتونه به له هیڅ چا هیر نه شي ،ستا سر ښندنه او فداکاری ډیره او تر هر څه لوړه وه ،او عملآ دي و ښوده ،ستا لورینه په دي خلکو تر مور او پلار هم زیاته وه ،ته یو بهادر او زړه ور انسان وي چې د اخطارونو او خطراتو با وجود هم تا خپل کار ته دوام ورکړی وو ، خو ستا دښمنان د خیرن ضمیر او باطن خاوندان دي ، چې هیڅ مذهب نه مني ،او د انسانیت په مذهب کې هم نه دي، او د معرفت وږمې او بوی ترې نه راخیژي ،ته د داسۍ خیرن باطن او تیاره ضمیرونو خاوندانو له خوا ووژل شوي ،چې د انسان په صورت کې تر دیو او دَدَ هم بد تر دي ، دوي د چا په ژبه او د معرفت په وینا او خبرو هم نه پوهیږي ،ستا د دښمنانو او د دي استخباراتي کړیو له پاره د سلیمان علیه السلام په شان انسان په کار دی ،ځکه هغه د حیواناتو په ژبه ښه پوهیده ،چې دا بی ضمیره پوه کړي ،دوي د انسانیت په ژبه نه پوهیږي

»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»»

د ۲۰۱۹ کال د دسمبر پر څلورمه ارواښاد ډاکتر تیتسو ناکامورا چې په خلکو کې د کاکا مراد په نامه مشهوروو  او خلکو په دي نامه نازاوه ، د ګاونډی استخباراتو له خوا د کنړ د اوبو د مهارولو په خاطر ووژل شو، چې په دي ورځي د جلال آباد د ښار امنیت یې هم ډیر ضعیف وښوده د دي دومره خدمتونو باجود چې ده کړي وو مهاله ده چې ګوندی دی دي افغانانو وژلی وي ،د ده قدرداني د افغانانو له خوا په ټوله میډیا کې  مونږ وینواو نور یې هم شاهدان دي نو افغانان خو یې نه وژني، نو معلوم داره خبره ده چې ، د پاکستان د استخبارتو په اشاره او د دوی له خوا وژل شوی، ځکه ده غوښتل چې د کنړ د سیند اوبه مهار کړي ، د سمسورتیا او آبادۍ لوړ آرمانونه یې لرل ،چې هغي ته چا پرینښود، څو ورځي د مخه د ده د وژلو نه ډاکتر محمد اشرف غني ریس جمهور ځان ته وباله، او په یو مډال او افغانی تابیعیت یې ونازاوه ، دا مراسم می څرنګه چې په فیسبوک کې لیده ، نو هماغه ساعت می وویل : کاشکي اشرف غني د ده پرځای د ده پر امنیت باندی ټینګار کړي ، او زما داخبره د ناکامورا ووژل خو نوم د انسانیت ته د خدمت په کتاب کې ثبت شو په مضمون کې راغلي چې د ۲۰۱۹ کال نه راپدي  اضافه د دیرشو خپرونو کې خپورشوي چې کاشکي اشرف غني د دي پر ځای د ده امنیت نور هم ټینګ کړی وای ،خو په ډیر افسوس چې دا کار ونه شو.

 حشمت الله شهیدي:

زموږ اصلي موخه، د کریکټ په نړیوال سټېج کې دریدل دي

ولي الله ملکزی (سکرمنټو/ کلیفورنیا)

د افغان کریکټ د ملي، سوبمن او ویاړمن ټیم کپتان، حشمت الله شهیدي له پاکستان څخه د تازه راغلو کډوالو د لومړنیو بشري مرستو د راټولو په خاطر کلیفورنیا ته راغلی دی. نوموړي تیره اونۍ د سټاکټن او لاس انجلس په لویو ښارونو او د اریزونا په ایالت کې د میشتو افغانانو سره ولیدل او په کافي اندازه مرستې یې را غونډې کړې.

پرون ماښام د سکرمنټو په ښار کې نژدې پنځه سوه تنو افغانانو دا الهام بښونکې ځوان کپتان د ملي سرود په غږولو او د ګلانو په شیندلو سره بدرګه کړ. ګڼو مینه والو د پوډیم د پاسه د هرکلي ویناوې او د همکارۍ ژمنې وکړې او د یوې ګړۍ په ترڅ کې، ۱۶ زره ډالره بسپنه راټوله شوه. د غونډې په پای کې، ما د کلتوري ټولنې د اجرائیه بورډ د غړو په شتون کې د حشمت الله شهیدي سره د هغه د سفر د انګیزې، شخصي ژوند او د ټیم د راتلونکې اړوند یوه مرکه وکړه چې ستاسې خدمت ته یې وړاندې کوم.

امریکا ته پخپله راغلې یې، که چا رابللې یې؟

(زما سفر، زما د خپلې ارادې او تصمیم له مخې دې او کومه رسمي بڼه نه لري؛ البته په دې وروستیو کې هیواد ته د راستنو شوو کډوالو سره د مرستو د برابرولو او د هغوئ د پیغام د رسولو په خاطر راغلی یم. زه دلته د مسافرو هیوادوالو سره د لیدنو کتنو څخه ډیر خوښ، له پایلو څخه یې راضي او د خپلو وطندارانو په سترګو کې له وطن سره د مینې څرک وینم. د دوئ مینه او ملاتړ ما هڅوي چې لاډیر څه وکړم او د سپورتي فعالیتونو ترڅنګ د بشري مرستو په راغونډولو کې خپلې منډې ترړې لا ګړندۍ او پراخه کړم).

ژوند د هیلو یوه نه ختمیدونکې لړۍ او یو ستومانه سفر دی؛ د چا لپاره تلپاتې خوښي او د چا لپاره همیشنی غم وي. نو ته راته ووایه چې ستا د ژوند ترټولو نه هیریدونکې ښې شیبې او همدارنګه تر ټولو بده او ناخوالې پیښه کومه ده؟

(رښتیا هم چې ژوند د مجادلې او لوړو او ژورو دوهم نوم دی. زما په ژوند کې ترټولو بده او ناخوالې خاطره، زما د مور او پلار مړینه ده. بله بده خاطره مې د استرالیا په وړاندې، د ډیر فوق العاده پرفارمنس سره سره زموږ پاتې راتلل دي. البته زما د ژوند نه هیریدونکې او احساساتي شیبه د پاکستان د ځواکمن ټیم په وړاندې بریا او هغوئ ته د ماتې ورکول دي).

د لسګونو مشهورو سپورتي لوبو له منځ څخه دې ولې کریکټ غوره کړ او دې مقام ته څرنګه ورسیدلې؟

(زه ډیر کوچنې ووم چې زما مشرانو وروڼو او د کورنۍ دوستانو به لوبه کوله او زه به یې نندارې ته ناست ووم؛ سوکه سوکه مې تلوسه زیاتیدله او د یو بی تعبیره خوب په ډول مې دغه لوبه پیل کړه. هغه مهال هیڅ امکانات نه وو، په هیواد کې د کریکټ لپاره کوم رسمي ادرس او دفتر هم نه وو. خو زما شوق، له وطن سره بیدریغه مینه او د وطنوالو د خوشحالولو احساس ټول هغه لاملونه وو چې زه یې دې ډګر ته دننه کړم. د مقام په اړه به همدومره ووایم چې د الله تعالی توفیق، د کورنۍ تشویق، د روزونکو پالنه او زما بې حده زحمت نن زه دې ځای ته را رسولې یم. حقیقت خو دا دې چې ما خپل ځان او خپل وخت کریکټ ته وقف کړی او له دې لوبې سره زما مینه هیڅ حد او سرحد نه لري).

ځینې خلک انګیري چې ګوندې کریکټ د یو سمت او د یوې ژبې د خلکو لوبه ده؛ نو آیا خبره همداسې ده که فکر کوې دا د یوې کرکجنې کړۍ یوعیبجن تور دی؟

(بالکل، دا یو چورلټه تور او بې بسنټه بهتان دی. همدا اوس زموږ په ټیم کې د هیواد د شمال، جنوب، لویدیځ او ختیزو ولایتونو تکړه لوبغاړي حضور لري. بله دا چې د کریکټ بورډ په ټولو ۳۴ ولایتونو کې دفترونه، ټیمونه او روزونکي لري. دلته د هر لوبغاړي چاڼ او غوراوې د هغه د وړتیا، سابقې، فعالیت او اهلیت له مخې ترسره کیږي. د ټیم د غړیتوب لپاره د هرچا د شالید له ارزولو وروسته، د منلو او ردولو پریکړه کیږي. زموږ ټیم په ټوله معنا یو ملي، هیواد شموله او بې پرې مسلکي ټیم دی).

له نن څخه پنځه کاله وروسته به د افغانستان د کریکټ ټیم د نړیوالو ټیمونو په کتار کې د زینې په کوم پاټکي او پَوړۍ ولاړ وي؟

(کوم فعالیت او وړتیا چې موږ د نړیوال کپ په دې سیالیو کې ښودلې، قوي لوبډلې مو ماتې کړې او حتی د هغو په وړاندې هم چې موږ یې مات کړي یو، تر آخري بال (پینډوس) پورې مو ورسره ډغره ووهله. نو د همدې ظرفیت له مخې، ویلای شم چې ان شاء الله پنځه کاله وروسته به موږ د دې جوګه یو چې فاینل یا سیمي فاینل پوزیشن ته ورسیږو. ولې باید په ډاګه کړم چې زموږ غټ او مهم هدف د کریکټ په نړیوال سټېج کې د افغانستان درول دي. اوس ټول دا مني چې په دې سیالیو کې موږ یو نوم او برم ترلاسه کړ او هرڅوک راباندې حساب کوي چې دا یو عادي او معمولي ټیم نه دی. زما پوره باور دې هره ډله چې په راتلونکې کې به له موږ سره مخ کیږي، نو حتما به دا اندیښنه ورسره مل وي چې دوئ له چا سره لوبیږي؟).

چشم بد دور، ته یو ۲۹ کلن ګلالی ځوان یې او د شهرت انګازې دې ډیر لیرې تللې دي. زموږ په ټولنېز عُرف کې چې یوه کورنۍ کوم منلې ځای او حیثیت ولري نو خلک ورسره د خپلوۍ او واده بهانې لټوي. نو آیا ته له داسې کوم حالت سره مخ شوې یې او د بل واده دا ګونګسې له کومه ځایه دي؟

(باید په خوښۍ سره ووایم چې ما نهه کاله وړاندې په تنکۍ ځوانۍ کې واده کړیدی؛ الحمد لله دوه زامن او یوه لور لرم او دا ګونګسې په کلکه ردوم چې ګوندې زه به بل واده وکړم. زه په خپل کورني ژوند راضي او بیخي قانع یم).

د یو بریالي او ویاړمند ځوان په صفت چې د کریکټ د نړۍ په مهمو لوبغاړو کې شمیرل کیږې، ته خپلو همزولو ځوانانو ته څه ویل غواړې؟

(ګوره؛ الله تعالی ټولو انسانانو ته راز راز وړتیاوې او صلاحیتونه ورکړیدي، دوئ باید هغه په کار واچوي او هیڅکله مایوسه او نهیلي نه شي. ژوند یوه جګړه ده او برې د هغه چا نصیب کیږي چې د مقابلې هنر زده کړي او د صبر لمن پرینږدي. زما یقین دی چې هر مزل یو منزل لري او د انسان ستر دښمن ډار او مایوسۍ ته تسلیمیدل دی. که ولیدل شي چې په یوې ټولنې کې یو تن ډیر کامیاب او ښه ځلیږي، نو باید ومنل شي چې دغه بریا به وړیا او میراثي نه وي، بلکې هغه یا هغې به ډیرې شپې رڼې کړې وي، خواري به یې کړي وي او دغه ځای ته به رسیدلي وي. په الله تعالی متوکل واوسي او پام چې حوصله ونه بایلي).

——————————————————————

یادونه: که لوستونکي وخت او علاقه لري، کولاې شي د ملکزي نورې لیکنې او څیړنې د هغه په فیسبوک او یوټیوب چینل کې ولولي او وګوري. 

ادرس یې دا دی: Wali Malakzay

زلمی نصرت

نن د دسمبر پنځمه نیټه د خاورې او اوبو یعنی د ژوند، د ښکلا، د بقا، د رڼا او د دنيا ورځ ده، چې بې له هغه ژوند او دنیا خپل مانا، ماهیت او مفهوم له لاسه ورکوي.

هغه اولسونه، چې د خپلې خاورې او اوبو په مانا او اهمیت پوهیږي، با هوشه، خوشبخته،خپلواک، بینا، دانا او با مانا اولوسونه دي.

نو راځي، چې د خپلې خاورې او اوبو سره مينه ولرو،احترام يې وکړو او د قدر په سترگو ورته وگورو او ووایو، چې ژوند ښکلی دی.